Климатски промени во Норвешка
Сите региони и годишни времиња на Норвешка се очекуваат да станат потопли и повлажни поради климатските промени.
На основа по глава на жител, Норвешка е најголемиот светски производител и извозник на нафта и природен гас надвор од Средниот Исток.[1] Во 2016 година биле издадени 56 нови дозволи за истражување на нафта во близина на островите Лофотен. Сепак, 98% од побарувачката на електрична енергија во Норвешка се обезбедува од обновливи извори, главно од хидроелектрична енергија, создадена од користење на огромните резерви на слатка вода во Норвешка.[2] Емисиите се создаваат и преку транспортот, иако Норвешка е светски лидер во електричните возила.
Потоплите температури во Норвешка предизвикуваат повлекување на вечниот мраз и ледниците, што доведува до промена на шемите на врнежи. Климатските промени особено влијаат на арктичкиот регион на Норвешка. Биоразновидноста и шумските области доживуваат поместувања поради феноменот, со значителни импликации за земјоделството и економијата на земјата. Практиките на домородните Лапонци се под влијание на климатските промени.
Норвешката влада вовела неколку социјални и економски политики за ублажување на климатските промени, вклучително и преку зафаќање и складирање на јаглерод. Норвешка сака да постигне јаглеродна неутралност до 2030 година, делумно со инвестирање во проекти со намалување на емисиите во странство. Таа сака да постигне нула емисија во земјата до 2050 година.[3] Во 2020 година, Норвешка заложила дека ќе постигне 50% - 55% намалување на домашните емисии од нивото од 1990 година до 2030 година.[4]
Емисии на стакленички гасови
[уреди | уреди извор]
Потрошувачка на енергија
[уреди | уреди извор]Во 2015 година, снабдувањето со енергија на Норвешка достигнала 1,7 милиони тони - зголемување од 311,3% од 1990 година[5] - и нивната вкупна домашна потрошувачка била 213 терават-часови (TWh) во 2015 година, од кои 89 TWh се искористиле од домаќинствата и услугите. Ова било зголемување од 2% во потрошувачката на домаќинствата, што се должело на пониските температури што предизвикале пораст на побарувачката за греење,[6] што исто така довело до пораст од 7% во употребата на биогориво од 2014 година. Поради зголемената глобална побарувачка за природен гас и нафта, во јануари 2016 година биле издадени 56 нови лиценци за да се овозможат поголеми истражувања на нафта во близина на островите Лофотен, покрај Северното и Баренцовото море.[7] Ова претставувало закана за биодиверзитетот и рибниот фонд во овие области и покрај бројните ветувања за подобрување на нивните еколошки рејтинзи и заветот од Париз. Од друга страна, 98% од побарувачката на електрична енергија во Норвешка се обезбедува од обновливи извори на енергија, 95% од тоа доаѓа од хидроелектрична енергија.[2] Поради сознанието дека нивната електрична енергија се снабдува од обновливи извори и нејзината многу ниска цена бидејќи се произведува дома, потрошувачката во Норвешка е три пати поголема од просечниот Европеец.[5] Потрошувачката на електрична енергија е еднаква на приближно 77% од потрошувачката на енергија во домаќинството во просечна самостојна куќа.
| 2011 година | 2012 година | 2013 година | 2014 година | 2015 година | 2016 година | 2017 година | 2018 година | 2019 година | 2020 година | 2021 година |
| 37.1 | 36.8 | 37,0 | 36.1 | 36.0 | 35.1 | 35.1 | 35.3 | 34.3 | 32.9 | 33.4 |
Во 2023 година, Норвешка постигнала забележително намалување на емисиите за 4,7%, намалувајќи се од 48,9 милиони тони CO2 во претходната година на 46,6 милиони тони. Овој напредок бил дел од континуираниот тренд, со врвни емисии од 1990 година забележани во 2007 година на 56,5 милиони тони. Значаен фактор во неодамнешното намалување биле намалените емисии од автомобилскиот сообраќај, во голема мера припишани на зголеменото прифаќање на електрични возила и интеграцијата на биогоривата.[9]
Транспорт
[уреди | уреди извор]Транспортниот сектор сочинува една третина од вкупните емисии на стакленички гасови произведени во Норвешка (~ 16,5 милиони тони CO2), а патниот сообраќај изнесува ~ 10 милиони тони CO2.[10] Транспортната мешавина на Норвешка е под силно влијание на нејзината мала густина на населеност, тесен облик и долго крајбрежје со многу мали острови. Норвешкото Министерство за транспорт и врски има целосна одговорност за секторот за цивилна авијација, јавни патишта и железнички транспорт. Услугите за траект се дел од националниот патен систем (т.е. крајбрежни региони), за управување со крајбрежјето, морската средина и политиката за пристанишен и поморски транспорт. Тие, исто така, имаат можност да делегираат задачи поврзани со јавниот транспорт и патишта на назначените окрузи и општини. Поголемиот дел од инфраструктурата во Норвешка е во јавна сопственост, а операциите честопати се доделуваат на приватни фирми.
