Фрањо Тахи
Фрањо Тахи 1526 – 1573 бил хрватско-унгарски барон, врховен стабилен господар на Кралството Унгарија и господар на Суседград, Стубица и Статенберк. Тој бил оженет со Јелена Зрински, сестра на Хрватот Бан Нилока III Зрински. Неговата ќерка била првата сопруга на Бан Петар Ердеди.[1] Тој е запаметен во историјата како непосреден виновник на - Востанието на Матија Губец од 1573 година[2].
Улогата на Матија Губец во селанскиот бунт[уреди | уреди извор]
Непосредна причина за бунтот бил теророт на Фрањо Тахи, кој во 1564 г. со купување станал сопственик на Статенберк кај Птуј и половина од имотот на Суседград и Доња Стубица. Тој се обидел да ја окупира другата половина од имотот на сметка на благородниците Амбросиј Грегорианц и Урсула Мекницер-Хенинг, кои затоа воделе вооружена борба против него (помеѓу 1565 и 1572 година), вклучувајќи ги во неа нивните кметови.[2]
Тахи го окупирал својот нов имот на 14 јуни 1564 година со 40 војници и веднаш ги ставил под стража старите сопственици (сосопственици) - Урсула Хенингова и нејзината ќерка. Урсула му се пожалила на насилството на самиот крал, кој на 10 ноември 1564 година му наредил на Тахи во писмо да не се меша со Хенингите да уживаат во нивната половина од имотот, но Тахи ја игнорирал наредбата на кралот. Откако не успеала да се ослободи од Тахи со законски средства, Урсула се пожалила на својот братучед, подбан Амброс Грегорианац и ги вооружила своите кметови: на 27 јануари 1565 година (додека Тахи бил во Пожун) слугите на Урсула и околу 800 вооружени селани ги окупирале тврдините на Суград. а Стубица речиси без отпор (само Иван Задори, кастеланот бил ранет), го ограбиле и го протерале семејството на Тахи во Загреб. На 1 февруари 1565 година, кметовите на Урсула го окупирале и ограбиле имотот на замокот на Тахи Петар Петричевиќ во Горња Стубица. Во тужбата против кралот Тахи, тој проценил дека му била причинета штета од 25.000 форинти. Тахи доби поддршка од кралот и Бан Петар Ердеди; откако Урсула ја одби заповедта на кралот да го пушти Тахи назад во владение, војската Бан (забрани Петар со 200 луѓе и 3 топови[3]) тргнала насилно да го одземе имотот. Битката кај Суседград на 3 јули 1565 година завршила со тежок пораз на војската на Бан: подбанецот Амброз Грегоријанец и суседградско-стубичките кметови (околу 3.000) толку ја поразиле благородната војска што дури и го оставиле знамето Бан на бојното поле.[4]
По битката, 25 јули 1565 година Хрватскиот парламент го соборил Подбан Амвросиј и ги обвинил него, Уршула Хенингова и нивните поддржувачи за велепредавство за напад на кралскиот вицекрал Бан,Суседград и Стубица му биле предадени на Тахи, а половината од имотот на Хенинг била ставена под присилна управа, прво на самата забрана (1565-66), потоа на кралската комора (1566-69 под надзор на благородникот Стјепан Грдак), а потоа во 1569-72 г. му била дадена под закуп на самиот Тахи. Откако го зазел целиот имот, Тахи ја искористил приликата да им се одмазди на сите поддржувачи на семејството Хенинг, погубил двајца ситни благородници без судење (Иван Сабов и Стјепан од Брдовац ), седум кметови биле обесени, а поголем број биле протерани од имотот, за останатите ги удвоил обврските надвор од законот, а незаконски давачки и кулук се изрекувани и извршувани со брутално насилство.[4] Насилството на Тахи е познато од сочуваните тужби на комесарот Грдак, кралската комора спровела две истраги против Тахи, но неговото влијание на судот довело до нивно суспендирање, и повеќе: Грдак бил разрешен во 1569 г. а целиот имот му бил предаден на Тахи на 3 години, на име на кралскиот долг од 4.888 форинти за платите на кралските коњаници во Кањижа, каде што Тахи бил капетан.[4]
На почетокот на 1571 г Хенингови купиле помилување и враќање на имотот од императорот Максимилијан за 10.000 форинти. По подмирувањето на долговите на кралот кон Тахи, управата на комората била повторно воведена на крајот на 1571 година. Тахи ги уапсил нарачателите на кралот, што довело до бунт на кметот против Тахи на 24. декември 1571 година, кои имале 21 година. јВо уни 1572 година го зазел замокот во Стубица и го опседнал Суседград. За време на бунтот, коморската управа, заедно со бунтовничките селани, поднеле тужби против Тахи во два наврати (кои ги поднеле кметските пратеници во Загреб и Виена ): во нив тие тужеле за обесчестување на селанските сопруги и ќерки, протерување. на селани од нивните имоти, незаконски давачки, размена на пари закупнина во натура (половина), конфискација на добиток, присилно купување на расипано манорско вино, хранење на манурски кучиња за време на гладната 1569-70 година. Конечно, кралската комисија ги смирила бунтовните селани и повторно ја вовела Урсула Хенингова во владение на 6-ти август 1572 година, по 7 години егзил. Меѓутоа, на Тахи му било доделено половина од имотот до разрешување на кметската тужба против него (со ветување дека нема да ги казни бунтовниците), а хрватскиот Сабор (плашејќи се од какво било движење на кметовите) се изјасниле на 18 г. јануари 1573 година се изјасниле дека селаните се предавници и побарале помош од кралската војска за да ги казни.[4] Затоа на 29 јануари 1573 г избувнало општо востание на Востание на Матија Губец.[2]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Шеноа, Август (1969). Сељачка буна. Загреб: Младост. стр. 24–29.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Гажевић 1974
- ↑ „Hrvatska povijest. Drugi dio (Šišić)/Poglavlje II. – Wikizvor“. hr.wikisource.org. Посетено на 25. 12. 2018. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help) - ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Adamček, Josip (октобар 1968). „Prilozi povijesti seljačke bune 1573“ (PDF). Radovi Filozofskog fakulteta: Odsjek za povijest (Croatian) (6): 51–96. Посетено на 20. 1. 2018. Проверете ги датумските вредности во:
|access-date=, |date=(help)CS1-одржување: ref=harv (link) CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)