Јаванско писмо

Чаракан;
Тип	азбучнослоговно (абугида)
Период	~ XIII век–денес
Правец на пишување	од лево кон десно
Јазици	јавански; сундски
Сродни писма
Матични системи	прасинајско писмо феникиско писмо арамејска азбука брами палава кави (старо) Чаракан; ; ; ; ; ;
Сродни системи	балиско; батачко; бајбајин; кулитан; бухидско; хануноанско; лонтара; старосундско; ренчонг; реџаншко; тагбанва
ISO 15924
Уникод
Уникоден опсег	U+A980–U+A9DF
	Оваа страница може да содржи фонетски симболи од меѓународната фонетска азбука (МФА).

Jаванското писмо (изворно: ꦲꦤꦕꦫꦏ („ханачарака“) или ꦕꦫꦏꦤ꧀ („чаракан“), сундски: ꦕꦕꦫꦏꦤ꧀ („чачаракан“)) е изворното претколонијално писмо на јаванскиот јазик. Денес јазикот претежно се пишува на латиница, првично воведена во 1920-тите години.

Историја[уреди | уреди извор]

Јаванското и балиското писмо се посовремени варијанти на старото писмо кави, вид на индиско писмо усвоено во Јава заедно со хиндуизмот и будизмот. Најраното сведоштво за ова писмо датира од 804 г. Во X век било во широка употреба во книжевноста и во преводи од санскрит. Во XVII век писмото веќе се развило во денешното, кога се среќава како „чаракан“.^[1] Во 1926 е воведена латиницата со холандски правопис, преработена во 1972–1973. Денес латиничното писмо во голема мера го има истиснато чараканот.

Постојат многу малку весници и списанија што се печатат на јаванско писмо. Меѓутоа, писмото засолжително се изучува во нижите и вишите паралелки на основните училишта.

Систем[уреди | уреди извор]

Јаванското писмо е азбучнослоговно (абугида). Секоја буква претставува слог со согласка (или „нулта согласка“) и подразбрана самогласка „а“ која се изговара како /ɔ/ во отворена положба. Околу буквата се ставаат разни дијакритични знаци кога треба да се означи друга самогласка, завршна согласка или странски изговор.^[2]

Буквите имаат подредни облици со кои се транскрибираат согласни групи. Некои од нив имаат и голема варијанта, која се користи за имиња на важни лица и места. Разликата е во тоа што сите букви во зборот се пишуваат како големи, а не само првата. Постојат посебни интерпункциски знаци зе запирка, точка, две точки, наводници бројки, како и знаци за најава на глава, песна и писмо.^[3]

Облик[уреди | уреди извор]

Старојавански натпис во Маланг

Јаванското писмо и специјалните знаци

Секој симбол се состои од свиоци налик на буквата „n“ и свиоци налик на буквата „u“. Оние налик на n имаат две големини: мали и големи (двојно поголеми). Оние како u имаат три: мали, средни (1,5x) и големи (2,5x). На пример, знакот за „х“ се состои од мал свиок n, голем свиок u и два големи свиока n. Овој формат се запазува при рачното пишување, но денес не се следи при печатење.^[2]

Знаците (буквите) се пишуваат закосени и под редот. Не постои разграничување на зборовите.^[2]

Самогласки[уреди | уреди извор]

Јаванскиот има вкупно девет самогласки: /a/, /i/, /ɪ/, /e/, /ɛ/, /ə/, /o/, /ɔ/, /u/. Меѓутоа, постојат само пет дијакритични знака за самогласки, па така некои од нив се користат за две разни самогласки. Други знаци не се потребни благодарение на правилата за изговор и контекстот.^[2]

Фонема	/i/	/ə/	/u/	/e/	/o/
Симбол
Назив	wulu	pepet	suku	taling	taling-tarung

Правила за подразбраните самогласки кај основните знаци:^[2]

1) Основниот знак означува слог што завршува со самогласката /ɔ/ кога на знакот му претходи друг знак со дијакритика за самогласка.

2) Основниот знак означува слог што завршува со самогласката /a/ кога веднш по него стои знак дијакритика за самогласка.

3) Првиот основен знак во зборот ја има самогласката /ɔ/, освен ако им претходи на други два основни знака, кога првиот основен знак ја има самогласката /a/.