Јавниот транспорт во и околу урбаните популации е добро развиен, особено во Осло, кој има еден од најнапредните системи за јавен транспорт во Европа, кој може да се пофали со мрежи на метроа, автобуси, трамваи и траекти, кои се интегрирани на далечен систем базиран на зона со најнова технологија. Сепак, регионите со мала популација често немаат инфраструктура за јавен транспорт, што ги принудува жителите да имаат сопствен автомобил. Јавниот превоз е субвенциониран од владата.[11]
Железнички транспорт
[уреди | уреди извор]Возовите произведуваат ~ 18-36 g/km CO2 , во зависност од капацитетот на возот.[12] Главната железничка мрежа во Норвешка се состооела од 4.087 км од стандардни линии, од кои 242 км се двојни патеки и 64 км се брзи железници (со брзини до 210 км/час). 2.622 км (64%) се електрифицира преку 15 kV 16 2⁄3 Hz AC со надземни жици. Ова овозможува значително намалување на емисиите на стакленички гасови имајќи предвид дека 98% (134TWh) од секторот за електрична енергија во Норвешка е енергија од обновливи извори (129TWh или 95% од кои се произведуваат од хидроелектрична енергија).[13] Единствените делови што не се електрифицирани се линиите северно од Миоса (освен линијата Довр и Офотен). Дизел локомотивите управуваат со неелектрифицираните делови. Сите урбани железници користат 750 V DC преку надземни жици на трамвајот и третата шина на Т-банката Осло. Во 2015 година, железницата превезала 73.836.237 патници, 3.555 милиони километри, а транспортот на стоки изнесувал 31.585.437 тони товар, 3.498 милиони километри.[14]
Патен транспорт
[уреди | уреди извор]Норвешката флота на електрични автомобили е една од најчистите во светот поради големото изобилство на електрична енергија произведена од хидроенергијата (98%). Ова постојано расте во интерес, при што на крајот на 2016 година 5% (135.000) од сите патнички автомобили на норвешките патишта биле приклучни електрични (анг. plug in).[15] Владините стимулации вклучуваат ослободување од сите неповторливи такси за возила (вклучувајќи данок за набавка и 25% ДДВ при купување), намалување на даноците за приклучни хибриди и бесплатен пристап до патните траекти. Овие во одредени општини можат бесплатно да паркираат и да користат ленти за јавен превоз. Оваа успешна интеграција на политиките покажа дека електричните возила се широко прифатени во Норвешка, а јавноста дури има можност да дискутира и да предложи идеи за владиниот Национален транспортен план (НТП). Ова довело до тоа НТП да постави цел дека сите нови автомобили; автобусите и лесните комерцијални возила треба да бидат возила со нула емисија (т.е. целосно електрични или на водород) до 2025 година. Сепак, има некои несакани ефекти со прекумерно високи јавни субвенции, зголемен сообраќаен метеж во лентите за јавен транспорт, недостиг на паркинг места за конвенционалните автомобили (намерно) и губење на приход за операторите на траекти.
