Ѓобекли Тепе
| |
 Главното ископувачко подрачје на Ѓобекли Тепе | |
| Место | Покраина Шанлаурфа, Турција |
|---|---|
| Област | Југоисточна Анадолија |
| Координати | 37°13′23″N 38°55′21″E / 37.22306°N 38.92250°E |
| Историја | |
| Изграденo | околу 9500 п.н.е. |
| Напуштено | околу 8000 п.н.е. |
| Раздобје |
|
| Белешки за наоѓалиштето | |
| Откриено | 1963 |
| Ископување | 1995— |
| Археолози |
|
| Состојба | добро сочувана |
| Службен назив: Ѓобекли Тепе | |
| Тип: | културно наследство |
| Критериуми: | (i), (ii), (iv) |
| Прогласено: | 2018 (42-та седница) |
| Број | 1572 |
| Регион: | Западна Азија |
Ѓобекли Тепе (турски: Göbekli Tepe, Göbeklitepe) — археолошко наоѓалиште што потекнува од докерамискиот неолит А, а веројатно дури и од времето на епипалеолитот, кој се наоѓа на 15 километри североисточно од градот Шанлаурфа и на 2,5 километри од селото Оренџик. Возвишението е во суштина тел, висок 15 м, околу 300 м во пречник, кој се наоѓа на приближно 760 м надморска височина. Тоа е најдревното мегалитско археолошко наоѓалиште во светот.[1] Неговата старост е најмалку 12.000 години. Датирана е во IX илјадалетие п.н.е. Објектот има кружен облик (концентрични кругови, чиј број достигнува 20) со релјефи од стели во облик на Т што претставуваат различни животни. Комплексот бил покриен со ситен грагор и други фрагменти во VIII илјадалетие п.н.е. Археолошките наоди од Ѓобекли Тепе и Невала Чори ги револуционизираат поимите за раниот неолит во Блискиот Исток.
Ѓобекли Тепе им е познат на археолозите уште од раните 1960-ти, но никој не го погодил неговото вистинско значење. Местото под ридот требало да биде византиски гробишта. Дури откако еден местен овчар ископал една од колоните во 1994 година и открил релјеф на чудно животно, започнале ископувањата организирани од Германскиот археолошки институт во соработка со музејот Шанлаурфа.[2] Веднаш по првите ископувања станало јасно дека станува збор за објект што датира од камено време.[3] Само 5 % од целиот комплекс е ископан. Во 2018 година, Ѓобекли Тепе бил вклучен во списокот на Светското културно наследство на УНЕСКО.[4] Неговиот истражувач, германскиот археолог Клаус Шмит, претполага дека Ѓобекли Тепе е древна култна градба.[3] Неговата изградба започнала уште во мезолитот, а неговата употреба продолжила најмалку неколку илјадалетија. По крајот на VIII илјадалетие п.н.е. објектот бил закопан и напуштен.
Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Sandra Scham, The World's First Temple Архивирано на 29 март 2012 г., Nov./Dec. 2008, Vol. 61 Iss. 6, с. 23
- ↑ „Deutsches Archäoligisches Institut“. Архивирано од изворникот на 2012-02-19. Посетено на 2023-02-24.
- ↑ 3,0 3,1 Curry, Andrew (ноември 2008). „Göbekli Tepe: The World's First Temple?“. Smithsonian Institution.
- ↑ Centre, UNESCO World Heritage. „Göbekli Tepe“. whc.unesco.org (англиски). Посетено на 2018-07-01.
Дополнителна книжевност
[уреди | уреди извор]- Arbuckle, Benjamin S. (2014). „Pace and process in the emergence of animal husbandry in Neolithic Southwest Asia“ (PDF). Bioarchaeology of the Near East. 8: 53–81.
- Badisches Landesmuseum Karlsruhe, уред. (20 јануари – 17 јуни 2007). „Vor 12.000 Jahren in Anatolien. Die ältesten Monumente der Menschheit.“. Begleitbuch zur Ausstellung im Badischen Landesmuseum. Stuttgart: Theiss. ISBN 978-3-8062-2072-8.
