Вендела Хебе
Вендела Хебе мом. Астром (9 септември 1808, Јеншепинг - 27 август 1899 година, Стокхолм ), била шведски новинар, писател. Таа била веројатно првата постојано вработена новинарка во шведски весник.[1] Имала значајно место во радикалните литературни кругови на Шведска од средината на 19 век и била контроверзен пример за еманципираната жена.
Ран живот
[уреди | уреди извор]Вендела Хебе била најстарата од трите ќерки на парохискиот викар Андерс Самуел Астранд и Марија Лунд. Нејзиниот татко бил литературно и културно заинтересиран и ги воспитувал своите ќерки на ист начин, а како дете била охрабрувана да чита и истражува музика, уметност и литература. Била опишана како талентирана во музиката и литературата и била наречена „Fröken Frågvis“ („Госпоѓица Инквизитивна“). Есаиас Тегнер бил познаник на нејзиниот татко и заеднички гостин во нивниот дом. Наводно, тој неуспешно и се додворувал уште од рана возраст[2] и дури и по нејзиниот брак, и и посветил многу од неговите песни. Таа го одбила и му понудила пријателство.
Во 1832 година се омажила за адвокатот и писател Клеменс Хебе (1804-1893), со кого имала три ќерки. Во 1839 година, нејзиниот сопруг банкротирал и избегал од земјата: прво во Англија, на крајот емигрирал во Соединетите Држави, а Вендела Хебе била оставена сама да се издржува себеси и нејзините ќерки. Таа се населила во Јеншепинг и почнала да работи во единствената професија која во тоа време се сметала за општествено прифатлива за образована жена: станала учителка и давала часови по музика, пеење и цртање, што едвај било доволно за да се издржува.
Кариера како новинар
[уреди | уреди извор]Во 1841 година, нејзиниот прв роман, Арабела, бил објавен од Ларс Јохан Хиерта, главен уредник на радикалниот весник Афтонбладет, а истата година била вработена во Афтонбладет[2] (добила постојана позиција во 1844 година).
Вендела Хебе генерално се нарекува првата жена новинарка во Шведска.[3] Жените пишувале написи и уредувале трудови во шведскиот печат барем од Маргарета Мома во 1738 година, од кои повеќето не се идентификувани бидејќи пишувале под анонимни псевдоними, но Вендела Хебе веројатно била првата жена известувач на која и била дадена постојана позиција во шведски весник и била во таа смисла пионер на нејзината професија: дури во 19 век шведскиот печат вработил постојан персонал, а Вендела Хебе е првата жена пронајдена во регистарот на персонал на кој било шведски весник.[1] Таа е наведена во регистарот на персоналот на Афтонбладет помеѓу 1844 и 1851 година, проследена со Мари Софи Шварц во Шведскиот весник Даглигт Алеханда во 1851-1859 година.[1]
Хебе била преведувач и уредник на делот за култура одговорен за покривање на културата, музиката и литературата. Таа прегледувала литература и романи, концерти, оперски претстави и театарски претстави и раководела со серискиот дел. Познато е дека таа го користела својот дел за промовирање на дебитантските автори со објавување на нивните романи како серијали.[4]
Надвор од нејзината културна активност, таа била активна и како социјален известувач и, всушност, веројатно била првиот известувач во Шведска што вовел социјална новинарство во Шведска. Вендела Хебе ги споделувала либералните и хуманитарните ставови на Афтонбладет во тоа време. Поради нејзиниот пол, таа се сметала за погодна за „меки прашања“, како што е социјалната беда меѓу сиромашните, и привлекла значително внимание со нејзината прва социјална репортажа Biskopens besök (Посета од епископот) во 1843 година, парче што придонело за социјалното дебата што започнала околу класните разлики во Шведска околу тоа време. Со нејзината репортажа за социјална неправда, таа успеала во неколку наврати да го привлече вниманието на областите на кои им требало реформи и да им помогне на луѓето на кои им била потребна помош.