Околу половина од новите автомобили во Норвешка во периодот јануари-јуни 2019 година биле електрични автомобили и една четвртина во истиот период во 2018 година.[16] Заклучно со март 2020 година, 55,9% од продажбата на автомобили во Норвешка биле електрични автомобили, 26,4% биле хибриди (со или без приклучоци).[17] До 2023 година, електричните автомобили сочинувале 24% од сите лични возила на норвешките патишта, што ја нагласува посветеноста на земјата да води во електричната мобилност.[9]
Автобуси
[уреди | уреди извор]Секој округ е одговорен за јавниот автобуски и бродски превоз во нивната област, при што железницата, регионалните авиокомпании и крајбрежниот брод се финансирани од државата. Во 2015 година, автобусите превезале 356 милиони патници преку 4 милијарди патнички километри. Во обид да го исполни нивниот план да биде јаглеродно неутрален до 2050 година (условно за 2030 година), Осло исто така ги конвертирал општинските автобуси да работат на биометан заробен од човечки отпад со цел да се намалат емисиите CO2 (заштедуваат 44 тони CO2 по автобус по година во споредба со алтернативите за гас).[18]
Цивилна авијација
[уреди | уреди извор]Цивилната авијација произвела~ 220-455 g/km CO2 , во зависност од капацитетот на авионот.[12] Норвешка има 98 аеродроми, од кои 51 спроведуваат јавни летови, вклучително и еден хелиодром. 45/51 се во сопственост на владата преку аеродромскиот оператор Авинор. Норвешка е земја во Европа со најмногу патувања со авиокомпании по глава на жител, а линиите од Осло до Трондхејм, Берген и Ставангер се меѓу десетте најпрометни во Европа. Фактори кои придонесуваат вклучуваат лоша железничка и патна инфраструктура во области со мала густина на населеност, нерамна географија и ограничено население во внатрешноста и северот. Главната порта по воздушен пат кон Норвешка е аеродромот во Осло (Гардермоен), лоциран на 50 км северно од Осло и првенствено ги опслужува двете големи норвешки авиокомпании; Систем на скандинавски авиокомпании и норвешки воздушен шатл.
Воден транспорт
[уреди | уреди извор]Траектите за автомобили се витални врски низ фјордовите и островите каде што нема фиксна врска. Во Норвешка моментално има над сто траекти со автомобили. Во 2015 година, бродовите превезле 11 милиони патници до нивната дестинација, што било раст од 10% во однос на 2014 година. Норвешка дури почнала да инсталира траекти со батерии и имала планови да ја прошири сегашната флота, напојувана од голема количина хидроелектрична енергија.[19] Крајбрежниот експрес (познат како Хуртигрутен) работи секојдневно од Берген до Киркенес, застанувајќи на 35 пристаништа. Ова е пријатна вест на регионално и национално ниво, но не успева да се осврне на нивната огромна меѓународна флота како регулативи за превозот и авионите каде што особено отсуствуваат од Парискиот договор.
Производство на фосилни горива
[уреди | уреди извор]Норвешка имала силно рангирање на 17-тото место од 180 земји анализирани во 2016 година.[20] Сепак, тој е еден од најголемите светски извозници на нафта и има најголем суверен фонд од која било земја. Во 2015 година, Норвешка произвела 53,9 милиони тони стакленички гасови од кои 15,1 милиони тони се припишале на екстракција на нафта и гас.[6] Ова било повисоко од кој било друг извор на емисии, вклучувајќи го снабдувањето со енергија, земјоделството и патниот сообраќај. Вкупните емисии на стакленички гасови се зголемиле за 600.000 тони од 2014 година, при што емисиите од екстракција на нафта и гас се зголемиле за 83,3% од 1990 година. Подетално, 25% зголемување на емисиите на CO2, 10% намалување на метанот, 38% намалување на азотен оксид; 44,7 милиони тони биле CO2, 5,5 милиони тони CH4, 2,6 милиони тони N2O.[6]
Индустриски емисии
[уреди | уреди извор]Рударство и вадење камен
[уреди | уреди извор]12 милиони тони CO2 и 66 TWh биле искористени од производствената индустрија за рударство и вадење камен во 2015 година - намалување на емисиите за 39% од 1990 година, второ само по екстракцијата на нафта и гас.[5] Оваа индустрија почнала да бележи надолен тренд на емисиите, но потоа забележан е пораст помеѓу 2014 и 2015 година од 3,1%.
Земјоделство
[уреди | уреди извор]Поголемото производство и употреба на вештачко ѓубриво во 2015 година придонесло особено за повисоки емисии CO2 и азотен оксид,[6] што било и најголемиот дел од причините за емисиите во земјоделството. Земјоделскиот сектор емитирал 4,5 милиони тони CO2 , но овие емисии постојано се намалувале од 1990 година.
