Зенон Елејски

Од Википедија — слободната енциклопедија
Зенон Елејски
Зенон ги покажува вратите на Вистината и Невистината (Veritas et Falsitas). Фреска во библиотеката на Ел Ескоријал, Мадрид.
Роден(а)о. 495 пр.н.е.
Елеја
Починал(а)c. 430 пр.н.е. (на возраст од околу 65)
Елеја или Сиракуза
ПериодПретсократска филозофија
ПодрачјеЗападна филозофија
ШколаЕлејска школа
Претежна дејност
Метафизика, онтологија
Значајни идеи
Зенонови парадокси

Зенон од Елеја (грчки: Ζήνων ὁ Ἐλεᾱ́της; ок. 495 – ок. 430 пр.н.е) — предсократски грчки филозоф од Магна Грција и член на Елеатската школа основана од Парменид. Аристотел го нарекол изумител на дијалектиката. [1] Тој е најпознат по неговите парадокси кои Бертранд Расел ги опишал како „немерливо суптилни и длабоки“. [2]

Живот[уреди | уреди извор]

Малку се знае со сигурност за животот на Зенон. Иако е напишан речиси еден век по смртта на Зенон, примарен извор на биографски информации за Зенон е Парменид на Платон [3]. Тој е спомнат и во Аристотеловата Физика.[4] Во дијалогот на Парменид, Платон ја опишува посетата на Атина од Зенон и Парменид, во време кога Парменид имал „околу 65 години“, Зенон „скоро 40“, а Сократ е „многу млад човек“. [5] [6] Претпоставката дека Сократ тогаш имал околу 20 години и ако се земе дека годината на раѓање на Сократ била 469 п.н.е., како приближна година на раѓање на Зенон се добива 490 п.н.е. Платон вели дека Зенон бил „висок и убав за гледање“ и дека „во деновите на неговата младост... се зборувало дека бил сакан од Парменид“. [5]

Други можеби помалку веродостојни детали за животот на Зенон се дадени од Диоген Лаертиј во неговите Животи и мислења на еминентни филозофи, каде што е објавено дека тој бил син на Телеутагора, но посвоениот син на Парменид бил „вешт во аргументирањето на двете страни на секоја дискусија, универзален критичар“, и дека бил уапсен и можеби убиен од рацете на тиранинот од Елеа.

Според Диоген Лаертиј, Зенон ковал завера да го собори тиранинот Неарх.[9] На крајот, Зенон бил уапсен и мачен. [10] Според Валериј Максимус, кога бил измачуван за да го открие името на неговите соработници во заверата, Зенон одбил да ги открие нивните имиња, иако рекол дека има тајна која би била поволна за ушите на Неарх. Кога Неарх се наведнал да ја слушне тајната, Зенон го гризнал за увото. Тој „не го пушти сè додека не го загуби животот и тиранинот не го загуби тој дел од телото“. [11] [12] Во „Мажи со исто име “, Деметриус рекол дека, не увото, туку носот му бил одгризан на тиранот. [13] Според „Суда“ од X век, додека „Зено бил испрашуван од него, тој си го зел јазикот меѓу забите, го изгризал и го плукнал врз тиранинот“, а „потоа бил фрлен во толчник и бил смачкан и здробен до каша“. [14] [6]

Зенон можеби имал поврзаност со други тирани. Според Лаертиј, Хераклид Лембус, во неговиот Сатир, овие настани се случиле против Диомедон, а не против Неарх. [9] Валериј Максим раскажува за заговор против тиранинот Фаларис, но тоа би било невозможно бидејќи Фаларис умрел уште пред да се роди Зенон. [12][15] Според Плутарх, Зенон се обидел да го убие тиранинот Демил. Откако не успеал, „со сопствените заби си го одгриза јазикот, му го плукна в лице на тиранинот“. [16]

Дела[уреди | уреди извор]