Книжевна кариера
[уреди | уреди извор]Вендела Хебе се пензионирала како новинар во 1851 година за да се фокусира на кариерата како романописец. Нејзиниот дебитантски роман Арабела бил конвенционален љубовен роман, но нејзините подоцнежни романи се напишани во пореалистичен стил. Нејзините романи се фокусираат на интригата како таква, а не на ликовите и се силно поврзани со нејзиното време. Таа вклучила социјална критика како порака во нејзините романи, а наводно била инспирирана од Дикенс и британската литература од 18 век.[4] Нејзиниот роман „Брударне“ е опишан како најзабележителен и се нарекува првиот „роман за девојки“ во Шведска.[4] Како романописец, таа се сметала за талентирана, но не и оригинална, и никогаш немала повеќе од умерен успех.
Била поуспешна како писател на песни и стихотворби за деца и тинејџери. Нејзините детски песни биле под влијание на нејзиното сопствено идилично детство во Смоланд и прикажувале детски игри, детски рими и традиционален фолклор. Особено на нејзините бајки за животни многу им се восхитувале Бј Бјорнсон и Ш.Х. Грундвиг. Меѓу нејзините песни, композициите Högt deruppe mellan fjällen (Високо меѓу планинските врвови) и Linnean (Линеа) станале многу популарни.[4]
Надвор од нејзината лична продукција, таа дала вреден историски придонес со запишување на стари традиционални народни приказни и песни.[4]
Приватен живот
[уреди | уреди извор]Хебе имала долга врска со Ларс Јохан Хиерта.[2] Тоа било општо познато и довело до карикатури во печатот и гласини дека таа ја добила својата позиција како резултат на непотизам. Хебе и Хиерта не можеле да се венчаат, бидејќи и двајцата биле во брак: нејзиниот брак со нејзиниот прогонет сопружник не бил распуштен дури до 1864 година.[4] Вендела Хебе и Ларс Јохан Хиерта го добиле заедно синот Едвард во 1852 година. Дури и една жена толку независна како Хебе не сакала да признае дека има вонбрачно дете.[4] Едвард е роден во тајност за време на патувањето во Франција: Хебе никогаш не го признала, но тој периодично бил згрижуван од Хиерта под претпоставено име, а исто така го посетувала и Хебе од време на време, додека не му дале постојан дом во Германија.[4] Нејзиниот син подоцна станал татко на уметникот Моли Фаустман.
Вендела Хебе била централна фигура во радикалната елита во Стокхолм, особено во текот на 1840-тите и 1850-тите, и била домаќин на литературен и музички салон кој станал центар за либералниот литературен и уметнички свет, кој се собирал да рецитира, свири музика и да дискутира.[4] Во нејзиниот круг припаѓале Јохан Џолин, Гунар Олоф Хилтен-Кавалиус и Магнус Јакоб Крузенстолпе, кого таа го поддржувала во неговата борба за слобода на говорот. Посебно пријателство било она со Карл Џонас Лав Алмквист,[2] чија работа како писател таа му се восхитувала, бидејќи тие споделувале интерес за социјална критика. Таа, наводно, одиграла важна улога и како советник и секретар во создавањето на композициите на Алмквист, особено неговите песни, според нејзината ќерка Сигне Хебе, која се сеќавала на нејзината мајка и Алмквист како седеле покрај пијаното за време на неговите композиции: „Во раните 40-тите, кога многу од песните на А[лмквист] беа завршени, Алмквист со прст на музичката тастатура покажа каков тон сака. Исто така, Х беше таа која со својот прекрасен топол глас ги претстави новите креации пред кругот на пријатели“.[4] Алмквист ја прославил со композицијата за пијано Темните локни на Вендела. Според Сигне Хебе, нејзината мајка и Алмквист никогаш немале романтична врска, но преостанатата кореспонденција и однесувањето на Алмквист сугерираат дека тие биле многу повеќе од пријатели.[4] Вендела Хебе ја покажала својата лојална поддршка за Карл Џонас Лав Алмквист за време на скандалот од 1851 година.
Нејзиниот салон бил важен дел од книжевниот живот во Стокхолм и се сметал за витална дестинација за писател кој го посетува Стокхолм: Јохан Лудвиг Рунеберг го сторил тоа за време на неговата кратка посета во 1851 година.[4] Нејзиниот дом продолжил да биде место за состаноци со децении, дури и откако болеста ја оставила неспособна да оди во 1878 година, а подоцна се запознала со Елен Ки и Херман Сатерберг, за чии песни таа компонирала музика.[4] Таа ја придружувала и својата ќерка, познатата оперска пејачка Сигне Хебе, на нејзините европски турнеи.
