Кемералти
Кемералти (турски: Kemeraltı Çarşısı) — историски пазар (чаршија) во Измир, Турција, која денес претставува една од најживите области на Измир.
Местоположба[уреди | уреди извор]
Областа зафаќа огромна област која се протега од нивото на Агората (квартовите Намазга, Мезарликбаши и Икичешмелик), до морскиот брег по должината на плоштадот Конак.
Се граничи со улиците булевар „Февзипаша“ на североисток, улицата „Ешрефпаша“ на југозапад и улицата „Халил Рифат Башав“ на југоисток, опкружена со сртовите на Кадифекале. [1]
Историја[уреди | уреди извор]
Чаршијата првично била формирена околу долга улица. Во средновековно време, таа била наречена Улица на Мевлевите, поради присуството на „дерга“ (зграда наменета за собири на суфиското братство). Во текот на 17 век, оваа улица била пополнета, што овозможило проширување на чаршијата. Денес, улицата, наречена Anafartalar Caddesi („Улица Анафарталар“), го комплетира кругот на плиткиот внатрешен залив во широка кривина.
16 век[уреди | уреди извор]
Пресвртница во развојот на чаршијата била градбата во 1592 година на Хисарската џамија („Кале-џамија“). Ова е најстарото, најзначајното отоманско обележје во Измир (иако изградено од Ајдиноглу Јакуп-бег, потомок на династијата што го основала бејликот, чие семејство (Ајдинидите) го контролирале Измир пред османлиското освојување). „Хисар“ во името на џамијата се однесува на нејзиниот претходник, џеновскиот замок или тврдината „Сан Пјетро“, порано наречена Неон Кастрон во византиско време, која се наоѓала на истата местоположба. Последните остатоци од замокот биле отстранети за време на изградбата на новите пристанишни инсталации (1867–1876).
17 век[уреди | уреди извор]
Самиот пазар настанал со полнењето помеѓу 1650-1670 година на најплитките делови на внатрешниот залив. Процесот на освојување на теренот од заливот бил спроведен во 1744 година со изградбата на Кизларагаси-ан, импресивен карвансарај (кој преживеал до денес) кој се појавил како јадро на пазарот, заедно со два постари „анови“, терминот што имплицира каравансараи со поизразени урбани карактеристики, кои не опстанале до денес. Тоа биле „Големиот ан на везирот“ изграден од големиот везир од 17 век, Ќопрулу Фазил Ахмед-паша, и соседниот „Мали ан ан везирот“ изграден од неговиот наследник Кара Мустафа-паша. Друг историски важен ан (кој повеќе не постои) бил „Чезаир-ан“ (буквално „Алжирски ан“), од каде вишокот работна сила на западна Анадолија годишно се испраќала во отоманскиот протекторат Алжир со векови.
18-19 век[уреди | уреди извор]
Преостанатиот дел од внатрешниот залив бил залинет во текот на 18 век. Крајбрежјето свртено кон Кемералти ја добило својата денешна права форма на почетокот на 19 век, иако дел од земјиштето останало неискористено до крајот на тој век. Во 1829 година, Сари Кишла, Жолтата касарна, главната отоманска касарна на градот, гигантска за своето време, била изградена веднаш на морската страна, а приватна резиденција (конак), сместена малку дијагонално зад касарната, била проширена и претворена во палата на гувернерот, разграничувајќи го плоштадот Конак кој го носи своето име од замокот и кој пак го дал името на централната метрополитенска област Измир (Конак) и на чие ниво се смета дека започнува Кемералти.
20 век[уреди | уреди извор]
По големиот пожар во Смирна во 1922 година и потоа, од стотиците „анови“ што Кемералти ги преброил на почетокот на 20 век (и јасно видливи на картата од 1905 година, нацртана од француски картографи во име на меѓународни осигурителни компании), останале само десетина, целосно или делумно: повеќето биле уништени.
Палатата на гувернерот сè уште постои, иако Жолтата касарна била срушена во 1955 година под инструкции на тогашниот премиер Аднан Мендерес, кој сакал да го види повторно обликуван плоштадот Конак, на тековно жалење на многу жители на Измир кои дошле да ја видат за последен пат преголемата зграда како една од главните знаменитости на нивниот град.
21 век[уреди | уреди извор]
Иако загубата на производството на чевли во 1990-тите оставило празнина во бизнисот во 2000-тите, на крајот комерцијалните активности во Кемералти закрепнале со растот на населението на Измир во текот на 2010-тите. Во 2020 година, Кемералти станал привремено место на светско наследство како дел од „Историскиот пристанишен град Измир“.
Џамии[уреди | уреди извор]
Во Кемералти се наоѓаат џамијата Башдурак, Хисар-џамија, Кемералти-џамија, Кестанепазари џамија, џамија Салепчиоглу и џамија Шадирваналти. [1]
Синагоги[уреди | уреди извор]
Во 2004 година, Светскиот фонд за споменици ги додал „Синагогите во Среден Измир“ како #81 на годишниот список на World Monuments Watch . Фондот наведува:
Скриени зад ѕидови и градини, покрај сокаците на шарената историска чаршија, синагогите во Централен Измир се неспоредлив доказ за богатото еврејско наследство на градот. Најстарата област во Измир, Кемералти датира од римско време и е дом на најгустата концентрација на еврејски знаменитости во цела Турција. Шесте џамии кои го опкружуваат комплексот на синагогата го покажуваат вековното мирно живеење меѓу местната османлиска и еврејска заедница.
