Ромска граматика

Ромската граматика е поим со кој се опфаќаат правописните, морфолошките, синтаксните и семантичките правила и прописи на ромскиот јазик. Ромскиот јазик е индоариски јазик, и поради тоа има одредени сличности со останатите индоевропски јазици. Важно е да се има на ум фактот дека не постои една унифицирана стандардизирана граматика на ромскиот јазик, па така секој поголем или помал ромски дијалект има свои одлики и влијанија од подоминантните јазици во областите каде се зборуваат тие дијалекти.

Фонологија

Ромскиот гласовен систем е многу необичен за разлика од останатите европски јазици. Една од најзначајните одлики на ромскиот фонолошки систем е разликувањето меѓу звучни, безвучни и аспиративни гласови (гласови со призвук), како на пример p t k č (безвучни), b d g dž (звучни), или ph th kh čh (аспиративни).^[1] Во некои дијалекти има и присуство на ротичката (вевна) ř, која се изговара увуларна (ресична) [ʀ], долга вевна [r:], или ретрофлексна [ɽ] или [ɻ].^[1]

Во прилог следуваат основните ромски согласки, а во загради се согласките кои се наоѓаат во некои одредени дијалекти:

Согласки^[1]
	уснени	венечни	задновенечни	преднонепчени	заднонепчени	гласилни
избувни	p pʰ b	t tʰ d			k kʰ g	h
слеани		ts	tʃ tʃʰ dʒ
струјни	f v	s z	ʃ (ʒ)
носни	m	n
приближни		l		j
течни		r (ř)

Самогласки^[1]
	предни	централни	задни
затворени	i		u
средни	e		o
отворени		a

Источните и Југоисточноевропските ромски дијалекти имаат и палатализирани согласки, кои функционираат или како засебни согласки или како алофони.^[1] Некои дијалекти го имаат и гласот ə или ɨ.^[1] Должината на самогласките е присутна кај западноромските дијалекти.^[1] Со позајмувањето на странски зборови се вовеле и неромски гласови.^[1]

Акцент

Акцентот во ромскиот јазик е на последниот слог од зборот.^[2] Акцентот на позајмените зборови бил на вториот слог од крајот на зборот, особено до примањето на големиот број хеленизми во јазикот. пр.

dženó - лице
vogí - душа
džépo - џеп
sfíri - чекан (од грчки)

Морфологија

Именки

Именките во ромскиот јазик имаат два рода (машки и женски), два броја (еднина и множина) и падежи, од кои најосновните се номинатив и акузатив.^[3]

	ед. ном.	ед. аку.	мн. ном.	мн. аку.
'момче' (м.р.)	čhav-o	čhav-es	čhav-e	čhav-en
'жена' (ж.р.)	řomn-i	řomn-ja	řomn-ja	řomn-jen

Во јазикот постојат повеќе деклинациски класи на именките, особени на дијалектните нивоа.^[3] Гледано подетално, европските позајмениу зборови имаат грчки наставки.^[3]

Останатите падежи се изразени преку наставки (наставки) кои се додаваат на коренот на зборот во акузатив. Така на пример има: -te/-de (локатив и препозиционал), -ke/-ge (датив), -tar/-dar (аблатив), -sa(r) (инструментал и комитатив), и -ker-/-ger- (генитив).^[3] Во ромскиот јазик задржан е типичниот индоариски систем на согласување на генитивот со главната именка, како на пример во čhav-es-ker-o phral 'братот на момчето', čhav-es-ker-i phen 'сестрата на момчето'.^[3]

Придавките и определениот член мора да се согласат во именката која ја определуваат:: mir-o dad 'мојот татко', mir-i daj 'мојата мајка'.^[3]^[4] Неопределениот член често се презема од подиминантниот јазик, ако има таков.^[3]

Синтакса

Синтаксата на ромскиот јазик е различна од таа на останатите индоариски јазици. Ромската синтакса е слична со синтаксата на балканските јазици.^[4]

Во ромскиот јазик глаголот доаѓа пред предметот, така кај контрастивни реченици се сретнува зборовниот редослед подмет-прирок-предмет, а кај тетичните реченици прирок-подмет-предмет. Придавките и определениот член се пред именките.^[4] Виктор Фридман ги дава следните зборовни редоследи^[2]:

прирок-предмет - необележана реченица
предмет-прирок - реченица со фокус
прирок-подмет - раскажана реченица
подмет-прирок - контрастивно-тематска реченица

Наводи

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Matras (2006, Гласовен систем)
↑ ^2,0 ^2,1 Фридман, Виктор. Преглед на ромската граматика (PDF) (англиски).
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 Matras (2006, Морфологија)
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Matras (2006, Синтакса)

Поврзано

Ромски јазик

Надворешни врски

Преглед на ромската граматика, заснована на ромскиот јазик во Македонија, Виктор Фридман
Проблеми при кодификацијата на ромскиот јазик Архивирано на 27 април 2012 г., Виктор Фридман.
Ромското 'те' во балканскиот контекст Архивирано на 27 април 2012 г., Виктор Фридман.
Номинативна инфлекција во ромскиот Архивирано на 27 април 2012 г., Виктор Фридман.
Падежи во ромскиот: стара граматика во нови афикси Архивирано на 31 март 2012 г., Виктор Фридман.

Оваа статија поврзана со Ромите е никулец. Можете да ѝ помогнете на Википедија со тоа што ќе ја проширите.

Оваа статија од областа на лингвистиката е никулец. Можете да помогнете со тоа што ќе ја проширите.

[m_tss-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Matras (2006, Гласовен систем)

[вик-2] 2,0 ^2,1 Фридман, Виктор. Преглед на ромската граматика (PDF) (англиски).

[m_m-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 Matras (2006, Морфологија)

[m_s-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Matras (2006, Синтакса)

[1]

[2]

[3]

[4]