Иако многу антички писатели се повикуваат на списите на Зенон, ниту едно од неговите дела не преживеало недопрено. Главните извори за природата на аргументите на Зенон за движењето, всушност, потекнуваат од делата на Аристотел и Симплициј од Киликија.[17]

Платон вели дека записите на Зенон биле „првпат донесени во Атина по повод“ посетата на Зенон и Парменид. [5] Исто така, на Платон Зенон му кажува дека ова дело „со намена да ги заштити аргументите на Парменид“, [5] било напишано во младоста на Зенон, украдено и објавено без негова согласност. Според Платон Сократ ја парафразирал „првата теза на првиот аргумент“ на делото на Зенон на следниов начин: „Ако битието е многу, тоа мора да биде и слично и различно, а тоа е невозможно, бидејќи ниту сличното не може да биде различно, ниту различното слично. [5]

Според Проклус во неговиот Коментар на Платоновиот Парменид, Зенон издал „не помалку од четириесет аргументи кои откриваат противречности“, [18] но сега се познати само девет.

Аргументите на Зенон се можеби првите примери на методот на докажување наречен reductio ad absurdum, што буквално значи сведување на апсурд. Се вели дека Парменид бил првиот поединец кој го применил овој стил на аргументирање. Овој облик на расудување набрзо станала позната како епихеирема. Во Книгата VII од неговите „Теми“, Аристотел вели дека епихеиремата е „дијалектички силогизам “. Тоа е поврзан дел од расудувањето кое противникот го изнел како вистинито. Оној што спори со него има цел да го разбие дијалектичкиот силогизам. Овој деструктивен метод на аргументирање тој го одржувал до тој степен што неколку века подоцна Сенека Помладиот прокоментирал: „Ако го прифатам Парменид, не останува ништо друго освен Едното; ако го прифатам Зенон, не останува ниту Едното. " [19]

Зенон се смета и за првиот филозоф кој се занимавал со најраните посведочени тези за математичката бесконечност.[20]

Според Сер Вилијам Смит, во Речникот на грчката и римската биографија и митологија (1870)[21]

Евзебиј, цитирајќи го Аристокле од Месен, вели дека Зенон бил дел од линијата на филозофи која кулминирала со пиронизмот.[22]

Парадокси на Зенон[уреди | уреди извор]

Парадоксите на Зенон повеќе од два милениума ги збунувале, предизвикувале, влијаеле, инспирирале, разгневувале и ги забавувале филозофите, математичарите и физичарите. Најпознати се аргументите против движењето опишани од Аристотел во неговата Физика, Книга VI. [23]

  • Ахил и желката
    Ахил и желката
  • Дихотомија
    Дихотомија
  • Стрелата и метата
    Стрелата и метата
  • Подвижните редови
    Подвижните редови

Поврзано[уреди | уреди извор]