- Banning, Edward B. (2002). „Aceramic Neolithic“. Во Peregrine, Peter N.; Ember, Melvin (уред.). Encyclopedia of Prehistory, Volume 8: South and Southwest Asia. Kluwer Academic/Plenum Publishers. стр. 1–20. doi:10.1007/978-1-4615-0023-0_1. ISBN 978-1-4684-7135-9.
- Banning, Edward B. (2011). „So Fair a House: Göbekli Tepe and the Identification of Temples in the Pre-Pottery Neolithic of the Near East“. Current Anthropology. 52 (5 – октомври 2011): 619–60. doi:10.1086/661207. S2CID 161719608.
- Batuman, Elif (2011-12-11). „Turkey's Ancient Sanctuary“. The New Yorker. Посетено на 28 февруари 2025.
- Beile-Bohn; Gerber; Morsch; Schmidt (1998). „Neolithische Forschungen in Obermesopotamien: Gürcütepe und Göbekli Tepe“. Istanbuler Mitteilungen (германски). 48: 5–78.
- Benedict, Peter (1980). „Survey Work in Southeastern Anatolia“. Во Cambel, Halet; Braidwood, Robert J. (уред.). Prehistoric Research in Southeastern Anatolia. стр. 179, 181–182.
- Breuers, Jonas; Kinzel, Moritz (2022). „"[...] but it is not clear at all where all the [...] debris had been taken from [...]": Chipped Stone Artefacts, Architecture and Formation Processes at Göbekli Tepe“. Tracking the Neolithic in the Near East. Lithic Perspectives on Its Origins, Development and Dispersals. стр. 469–486.
- Caletti, Christopher Claudio (2020-11-08). „Göbekli Tepe and the Sites around the Urfa Plain (SE Turkey): Recent Discoveries and New Interpretations“. Asia Anteriore Antica. Journal of Ancient Near Eastern Cultures (англиски). 2: 95–123. doi:10.13128/ASIANA-679.
- Çelik, Bahattin (2010). „Hamzan Tepe in the light of new finds“. Documenta Praehistorica. 37: 257–268. doi:10.4312/dp.37.22.
- Çelik, Bahattin (2011). „Karahan Tepe: A new cultural centre in the Urfa area in Turkey“. Documenta Praehistorica. 38: 241–253. doi:10.4312/dp.38.19.
- Çelik, Bahattin (2016). „A small-scale cult centre in southeast Turkey: Harbetsuvan Tepesi“. Documenta Praehistorica. 43: 421–428. doi:10.4312/dp.43.21.
- Clare, Lee; Pirson, Felix; Eichmann, Ricardo; Yüncü, Zeynep Tuna; İnan, Yıldırım; Mert, Duygu; Duzcu, Seda (2017). Göbekli Tepe: Nomination for Inclusion on the World Heritage List (Report). UNESCO.
- Clare, Lee (2020). „Göbekli Tepe, Turkey. A brief summary of research at a new World Heritage Site (2015–2019)“. E-Forschungsberichte. Deutsches Archäologisches Institut. 2020 (2): 81–88. doi:10.34780/efb.v0i2.1012.
- Curry, Andrew (18 јануари 2008a). „Seeking the Roots of Ritual“ (PDF). Science (319): 278–280. Архивирано од изворникот (PDF) на 15 април 2012.
- Curry, Andrew (2008b). „Göbekli Tepe: The World's First Temple?“. Smithsonian. том ноември 2008. ISSN 0037-7333.
- Curry, Andrew (2021). „Last Stand of the Hunter-Gatherers?“. Archaeology. том мај/јуни 2021.
- Dietrich, Oliver; Schmidt, Klaus (2010). „A Radiocarbon Date from the Wall Plaster of Enclosure D of Göbekli Tepe“ (PDF). Neo-Lithics. 2010 (2): 8.
