Преглед на кодот на Сулфид

{{Chembox
| ImageFile = Sulfidion.svg
| ImageFile_Ref = {{chemboximage|correct|??}}
| ImageSize = 121
| ImageName = Формула на сулфидот
| SystematicName = сулфид(2−)<ref name = "sulfide(2-) (CHEBI:15138)">{{нмс|url = https://www.ebi.ac.uk/chebi/searchId.do?chebiId=15138|title = sulfide(2−) (CHEBI:15138)|work = Chemical Entities of Biological Interest (ChEBI)|location = UK|publisher = European Bioinformatics Institute}}</ref> (адитив)
|Section1={{Chembox Identifiers
| CASNo = 18496-25-8
| CASNo_Ref = {{cascite|correct|CAS}}
| UNII_Ref = {{fdacite|correct|FDA}}
| UNII = G15I91XETI
| PubChem = 29109
| ChemSpiderID = 27079
| ChemSpiderID_Ref = {{chemspidercite|correct|chemspider}}
| ChEBI = 15138
| SMILES = [S--]
| StdInChI = 1S/S/q-2
| StdInChI_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}}
| StdInChIKey = UCKMPCXJQFINFW-UHFFFAOYSA-N
| StdInChIKey_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}}
}}
|Section2={{Chembox Properties
| Formula = {{хем|S|2-}}
| S=1
| ConjugateAcid = [[бисулфид]]
}}
|Section3={{Chembox Related
| OtherAnions = [[оксид]]<br />[[селенид]]<br />[[телурид]]
}}
}}

'''Сулфид''' — [[неорганска хемија|неоргански]] [[анјон]] на [[сулфур]]от со хемиска формула S<sup>2−</sup> или [[хемиско соединение]] кое содржи еден или повеќе јони S<sup>2−</sup>. Растворите на сулфидните соли се корозивни. ''Сулфидите'' се големи семејства на соединенија на неоргански [[органско соединение|органски соединенија]], како на пр. олово сулфидот и [[диметил сулфид]]от. [[Сулфурводород]]от (H<sub>2</sub>S) и [[бисулфид]]от (SH<sup>−</sup>) се конјугирани киселини на сулфидот.

== Хемиски својства ==
Сулфидниот јон (S<sup>2−</sup>) не постои во водни алкални раствори раствори на Na<sub>2</sub>S,<ref>{{наведено списание|last1=May|first1=P.M.|last2=Batka|first2=D.|last3=Hefter|first3=G.|last4=Könignberger|first4=E.|last5=Rowland|first5=D.|title=Goodbye to S2-|journal=Chem. Comm.|date=2018|doi=10.1039/c8cc00187a|pmid=29404555|volume=54|issue=16|pages=1980–1983}}</ref><ref>{{наведено списание | last1 = Meyer | first1 = B | last2 = Ward | first2 = K | last3 = Koshlap | first3 = K | last4 = Peter | first4 = L | year = 1983 | title = Second dissociation constant of hydrogen sulfide | journal = Inorganic Chemistry | volume = 22 | issue = 16| page = 2345 | doi = 10.1021/ic00158a027 }}</ref> туку сулфидот се претвора во хидросулфид:
:S<sup>2−</sup> +  H<sub>2</sub>O  →  SH<sup>−</sup> +  OH<sup>−</sup>

При обработка со киселина, сулфидните соли се претвораат во [[сулфурводород]]:
:S<sup>2−</sup> + H<sup>+</sup>  →  SH<sup>−</sup>
:SH<sup>−</sup> + H<sup>+</sup>  → H<sub>2</sub>S

[[Редокс|Оксидацијата]] на сулфидот е сложен процес. Зависно од условитетаа може да даде елементен сулфур, [[полисулфид]]и, [[политионат]]и, [[сулфит]] или [[сулфат]]. Металните сулфиди реагираат со [[халоген]]и, образувајќи [[сулфур]] и метални соли.
:8&nbsp;MgS + 8&nbsp;I<sub>2</sub> → S<sub>8</sub> + 8&nbsp;MgI<sub>2</sub>