Белешки[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Diogenes Laërtius, 8.57, 9.25
  2. ↑ Russell (1996 [1903]), p. 347: "In this capricious world nothing is more capricious than posthumous fame. One of the most notable victims of posterity's lack of judgment is the Eleatic Zeno. Having invented four arguments all immeasurably subtle and profound, the grossness of subsequent philosophers pronounced him to be a mere ingenious juggler, and his arguments to be one and all sophisms. After two thousand years of continual refutation, these sophisms were reinstated and made the foundation of a mathematical renaissance..."
  3. ↑ Plato (c. 380 – 367 BC). Parmenides Архивирано на 3 август 2004 г., translated by Benjamin Jowett. Internet Classics Archive.
  4. ↑ Aristotle (c. mid 4th century BC), Physics 233a and 239b.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Plato, Parmenides 127b–e.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Suda, Zeno of Elea“. Suda On Line: Byzantine Lexicography. Stoa Consortium. Архивирано од изворникот на September 17, 2019. (at footnote n. 2)
  7. ↑ „The paradox ideas of Zeno of Elea, is motion an illusion or even impossible?“. Архивирано од изворникот на 2015-06-07. Посетено на 2015-04-12.
  8. ↑ „Diogenes Laertius, Lives of Eminent Philosophers, Book IX, Chapter 5. Zeno of Elea“.
  9. ↑ 9,0 9,1 Diogenes Laërtius, Lives of Eminent Philosophers. Book IX.5.26.
  10. ↑ Boethius, The Consolation of Philosophy. Book 1.III.
  11. ↑ Valerius Maximus, Memorable Deeds and Sayings. Foreign Stories 3. ext. 3.
  12. ↑ 12,0 12,1 Maximus, Valerius; Walker, Henry J. (2004). Memorable Deeds and Sayings: One Thousand Tales from Ancient Rome. Hackett Pub. стр. 97. ISBN 978-0-87220-674-8.
  13. ↑ Diogenes Laërtius, Lives of Eminent Philosophers. Book IX.5.27.
  14. ↑ „Zeno of Elea“. Suda. Topostext.org. Архивирано од изворникот на January 24, 2019. Посетено на June 11, 2021.
  15. ↑ Valerius Maximus, Memorable Deeds and Sayings. Foreign Stories 3. ext. 2.
  16. ↑ Plutarch, Against Colotes.
  17. ↑ Cajori, Florian (1920). „The Purpose of Zeno's Arguments on Motion“. Isis. 3 (1): 7–20. doi:10.1086/357889.
  18. ↑ Proclus, Commentary on Plato's Parmenides, p. 29.
  19. ↑ Zeno in The Presocratics, Philip Wheelwright ed., The Odyssey Press, 1966, pp. 106–107.
  20. ↑ Boyer, Carl B.; Merzbach, Uta C. (2011). A History of Mathematics (Third. изд.). Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons. стр. 538. ISBN 978-0-470-52548-7. Ever since the days of Zeno, men had been talking about infinity,...
  21. ↑ Предлошка:Cite DGRBM
  22. ↑ Eusebius, Praeparatio Evangelica Chapter XVII
  23. ↑ Aristotle. Physics Архивирано на 6 јануари 2011 г., translated by R.P. Hardie and R.K. Gaye. Internet Classics Archive.

Наводи[уреди | уреди извор]

Литература[уреди | уреди извор]

  • Барнс, Џонатан. 1982 година. Пресократските филозофи. второ издание. Лондон: Роутлеџ и Кеган Пол.
  • Луис, Ерик. 1999 година. „Догмите на неделивоста: за потеклото на античкиот атомизам. Во Зборник на трудови од колоквиумот на Бостонската област во античка филозофија. Vol. 14. Изменето од Џон Ј. Клири и Гери М. Гуртлер, СЈ, 1–21. Лајден, Холандија: Брил.
  • Меккирахан, Ричард. 2001 година. „Зеноновата дихотомија во Аристотел“. Филозофско истражување 23.1–2: 1–24.
  • Навија, Луис. Е. 1993 година. Пресократските филозофи: означена библиографија. Њујорк и Лондон: Гарланд.
  • Овен, ГЕЛ 1958 г. „Зенон и математичарите“. Зборник на трудови на Аристотелското друштво 58:199–222.
  • Папа-Грималди, Алба. 1996 година. „Зошто математичките решенија на парадоксите на Зенон ја пропуштаат поентата: Зеноновата една и многу врска и забраната на Парменид“. Преглед на метафизиката 50.2: 299–314.
  • Сенсбери, Марк. 1988 година. Парадокси. Кембриџ: Cambridge University Press.
  • Салмон, Весли Ц., ед. 1970 година. Парадокси на Зенон. Индијанаполис, ИН и Њујорк: Бобс-Мерил.
  • Властос, Григориј. 1967 година. „Зено од Елеја“. Во Енциклопедија на филозофијата. Vol. 8. Изменето од Пол Едвардс, 369–379. Њујорк и Лондон: Мекмилан.
  • Вајт, Мајкл Ј. 1992 година. Континуираното и дискретното: Антички физички теории од современа перспектива. Оксфорд: Кларендон.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Зенон_Елејски&oldid=4975682“