Вендела Хебе никогаш не требало да биде позната како писателка, но одиграла голема улога како домаќинка на салон, и иако таа самата никогаш не била вклучена во работата за еманципација на жените, таа била ран модел за еманципираната жена преку нејзиниот независен и контроверзен начин на живот. Госта Лундстром рекла за неа:
- „Како писател, на Хебе не може да и се даде истакнато место во нашата историја. Но, како собирна и инспиративна сила во културниот живот на Шведска од 19 век, вреди да се запамети. Исто така, како една од најраните претставници на женската еманципација во нашата нација, таа го брани своето место како една од најпознатите Швеѓанки на својот век. Иако таа во многу аспекти го илустрираше „душествениот“ женски идеал од романтичната ера, таа го балансираше ова со нејзината интелигенција и јасен реализам.“ [4]
Писателката и новинарка Џејн Гернанд-Клејн ја опишала:
- „Околу целото нејзино етерично битие имаше неопислив воздух на духовна префинетост, оваа благородност на душата, која припаѓа на највосхитувачките нешта во животот. Ти никогаш вистински не и се доближил и никогаш не си сакал, само си бил премногу среќен што си на растојание од толку душевно благородништво во оваа кревка и префинета школка.[4]
На Вендела Хебе многу и се додворувале современите машки уметници, но е опишана како без суета. За себе и својот живот коментирала дека е родена „со многу копнеж и многу фрустрации“.[4]
Наследство
[уреди | уреди извор]Во 1983 година здружението Пријатели на Вендела Хебе (шведски: Wendelas Vänner) е основано за да се зачува споменот на Вендела Хебе. Здружението ја чува нејзината викендичка во Седертелје, која ѝ ја подарил Хиерта во 1863 година и ја направило музеј.
Гимназијата Вендела Хебегимназијат во Седертелје е именувана по неа.
Дела
[уреди | уреди извор]- Арабела (роман, 1841)
- Шведски скалд парчиња за млади (книга песни „за млади“, 1845)
- Жена на работник (репортажа, 1846)
- Невестите (роман, 1846). Нејзиното најпознато дело.
- Сиромашно семејство (репортажа, 1850)
- Братот близнак (роман, 1851)
- Ловци на среќа (роман, 1852)
- Далкулан (драма, 1858)
- Во шумата (детска книга, 1871)
- Меѓу огрите (детска книга, 1877)
- Под висечките дрвја (роман, 1877)
Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Berger, Margareta, Pennskaft: kvinnliga journalister i svensk dagspress 1690-1975 [Penholders: Female journalists in Swedish press 1690-1975], Norstedt, Stockholm, 1977
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Wendela Hebbe“. Nationalencyklopedin (шведски). Bokförlaget Bra böcker AB, Höganäs. Посетено на 31 August 2017.
- ↑ Teiffel, Yvonne (20 September 2017). „Wendela var den första kvinnliga journalisten (Wendela was the first woman journalist)“. Jönköpings-Posten. Посетено на 26 July 2019.
I samband med 200-årsminnet av Wendela Hebbe 2008 instiftade Wendelas Vänner ett årligt pris på 50 000 kronor. Det delas på söndag ut i Wendela Hebbes hus i Södertälje, det som hon en gång fick av Lars Johan Hierta.(In connection with the 200-year memory of Wendela Hebbe 2008, Wendelas Friends established an annual prize of SEK 50,000. It is shared on Sunday in Wendela Hebbe's house in Södertälje, which she once received from Lars Johan Hierta.)
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 „Wendela Hebbe - Svenskt Biografiskt Lexikon“. sok.riksarkivet.se. Посетено на 2017-09-05.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]- http://www.dagensvisa.com/minata/abl_wendela.html (Веб-страницата вклучува слика.) (in Swedish)
- http://www.wendela.se
- Österberg, Carin et al., Svenska kvinnor: föregångare, nyskapare . Лунд: Signum 1990. (ISBN 91-87896-03-6 ) (in Swedish)
- Wendela Hebbe, urn:sbl:12676, Svenskt biografiskt lexikon (уметност во Gösta Lundström), hämtad 2015-11-12.