Согласки[уреди | уреди извор]

ha	na	ca	ra	ka

da	ta	sa	wa	la

pa	dha	ja	ya	nya

ma	ga	ba	tha	nga

Согласки на крај од слогот[уреди | уреди извор]

Четирите посебни согласки што се јавуваат на крај од слогот се означуваат со дијакритични знаци. Овие согласки се: -ng, -r, -h и -l; се означуваат со знаците „чечак“, „лајар“, „вигњан“ и „пенгкал“.

-	/h/ final	/r/ final	/ŋ/ final

pangkon	wignyan	layar	cecak

Другите согласки што се јавуваат на крајот од зборот се користат со додаток („патен“) за да се означи отсуство на самогласка.^[2]^[3]

ha	na	ca	ra	ka

da	ta	sa	wa	la

pa	dha	ja	ya	nya

ma	ga	ba	tha	nga

Големи букви[уреди | уреди извор]

Симбол	na	ka	ta	sa	pa	ga	ba
Прости
Посебни

Согласни групи[уреди | уреди извор]

Согласни групи во јаванскиот јазик можат да образуваат само гласовите l, r, w и y.

На пример,

/l/: blabag - даска

/r/: mrana - упатување

/w/: dwi - два

/y/: hyang - Бог

Кога ‘r’ или ‘y’ е втора согласка во групата, тие се претставуваат со дијакритички знаци („чакра“ и „пенгкал“).^[3] Меѓутоа, кога согласната група со ‘-r’ завршува со самогласката /ə/, тогаш се користи друг знак, наречен „керет“.

Кога ‘l’ или ‘w’ е втора согласка во групата, тие се претставуваат во прилагоден облик („пасанган“), со симбол под првата согласка од групата.^[1]^[2]

Специјални знаци[уреди | уреди извор]

Позајмените зборови од други јазици како арапскиот и малајскиот се претставуваат со додавање на дијакритички знаци на јаванските букви со најслична звучна вредност.^[3] Покрај тоа, писмото користи и специјални знаци за пишување на странски поими.

A: Нејаванските самогласки се претставуваат со пет специјални знаци. Тие се.^[2]

Фонема	/a/	/i/	/u/	/lə/	/rə/	/e/	/o/
Симбол
Назив				nga lelet	pa cerek

B: Нејаванските согласки се претставуваат со пет специјални знаци. Тие се: /x/, /dʒ/, /f/, /ɣ/, and /z/.^[2]

Дополнителни букви за претставување на арапски фонеми

Броеви[уреди | уреди извор]

1	2	3	4	5	6	7	8	9	0

Јаванскиот броен систем има свои симболи. Застапени се цифрите од 0 до 9, а останатите бројки се пишуваат со нивно комбинирање, исто како во индоарапскиот систем.^[2]

0 nol 1 siji 2 loro 3 telu 4 papat 5 lima 6 enem 7 pitu 8 wolu 9 sanga

Сличности со балиското писмо[уреди | уреди извор]

Јаванското и балиското писмо се сметаат за исти. Разликата е чисто типографска.


Javanese script	Balinese script

Галерија[уреди | уреди извор]

Двојазичен рекст на португалски и јавански
Мадурски текст напишан со јаванско писмо
Знак во Суракарта со латинично и јаванско писмо
Јаванското писмо е претставено на амблемот на специјалниот регион Јогјакарта
Натпис на џамијата Шолихин во Суракарта
Знак за банка на јавански

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

↑ ^1,0 ^1,1 Campbell, George L. Compendium of the World's Languages. Vol. 1. New York: Routledge, 2000.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 ^2,9 Soemarmo, Marmo. "Javanese Script." Ohio Working Papers in Linguistics and Language Teaching 14.Winter (1995): 69-103.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Daniels, Peter T and William Bright. The World's Writing Systems. Ed. Peter T Daniels and William Bright. New York: Oxford University Press, 1996.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

„Јаванско писмо“ на Ризницата ^?

Јавански фонт и ресурси Архивирано на 9 ноември 2013 г. (индонезиски)
Јаванско писмо - Omniglot (англиски)
JawaTeX :: Транслитератор на јаванско писмо Архивирано на 5 јули 2012 г.
http://unicode-table.com/en/sections/javanese-alphabet/

[lang-1] 1,0 ^1,1 Campbell, George L. Compendium of the World's Languages. Vol. 1. New York: Routledge, 2000.

[jour-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 ^2,9 Soemarmo, Marmo. "Javanese Script." Ohio Working Papers in Linguistics and Language Teaching 14.Winter (1995): 69-103.

[ws-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Daniels, Peter T and William Bright. The World's Writing Systems. Ed. Peter T Daniels and William Bright. New York: Oxford University Press, 1996.

[1]

[2]

[3]