Ниуеански јазик

Ниуеански јазик
	ko e vagahau Niuē
Застапен во	Ниуе, Кукови Острови, Нов Зеланд, Тонга
Говорници	8.000
Јазично семејство	австронезиско малајско-полинезиски океански полинезиски тонгански ниуеански јазик; ; ; ; ;
Јазични кодови
ISO 639-2	niu
ISO 639-3	niu
	Оваа страница може да содржи фонетски симболи од меѓународната фонетска азбука (МФА).

Ниуеанскиот јазик (ko e vagahau Niuē) е австронезиски јазик кој е дел од групата на полинезиски јазици. Јазикот е сроден со тонганскиот јазик, а нешто поразличен од самоанскиот, маорскиот и хавајскиот јазик. Тонганскиот и ниуеанскиот јазик сочинуваат своја подгрупа во групата на полинезиски јазици наречена тонгански јазици. Јазикот е службен во Ниуе.

Говорници

Јазикот го зборуваат околу 2.240 жители во Ниуе, што е околу 97.4% од населението на оваа новозеландска територија. Јазикот исто така се зборува на Куковите Острови, Нов Зеланд и Тонга. Вкупната бројка на говорници на јазикот се движи некаде до 8.000 жители. Повеќето од Ниуеанците живеат надвор од Ниуе. Најголем број од Ниуеанците зборуваат и англиски. Според податоците од 1990-те, 70% од Ниуеанците живеат во Нов Зеланд.^[1]

Дијалекти

Ниуеанскиот јазик има два дијалекта: „моту“ или „постар дијалект“ се зборува во северниот дел на Ниуе и „тафити“, кој се зборува во јужниот дел на островот. Разликите меѓу дијалектите се воглавно во зборовниот фонд.

Фонологија

Согласки

	усни	алвеоларни	меконепчени	грлени
експлозивни	p	t	k
струјни	f v	(s)		h
носни	m	n	ŋ
ликвидни		l (r)

Самогласки

	предни		централни		задни
	долги	кратки	долги	кратки	долги	кратки
високи	iː	i			uː	u
средни	eː	e			oː	o
ниски			aː	a

Во јазикот можат да се појават следните дифтонзи:

/ae/ /ai/ /ao/ /au/
/ea/ /ei/ /eo/ /eu/
/ia/ /ie/ /io/ /iu/
/oa/ /oe/ /oi/ /ou/
/ua/ /ue/ /ui/ /uo/

Граматика

Синтакса

Зборовниот редослед на ниуеанскиот јазик е прирок-подмет-предмет. Поради тоа што глаголите не се означени, често ниуенските преодни глаголи се појавуваат во пасивбна форма при буквален превод. Така на пример,

спореди

Kua kitia e ia e kalahimu

[време] гледа [од-конструкција] тој [член] краба

„Крабата беше видена од него“

и

Kua kitia e kalahimu

[време] гледа [член] краба

"Крабата беше видена"

Морфологија

Заменки

Заменките во јазикот имаат лице и број. Првото лице множина и двоина има вклучителна и исклучителна форма. The Niuean pronouns are:

	еднина	двоина	множина
1 л. (вклучително)	au	taua	tautolu
1 л. (исклучително)	au	maua	mautolu
2 л.	koe	mua	mutolu
3 л.	ia	laua	lautolu

Броеви

1	taha	10	hogofulu	100	taha e teau	1000	taha e afe
2	ua	20	uafulu	200	ua (e) teau	2000	ua (e) afe
3	tolu	30	tolugofulu	300	tolu (e) teau	3000	tolu (e) afe
4	fa	40	fagofulu	итн.	итн.	итн.	итн.
5	lima	50	limagofulu
6	ono	итн.	итн.
7	fitu
8	valu
9	hiva

Наводи

↑ Moseley, Christopher and R. E. Asher, ed. Atlas Of The World's Languages (New York: Routelage, 1994) p. 100

Литература

Kaulima, Aiao & Beaumont, Clive H. (1994). A First Book for Learning Niuean. Auckland, New Zealand: Beaumont and Kaulima. ISBN 0-9583383-0-2.
Kaulima, Aiao & Beaumont, Clive H. (2000). Learning Niuean, Book 2. Tohi Ako Vagahau Niue. Auckland, New Zealand: Beaumont and Kaulima. ISBN 0-9583383-9-6.
McEwen, J. M. (1970). Niue Dictionary. Wellington, New Zealand: Department of Maori and Island Affairs. No ISBN.
Seiter, William J. (1980). Studies in Niuean Syntax. New York & London: Garland Publishing, Inc. ISBN 0-8240-4560-2.
Sperlich, Wolfgang B. (1997). Tohi vagahai Niue - Niue language dictionary: Niuean–English, with English–Niuean finderlist. Honolulu, Hawai'i: University of Hawai'i Press. ISBN 0-8248-1933-0.
Tregear, Edward & Smith, S. Percy (1907). A Vocabulary and Grammar of the Niue Dialect of the Polynesian Language. Wellington: Government Printer.
Anon. et al. (2003). Ko e Tohi Tapu | The Holy Bible in Niue. Suva, Fiji: The Bible Society in the South Pacific. ISBN 0-564-00077-9.

Поврзано

Надворешни врски

[1] Moseley, Christopher and R. E. Asher, ed. Atlas Of The World's Languages (New York: Routelage, 1994) p. 100

[1]