==Метални деривати==
Водените раствори на [[преоден метал|преоднометални]] [[катјон]]и реагираат со сулфидни извори (H<sub>2</sub>S, NaHS, Na<sub>2</sub>S), со што се таложат цврсти сулфиди. Ваквите [[неорганско соединение|неоргански]] сулфиди се слабо растворливи во вода, а многу од нив се сродни на минералите со истиот состав. Еден познат пример е силножолтиот вид CdS или „кадмиумско жолто“.  Црните дамки што се појавуваат на сребрени предмети се Ag<sub>2</sub>S. Таквите видови понекогаш се нарекуваат соли. Сврзувањето на преднометални сулфиди е впрочем мошне [[ковалентна врска|ковалентно]], што доведува до нивните [[полуспроводник|полуспроводнички]] својства, кое пак е поврзано со заситените бои. Неколку од нив наоѓаат практична примена како [[пигмент]]и, во [[сончева ќелија|сончеви ќелии]] и како [[катализатор]]и. Габата црна кропилка (''Aspergillus niger'') игра улога во растворливоста на тешкометалните сулфиди.<ref>{{наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=WY3YvfNoouMC&pg=PA533|title=Mycoremediation: Fungal Bioremediation|author=Harbhajan Singh|date=17 ноември 2006|page=509|isbn=9780470050583}}</ref>

==Геологија==
{{Катпов|Сулфидни минерали}}
Голем број на важни [[метал]]ни [[руда|руди]] се сулфиди.<ref>Vaughan, D. J.; Craig, J. R. “Mineral chemistry of metal sulfides" Cambridge University Press, Cambridge: 1978. {{ISBN|0-521-21489-0}}.</ref> Позначајни примери се: [[аргентит]]от ([[сребро]] сулфид), [[цинабарит]]от ([[жива]] сулфид), [[галенит]]от ([[олово]] сулфид), [[молибденит]]от ([[молибден]] сулфид), [[пентландит]]от ([[никел]] сулфид), [[реалгар]]от ([[арсен]] сулфид), [[стибнит]]от ([[антимон]]), [[сфалерит]]от ([[цинк]] сулфид), [[пирит]]от ([[железо]] дисулфид) и [[халкопирит]]от ([[железо]]-[[бакар]] сулфид).

==Корозија предизвикана од сулфиди==
Растворените слободни сулфиди (H<sub>2</sub>S, HS<sup>−</sup> и S<sup>2−</sup>) предизвикуваат многу агресивна [[корозија]] кај бројни метали како челикот, не’рѓосувачкиот челик и бакарот. Сулфидите присутни во воден раствор се одговорни за напрежното напукнување на челикот, наречено и сулфидно напрежно напукнување. Посебни мерки против корозија се посветуваат во индустриските погони кои обработуваат сулфиди: дробилки на сулфидни руди, длабоки [[нафтен извор|нафтени извори]], цевководите за сулфуреста [[нафта]] и фабриките на натронска хартија.

Корозијата поттикната од микроби или биогени сулфиди е предизвикана од [[сулфаторедуцирачки бактерии]] кои произведуваат сулфид што се испушта во воздухот и потоа оксидира во сулфурна киселина под дејство на сулфурооксидирачките бактерии. Биогената сулфурна киселина реагира со [[канализација|фекалии]], ги напукнува канализациските цевки до степен на структурно пропаѓање. Овие оштетувања се голем проблем во јавната канализација низ целиот свет.

Оксидацијата на сулфидот може да создаде [[тиосулфат]] ({{хем|S|2|O|3|2−}}), кој е преоден вид одговорен за тешки проблеми со дупчеста корозија на челикот и не’рѓосувачкиот челик, а сердината исто така се закиселува со производството на сулфурна киселина кога оксидацијата е понапредната.

==Органска хемија==
Во [[органска хемија|органската хемија]], поимот „сулфид“ се однесува на спојот C–S–C, иако поимот [[органски сулфид|тиоетер]] е поеднозначен. На пример, тиоетерот [[диметил сулфид]] е CH<sub>3</sub>–S–CH<sub>3</sub>. [[Полифенилен сулфид]]от (вид. подолу) ја има [[емпириска формула|емпириската формула]] C<sub>6</sub>H<sub>4</sub>S. Понекогаш под сулфиди се подразбираат молекулите кои ја содржат [[функционална група|фунционалната група]] –SH. На пример, метил сулфид може да значи CH<sub>3</sub>–SH. Претпочитаниот описник за овие соединенија со SH е [[тиол]] или меркаптан, т.е. метантиол или метил меркаптан.