- Dietrich, Oliver (2011). „Radiocarbon dating the first temples of mankind. Comments on 14C-Dates from Göbekli Tepe“. Zeitschrift für Orient-Archäologie. 4: 12–25.
- Dietrich, Oliver; Köksal-Schmidt, Çiğdem; Notroff, Jens; Schmidt, Klaus (2013). „Establishing a Radiocarbon Sequence for Göbekli Tepe: State of Research and New Data“ (PDF). Neo-Lithics. 2013 (1): 35–37.
- Dietrich, Laura; Meister, Julia; Dietrich, Oliver; Notroff, Jens; Kiep, Janika; Heeb, Julia; Beuger, André; Schütt, Brigitta (2019). „Cereal processing at Early Neolithic Göbekli Tepe, southeastern Turkey“. PLOS ONE (англиски). 14 (5): e0215214. Bibcode:2019PLoSO..1415214D. doi:10.1371/journal.pone.0215214. ISSN 1932-6203. PMC 6493732. PMID 31042741.
- Dietrich, Oliver; Notroff, Jens (2015). „A sanctuary, or so fair a house? In defense of an archaeology of cult at Pre-Pottery Neolithic Gobekli Tepe“. Во Laneri, Nicola (уред.). Defining the Sacred: Approaches to the Archaeology of Religion in the Near East. Oxbow Books. стр. 75. ISBN 978-1-78297-685-1.
- Dietrich, Oliver; Notroff, Jens; Schmidt, Klaus (2017). „Feasting, Social Complexity, and the Emergence of the Early Neolithic of Upper Mesopotamia: A View from Göbekli Tepe“. Feast, Famine or Fighting? Multiple Pathways to Social Complexity (англиски). Springer International Publishing. стр. 91–132. doi:10.1007/978-3-319-48402-0_5. ISBN 978-3-319-48402-0.
- Dietrich, Oliver (8 мај 2016a). „The current distribution of sites with T-shaped pillars“. Tepe Telegrams. Посетено на 17 May 2021.
- Dietrich, Oliver (22 јуни 2016b). „How old is it? Dating Göbekli Tepe“. Tepe Telegrams.
- Dietrich, Oliver; Dietrich, Laura; Notroff, Jens (2017). „Cult as a Driving Force of Human History: A View from Göbekli Tepe“. Expedition. том 59 no. 3. Philadelphia, PA: Penn Museum.
- Vor 12.000 Jahren in Anatolien. Die ältesten Monumente der Menschheit.. Stuttgart: Theiss. ISBN 978-3-8062-2090-2.
- Erbil, Ömer (21 март 2018). „Construction around site of Göbeklitepe stirs debate“. Hürriyet Daily News. Посетено на 28 февруари 2025.
- Flannery, Kent; Marcus, Joyce (2012). The Creation of Inequality. Cambridge MA: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-06469-0.
- „Göbekli Tepe“. Forvo Pronunciation Dictionary.
- Gheorghiu, Dragos (2015). „A river runs through it. The semiotics of Gobekli Tepe's map (an exercise of archaeological imagination)“. Во Vianello, Andrea (уред.). Rivers in Prehistory. Oxford: Archaeopress.
- Fuller, Dorian Q.; Willcox, George; Allaby, Robin G. (2012). „Early agricultural pathways: moving outside the 'core area' hypothesis in Southwest Asia“. Journal of Experimental Botany. 63 (2): 617–633. doi:10.1093/jxb/err307. ISSN 0022-0957. PMID 22058404.
- Gresky, Julia; Haelm, Juliane; Clare, Lee (28 јуни 2017). „Modified human crania from Göbekli Tepe provide evidence for a new form of Neolithic skull cult“. Science Advances (англиски). 3 (6): e1700564. Bibcode:2017SciA....3E0564G. doi:10.1126/sciadv.1700564. ISSN 2375-2548. PMC 5489262. PMID 28782013.