Организација за наследство, „Проект Измир“ (планиран и делумно финансиран од Фондацијата Мордехај Киријати, општината Измир-Конак, Здружението за сефардско културно наследство на Измир (ISCHA) и Музејот за еврејско наследство на американските пријатели на Измир [2] [3] [4] [5] [6]) го нарекува Измир „единствениот град во светот во кој е зачуван необичен кластер синагоги кои носат типичен средновековен шпански архитектонски стил“. На својот врв, во Измир имало 34 синагоги, „создавајќи историски архитектонски комплекс единствен во светот“. Таму, сефардските Евреи, кои првично биле протерани од Шпанија и Португалија (на пример, со Уредбата на Алхамбра (или Едикт за протерување) од 31 март 1492 година) пристигнале во Измир со нивното сефардско еврејско наследство, ладино јазик, сефардски традиции на богослужба. [7]
Ова наследство вклучувало сефардски архитектонски стилови на синагоги кои дошле од средновековна Шпанија. Светскиот фонд за споменици забележува дека синагогите во Измир често имаат „тројно уредување“ на ковчегот на Тора, „што создава уникатен хармоничен амбиент“. Средното позиционирање на бимах (подигната платформа) помеѓу четири столбови ги дели синагогите на девет дела. [8] Проектот забележува дека овој стил се одликува со централна сцена на која лежи ковчегот на Тора преку светиот сандак на источниот ѕид. Вклучува платформа на средината, поддржана од четири столбови кои наликуваат на крошна за таван. Седењето околу сцената им овозможува на членовите на собранието да се видат меѓусебно со лицата и додаваат на поврзувачкото искуство на јавната молитва (за разлика од архитектонскиот стил на Ашкеназите, во кој седиштата се наоѓаат во редови кои го ограничуваат контактот со очите). [7]
Документарниот филм наречен Скриени тајни на античките синагоги во Измир ја прикажува историјата на синагогите и ги прикажува самите синагоги. [6] Вториот документарен филм наречен „За делегацијата од Измир“ прикажува некои од синагогите среде дискусиите на израелските Евреи за тоа како да ги зачуваат. [9]
Покрај синагогите, постоеле најмалку четири еврејски мезарлиги (гробишта): Гурчешме, Бахрибаба, Борнова и Алтиндаг. Главна атракција на Гурчеме е гробот на рабинот Палаги, кој бил преместен на овие гробишта од неговото првобитно погребно место, во 1920-тите, и каде луѓе од целиот свет доаѓале да се молат на неговиот гроб како место за аџилак. [10]
Преостанати синагоги[уреди | уреди извор]
Од 34 синагоги, денес осум се наоѓаат во областа Кемералти Чаршиси во Измир (најчесто на Хавра Сокаги) и уште 10 во близина. Некои останале недопрени, некои во урнатини, а други се во процес на реставрација. Овие синагоги претставуваат живо сведоштво за историјата на заедницата во Измир, која била една од најспектакуларните од ваков вид и имала најголемо духовно и културно влијание врз сите еврејски заедници во дијаспората во 17 и 18 век. [7]
Останатите синагоги во или во близина на чаршијата се:
- Ашкенашка Синагога (20 век, нереставрирана, неактивна) [11]
- Синагога Бејт Хилел (Синагога Авраам Палаче) (19 век, обновена 2014 година, [12] неактивна) [13]
- Синагога Бикур Холим (18 век, обновена, активна) [14]
- Синагога Алгази (18 век, обновена, активна) [15]
- Синагога Ец Хајим (14-15 век, планирана реставрација) [16]
- Синагога Хевра (17 век, нереставрирана, неактивна) [17]
- Синагога Лос Форестерос (17 век, нереставрирана, неактивна) [18]
- Португалска синагога (17 век, нереставрирана, неактивна) [19]
- Синагога Сењора (17 век, обновена, активна) [20]
- Синагога Шалом (17 век, обновена, активна) [21] [22]
Синагоги во близина[уреди | уреди извор]
Во Караташ:
- Синагога Бет Израел (20 век, обновена, активна) [23]
- Синагога Рош Ха-Хар (19 век, обновена, активна) [24]
Во Каршијака:
- Синагога Кахал Кадош (19 век, конзерваториум) [25]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 1,0 1,1 Çırak, Ayşegül Altınörs; Yörür, Neriman (2007). „Strategic meaning of the historical city center while designating the future of a city: İzmir Kemeraltı Bazaar Case“ (PDF). 43rd ISOCARP Congress of CENDOC/ESAN. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Izmir Project“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ Tucker, Linda (15 August 2011). „A Promise Of Survival“. The Jewish Week. Архивирано од изворникот на 11 October 2016. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ Hecht, Esther (12 June 2015). „Conserve, Protect“. Hadassah Magazine. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ Ben Joya, Nisim (26 February 2015). „Saving the Old Synagogues in Turkey“. Philadelphia Jewish Voice. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ 6,0 6,1 „The Izmir Project, the Hidden Secrets of the Ancient Synagogues of Izmir“. eSefard. 26 February 2015. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 „Synagogues“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Central Izmir Synagogues“. World Monuments Fund. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „About the Izmir Delegation“. Zalman Shazar Center. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „The Jewish Cemetery in Gurcheshme“ (PDF). Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Ashkenazi Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Izmir Synagogue Restoration Progress — Beit Hillel Synagogue Restored!“. Jewish Heritage Europe. 22 May 2014. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Beit Hillel Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Bikur Holim Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Algazi Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Etz Hayim Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Hevra Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Los Foresteros Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Portugal Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Señora Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Shalom Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Shalom Synagogue: An Example of Detailed Documentation“ (PDF). Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ " „Beit Israel Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Rosh Ha-Har Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.
- ↑ „Kahal Kadosh Synagogue“. Izmir Jewish Heritage. Посетено на 10 September 2016.