Влијанија врз природната средина
[уреди | уреди извор]Температурни и временски промени
[уреди | уреди извор]Сите климатски сценарија покажуваат дека цела сезона во сите региони на Норвешка ќе стане потопла овој век.[21][22] Ниските, средните и високите проекции прикажуваат зголемување на годишната средна температура за 2,3°C, 3,4°C и 4,6°C соодветно до 2100 година. За копното, најмал пораст се очекува во Западна Норвешка 3.1°C (1,9-4,2°C), а највисоката е во најсеверната земја (Финска Марка) од 4,2°C (3,0-5,4°C). Се очекува ова да биде уште поголемо во островските територии како што се Свалбард и Јан Мајен, некои предвидувања се во висина до 8°C.
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ „The World Factbook — Central Intelligence Agency“. www.CIA.gov. Архивирано од изворникот на 16 June 2013. Посетено на 21 May 2017.
- ↑ 2,0 2,1 „Vannkraftpotensialet“. nve.no. Архивирано од изворникот на 18 January 2017. Посетено на 21 May 2017.
- ↑ „Norway: Carbon-neutral as soon as 2030“. Nordic Energy Research. Посетено на 11 May 2020.
- ↑ „Norway steps up 2030 climate goal to at least 50 % towards 55 %“. Government.no. 7 February 2020. Посетено на 11 May 2020.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 „Emissions of greenhouse gases, 1990-2015, final figures“. SSB. Грешка во наводот: Неважечка ознака
<ref>; називот „:15“ е зададен повеќепати со различна содржина. - ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 „Production and consumption of energy, energy balance, 2014-2015, final figures“. ssb.no. Грешка во наводот: Неважечка ознака
<ref>; називот „:14“ е зададен повеќепати со различна содржина. - ↑ Vidal, John (2016-01-29). „Norwegian industry plans to up fossil fuel production despite Paris pledge“. euractiv.com.
- ↑ „bp Statistical Review of World Energy“ (PDF). www.bp.com (71st. изд.). 2022. Посетено на 7 June 2024.
- ↑ 9,0 9,1 Lundgren, Kari (June 7, 2024). „Norway's Emissions Fell Last Year on EV Boom, Metal Output Fall“. www.bloomberg.com. Посетено на 2024-06-07.
- ↑ Avinor, Jernbaneverket. „Norwegian Coastal Administration and the Public Roads Administration, 2016. Nasjonal Transportplan 2018-2029“. Посетено на 16 March 2017.
- ↑ „Record passenger numbers“. ssb.no. Посетено на 1 May 2017.
- ↑ 12,0 12,1 Choppin, Simon (2 September 2009). „Emissions by transport type“. The Guardian.
- ↑ Energy, Ministry of Petroleum and (11 May 2016). „Renewable energy production in Norway“. Government.no. Посетено на 21 April 2017.
- ↑ „More passengers and less goods“. ssb.no. Посетено на 21 April 2017.
- ↑ Cobb, Jeff (17 January 2017). „Top 10 Plug-in Vehicle Adopting Countries of 2016“. Hybrid Cars. Посетено на 16 March 2017.
- ↑ Electric cars grab almost half of sales in oil-producing Norway Reuters 1.7.2019
- ↑ Holland, Maximilian (2 April 2020). „Norway EV Market Share Breaks All Records — 75% Of Vehicles Sold Have Plugs!“. CleanTechnica. Посетено на 11 May 2020.
- ↑ Demerjian, Dave (30 January 2009). „Norway or the Highway: Poo Powers Oslo Buses“. Посетено на 10 March 2017.
- ↑ „Batterifergen har måttet stå over avganger. Nå er løsningen klar“. Tu.no (норвешки). Посетено на 21 April 2017.
- ↑ „GLOBAL METRICS FOR THE ENVIRONMENT“ (PDF). epi.yale.edu. 2017. Посетено на 25 May 2017.
- ↑ Environment, Ministry of the (13 January 2012). „NOU 2010: 10 Adapting to a changing climate“. Government.no. Посетено на 21 April 2017.
- ↑ „Fifth Assessment Report - Synthesis Report“. www.ipcc.ch. Посетено на 21 April 2017.