- Güler, Gül; Çelik, Bahattin; Güler, Mustafa (2013). „New Pre-Pottery Neolithic sites and cult centres in the Urfa Region“. Documenta Praehistorica. 40: 291–303. doi:10.4312/dp.40.23.
- Güler, Mustafa; Çelik, Bahattin; Güler, Gül (2012). „New pre-pottery neolithic settlements from Viranşehir District“. Anadolu / Anatolia. 38: 164–80. doi:10.1501/Andl_0000000398.
- „The guard of Göbeklitepe, humanity's 'ground zero'“. Hürriyet Daily News (англиски). 27 март 2018. Посетено на 28 февруари 2025.
- „Landowner recalls story of Göbeklitepe's discovery“. Hürriyet Daily News (англиски). 2021-03-05. Посетено на 28 февруари 2025.
- Lewis-Williams, David; Pearce, David (јануари 2006). „An Accidental revolution? Early Neolithic religion and economic change“. Minerva. 17 #4 (јули/август, 2006): 29–31.
- Linsmeier, Klaus-Dieter; Schmidt, Klaus (2003). „Ein anatolisches Stonehenge“. Moderne Archäologie. Heidelberg: Spektrum-der-Wissenschaft-Verlag. стр. 10–15. ISBN 3-936278-35-0.
- Hadad, Rémi (2022). „In the shadow of monoliths: Göbekli Tepe and the monumental tradition of the Pre-Pottery Levant“. Во Laporte, Luc; Large, Jean-Marc; Nespoulous, Laurent; Scarre, Chris; Steimer-Herbet, Tara (уред.). Megaliths of the World. Oxford: Archaeopress. стр. 823–836. ISBN 978-1-80327-321-1.
- Haklay, Gil; Gopher, Avi (2020). „Geometry and Architectural Planning at Göbekli Tepe, Turkey“. Cambridge Archaeological Journal. 30 (2): 343–357. doi:10.1017/S0959774319000660. ISSN 0959-7743.
- Hauptmann, Harald (1999). „The Urfa region“. Во Özdoğan, M.; Basgelen, N. (уред.). The Neolithic in Turkey: the cradle of civilization, new discoveries. Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. стр. 65–86.
- Herrmann, Richard A.; Schmidt, Klaus (2012). „Göbekli Tepe–Untersuchungen zur Gewinnung und Nutzung von Wasser im Bereich des steinzeitlichen Bergheiligtums“. Во Klimscha, F.; Eichmann, Ricardo; Schuler, C.; Fahlbusch, H. (уред.). Wasserwirtschaftliche Innovationen im archäologischen Kontext: von den prähistorischen Anfängen bis zu den Metropolen der Antike (германски). Rahden/Westfalen: Leidorf. стр. 54–67. ISBN 978-3-86757-385-6.
- Hodder, Ian (2018). „Things and the Slow Neolithic: the Middle Eastern Transformation“. Journal of Archaeological Method and Theory (англиски). 25 (1): 155–177. doi:10.1007/s10816-017-9336-0. ISSN 1573-7764. S2CID 151467821.
- Kazanci, Handan (8 март 2020). „Turkey: Conservation, not excavation, focus in Gobeklitepe“. Anadolu Agency.
- Kenyon, Kathleen (1965). Excavations at Jericho, II: The Tombs Excavated in 1955-1958. British School of Archaeology in Jerusalem.
- Kinzel, Moritz; Clare, Lee (2020). „Monumental – compared to what? A perspective from Göbekli Tepe“. Во Gebauer, Anne Birgitte; Sørensen, Lasse; Teather, Anne; Valera, António Carlos (уред.). Monumentalising Life in the Neolithic: Narratives of Change and Continuity. Oxford: Oxbow. стр. 29–48. ISBN 978-1-78925-495-2.
- Kosen, Hesen (24 јули 2019). „Girê Mirozan Rihayê dike navenda geshtyariyê“. Kurdistan 24 (курдски). Посетено на 28 февруари 2025.
- Knitter, Daniel; Braun, Ricarda; Clare, Lee; Nykamp, Moritz; Schütt, Brigitta (2019). „Göbekli Tepe: A Brief Description of the Environmental Development in the Surroundings of the UNESCO World Heritage Site“. Land (англиски). 8 (4): 72. doi:10.3390/land8040072.
- Köksal-Schmidt, Çiğdem; Schmidt, Klaus (2010). „The Göbekli Tepe "Totem Pole": A First Discussion of an Autumn 2010 Discovery (PPN, Southeastern Turkey)“ (PDF). Neo-Lithics. 2010 (1): 74–76.
- Kromer, Bernd; Schmidt, Klaus (1998). „Two Radiocarbon Dates from Göbekli Tepe, South Eastern Turkey“ (PDF). Neo-Lithics. 1998 (3): 8.
- Lang, Caroline; Peters, Joris; Pöllath, Nadja; Schmidt, Klaus; Grupe, Gisela (2013). „Gazelle behaviour and human presence at early Neolithic Göbekli Tepe, south-east Anatolia“. World Archaeology. 45 (3): 410–429. doi:10.1080/00438243.2013.820648. ISSN 0043-8243. S2CID 161637995.
- Lloyd, Seton; Brice, William (1951). „Harran“. Anatolian Studies (англиски). 1: 77–111. doi:10.2307/3642359. ISSN 2048-0849. JSTOR 3642359. S2CID 240812354 Проверете ја вредноста
|s2cid=(help). - Maher, Lisa A.; Richter, Tobias; Stock, Jay T. (2012). „The Pre-Natufian Epipaleolithic: Long-term Behavioral Trends in the Levant“. Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews (англиски). 21 (2): 69–81. doi:10.1002/evan.21307. ISSN 1520-6505. PMID 22499441. S2CID 32252766.
- Mann, Charles C. (2011). „The Birth of Religion: The World's First Temple“. National Geographic. том 219 no. 6 – јуни 2011. Архивирано од изворникот на 20 август 2018.
- Meskell, Lynn (септември 2008). „The nature of the beast: curating animals and ancestors at Çatalhöyük“. World Archaeology (англиски). 40 (3): 373–389. doi:10.1080/00438240802261416. ISSN 0043-8243. S2CID 26968373.
- Mithen, Steven (2004). After the Ice: A global human history, 20,000–5000 BC. Cambridge MA: Harvard University Press. ISBN 0-674-01570-3.
- Moetz, Fevzi Kemal; Çelik, Bahattin (2012). „T-shaped pillar sites in the landscape around Urfa“. Во Matthews, Roger; Curtis, John (уред.). Proceedings of the 7th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East. Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 978-3-447-06684-6.
- Neef, Reinder (2003). „Overlooking the Steppe-Forest: A Preliminary Report on the Botanical Remains from Early Neolithic Göbekli Tepe (Southeastern Turkey)“ (PDF). Neo-Lithics. 2002 (3): 13–16.
- Peters, Joris; Schmidt, Klaus (2004). „Animals in the symbolic world of Pre-Pottery Neolithic Göbekli Tepe, south-eastern Turkey: a preliminary assessment“. Anthropozoologica. 39 (1).
- Peters, Joris; Buitenhuis, Hijlke; Grupe, Gisela; Schmidt, Klaus; Pöllath, Nadja (2013). „The Long and Winding Road: Ungulate Exploitation and Domestication in Early Neolithic Anatolia (10000–7000 cal BC)“. Во Colledge, Sue; Conolly, James; Dobney, Keith; Manning, Katie; Shennan, Stephen (уред.). The Origins and Spread of Domestic Animals in Southwest Asia and Europe (англиски). London: Routledge. doi:10.4324/9781315417653. ISBN 978-1-315-41765-3.
- Peters, Joris; Schmidt, Klaus; Dietrich, Laura; Dietrich, Oliver; Pöllath, Nadja; Kinzel, Moritz; Clare, Lee (2020). „Göbekli Tepe: Agriculture and Domestication“. Во Smith, Claudia (уред.). Encyclopedia of Global Archaeology. New York: Springer. стр. 4607–16. doi:10.1007/978-1-4419-0465-2_2226. ISBN 978-1-4419-0426-3.
- Pustovoytov, Konstantin (2002). „14C Dating of Pedogenic Carbonate Coatings on Wall Stones at Göbekli Tepe (Southeastern Turkey)“ (PDF). Neo-Lithics. 2002 (2): 3–4.
- Qasim, Erika (2014). „The T-shaped monuments of Gobekli Tepe: Posture of the Arms“. Во Sütterlin, Christa; Schiefenhövel, Wulf; Lehmann, Christian; Forster, Johanna; Apfelauer, Gerhard (уред.). Art as Behaviour: An Ethological Approach to Visual and Verbal Art, Music and Architecture. Oldenburg: BIS-Verlag der Carl von Ossietzky Universität. стр. 252–272. ISBN 9783814222905.
- Richter, Tobias; Darabi, Hojjat; Alibaigi, Sajjad; Arranz-Otaegui, Amaia; Bangsgaard, Pernille; Khosravi, Shokouh; Maher, Lisa; Mortensen, Peder; Pedersen, Patrick; Roe, Joe; Yeomans, Lisa (февруари 2021). „The Formation of Early Neolithic Communities in the Central Zagros: an 11,500 year-old communal structure at Asiab“. Oxford Journal of Archaeology. 40 (1): 2–22. doi:10.1111/ojoa.12213. S2CID 234033394 Проверете ја вредноста
|s2cid=(help). - Scham, Sandra (2008). „The World's First Temple“. Archaeology. 61 (6 – ноември/декември 2008). Архивирано од изворникот на 29 март 2012. Посетено на 28 февруари 2025.
- Schmidt, Klaus (1998). „Frühneolithische Tempel. Ein Forschungsbericht zum präkeramischen Neolithikum Obermesopotamiens“. Mitteilungen der deutschen Orient-Gesellschaft. Berlin (130): 17–49. ISSN 0342-118X.
- Schmidt, Klaus (1999). „Boars, Ducks, and Foxes – the Urfa-Project 99“ (PDF). Neo-Lithics. 1999 (3): 12–15.
- Schmidt, Klaus (2000). „Zuerst kam der Tempel, dann die Stadt." Vorläufiger Bericht zu den Grabungen am Göbekli Tepe und am Gürcütepe 1995–1999“. Istanbuler Mitteilungen (50): 5–41.
- Schmidt, Klaus (2000a). „Göbekli Tepe and the rock art of the Near East“. Tüba-Ar (3): 1–14. doi:10.22520/tubaar.2000.0001 (неактивно 2 ноември 2024).
- Schmidt, Klaus (2000b). „Göbekli Tepe, Southeastern Turkey. A preliminary Report on the 1995–1999 Excavations“. Paléorient. Paris. 26 (1): 45–54. doi:10.3406/paleo.2000.4697. ISSN 0153-9345.
- Schmidt, Klaus (2006). Sie bauten die ersten Tempel. Das rätselhafte Heiligtum der Steinzeitjäger (германски). München: C.H. Beck. ISBN 3-406-53500-3.
- Schmidt, Klaus (2009). „Göbekli Tepe. Eine Beschreibung der wichtigsten Befunde erstellt nach den Arbeiten der Grabungsteams der Jahre 1995–2007“. Во Schmidt, Klaus (уред.). Erste Tempel – Frühe Siedlungen. 12000 Jahre Kunst und Kultur, Ausgrabungen und Forschungen zwischen Donau und Euphrat (германски). Oldenburg: Florian Isensee. ISBN 978-3-89995-563-7.
- Schmidt, Klaus (2010). „Göbekli Tepe – the Stone Age Sanctuaries: New results of ongoing excavations with a special focus on sculptures and high reliefs“ (PDF). Documenta Praehistorica. 37 (XXXVII): 239–56. doi:10.4312/dp.37.21. Архивирано од изворникот (PDF) на 31 јануари 2012.
- Schmidt, Klaus (2011). „Göbekli Tepe: A Neolithic Site in Southwestern Anatolia“. Во Steadman, Sharon R.; McMahon, Gregory (уред.). The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000-323 BCE). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-537614-2.
- Schmidt, Klaus (2012). „Anatolia“. Во Potts, Daniel (уред.). A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East. Oxford: Blackwell. стр. 144–160.
- Schmidt, Klaus (2015). Le premier temple: Göbekli Tepe (француски). Преведено од Guiot-Houdart, Thérèse. Paris: CNRS éditions. ISBN 978-2-271-08160-5.
- Schönicke, Julia (2019). „There and Back Again — Towards a New Understanding of Abandonment Practices at the Neolithic Settlement of Göbekli Tepe“. Bridging the Gap: Disciplines, Times, and Spaces in Dialogue. 1. стр. 210–237.
- Stordeur, Danielle (2003). „Des crânes surmodelés à Tell Aswad de Damascène (PPNB - Syrie)“. Paléorient (француски). 29 (2): 109–115. doi:10.3406/paleo.2003.4767. ISSN 0153-9345.
- Symmes, Patrick (18 февруари 2010). „Turkey: Archeological Dig Reshaping Human History“. Newsweek (англиски).
- „Our Project“. Tepe Telegrams. Посетено на 28 февруари 2025.
- „Göbekli Tepe“. UNESCO World Heritage Centre.
- Yeşilyurt, Metin (2014). „Die wissenschaftliche Interpretation von Göbeklitepe: Die Theorie und das Forschungsprogramm“. Neolithikum und ältere Metallzeiten. Studien und Materialien. 2. Berlin: Lit Verlag. ISBN 978-3-643-12528-6.
- Watkins, Trevor (2010). „New light on Neolithic revolution in south-west Asia“. Antiquity (англиски). 84 (325): 621–634. doi:10.1017/S0003598X00100122. ISSN 0003-598X.
- Watkins, Trevor (14 август 2017). „From Pleistocene to Holocene: the prehistory of southwest Asia in evolutionary context“. History and Philosophy of the Life Sciences (англиски). 39 (3): 22. doi:10.1007/s40656-017-0152-3. ISSN 1742-6316. PMC 5556129. PMID 28808914.
- Zeder, Melinda A.; Smith, Bruce D. (2009). „A Conversation on Agricultural Origins: Talking Past Each Other in a Crowded Room“. Current Anthropology. 50 (5): 681–691. doi:10.1086/605553. ISSN 0011-3204. JSTOR 10.1086/605553. S2CID 41194691.
- Zekîoğlu, Jînda (2020). „Kêmasîya ku li Girê Mirazan derketîye holê bêdewletbûna kurdan e“. Le Monde diplomatique kurdî (курдски) (57). Архивирано од изворникот на 2 јуни 2021. Посетено на 28 февруари 2025.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]
Ѓобекли Тепе на Ризницата ?- Ѓобекли Тепе: Резиме на минатите и неодамнешните резултати - Ли Клер, Предавање на Ориенталниот институт, 9 март 2020
- Истражете го Ѓобекли Тепе во збирката на УНЕСКО на Google Arts and Culture
- Ѓобекли Тепе, Список на светско на наследство на УНЕСКО
- Tepe Telegrams, блог на истражувачкиот проект „Ѓобекли Тепе“ на ГАИ
- „Ѓобекли Тепе“. Megalithic Portal.
- Ѓобекли Тепе, Платформа за неолитски радиојаглеродни датумирања
- Тридимензионален модел на наоѓалиштето
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||