==Дисулфиди==
Поимот „[[дисулфид]]“ предизвикуа забуна бидејќи има различни значења. [[Молибден дисулфид]]от (MoS<sub>2</sub>) се состои од раздвоени сулфидни средишта здружен со молибденот во формалната [[оксидациска состојба]] +4 (т.е. Mo<sup>4+</sup> и два S<sup>2−</sup>). Од друга страна, железо дисулфидот ([[пирит]], FeS<sub>2</sub>) се состои од {{хем|S|2|2−}}, или двоанјонот <sup>−</sup>S–S<sup>−</sup> здрижен со двовалентно железо во формалната оксидациска состојба +2 (црно железо: Fe<sup>2+</sup>). Диметил дисулфидот ја има хемиската врска CH<sub>3</sub>–S–S–CH<sub>3</sub>, а пак [[јаглерод дисулфид]]от нема врска S–S, туку S=C=S (линеарномолекулен аналог на CO<sub>2</sub>). Во сулфурната хемија и биохемијата, дисулфид најчесто ѝ се дава на сулфурниот аналог на [[пероксид]]ната врска –O–O–. [[Дисулфид]]ната врска (–S–S–) игра важна улога во конформацијата на [[белковина|белковините]] и во каталитичкото дејство на [[ензим]]ите.

==Примери==
{| class="wikitable sortable"
|-
! [[Хемиска формула|Формула]] !!  !! [[Точка на топење]] (°C) !! [[Точка на вриење]] (°C) !! [[CAS-број|CAS-бр.]]
|-
| H<sub>2</sub>S || [[Сулфурводород]]от е многу токсичен и корозивен гас со мирис на расипано јајце. || −85,7 || −60,20 || {{CAS|7783-06-4}}
|-
| CdS || [[Кадмиум сулфид]]от може да се користи кај [[светлосетилник|светлосетилниците]]. || 1750 ||  || {{CAS|1306-23-6}}
|-
| || [[Калциум]] полисулфидот („[[сулфурна вар]]“) е традиционален [[фунгицид]] (габосузбивач) во [[градинарство]]то. ||  ||  ||
|-
| CS<sub>2</sub> ||[[Јаглерод дисулфид]]от е претходник на органосулфурни соединенија. || −111,6 || 46 || {{CAS|75-15-0}}
|-
| PbS || [[Олово сулфид]]от се користи кај [[ифрацрвено зрачење|инфрацрвените]] сетилници. || 1114 ||  || {{CAS|1314-87-0}}
|-
| MoS<sub>2</sub> || [[Молибден дисулфид]]от, минералниот [[молибденит]], служи како катализатор за отстранување на сулфур од фосилни горива; се користи и како подмачкувач во услови на висока температура и притисок. ||  ||  || {{CAS|1317-33-5}}
|-
| {{бп|Cl–CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>–S–CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>–Cl}} || [[Иперит]]от е [[органосулфурно соединение]] (тиоетер) користен како хемиско оружје во Првата светска војна. || 13–14 || 217 || {{CAS|505-60-2}}
|-
| Ag<sub>2</sub>S || [[Сребро сулфид]]от е составница на [[сребро|сребреното]] темнило. ||  ||  || {{CAS|21548-73-2}}
|-
| Na<sub>2</sub>S || [[Натриум сулфид]]от како хидрат се користи во производството на натронска хартија и како претходник на [[органосулфурно соединение|органосулфурни соединенија]]. || 920 || 1180 || {{CAS|1313-82-2}}
|-
| ZnS || [[Цинк сулфид]]от се користи за [[леќа (оптика)|леќи]] и други [[оптика|оптички]] уреди во [[инфрацрвено зрачење|инфрацрвениот]] дел на [[електромагнетен спектар|спектарот]]. Кога е допиран со сребро се користи кај алфа-забележувачи, а цинк сулфидот со траги од бакар наоѓа примена кај [[фотолуминесценција|фотолуминесцентните]] ленти за осветлување во вонредни ситуации и за светлечки сказалки на часовници. ||  || 1185 || {{CAS|1314-98-3}}
|-
| C<sub>6</sub>H<sub>4</sub>S || [[Полифенилен сулфид]]от а полимер наречен „сулфар“. Неговите повторувачки единици се меѓусебно сврзуваат со сулфидни (тиоетерски) споеви. ||  ||  || {{CAS|26125-40-6}} <br />{{CAS|25212-74-2}}
|-
| SeS<sub>2</sub> || [[Селен дисулфид]]от е [[противгабичен лек]] кој се користи во препарати против првут. || <100 ||  || {{CAS|7488-56-4}}
|-
| FeS<sub>2</sub> || [[Пирит]]от, наречен и „злато на будалите“, е чест минерал. || 600 ||  || {{CAS|1317-66-4}}
|}

==Добивање==
Сулфидните соединенија можат да се добијат на неколку различни начини:<ref>{{наведена книга|last1=Atkins |last2=Shriver |title=Inorganic Chemistry |edition=5 |publisher=W. H. Freeman & Co. |location=New York |date=2010 |page=413}}</ref>

#Непосредно здружување на елементи:
#:Пример: Fe<sub>({{крат|ц|цврст}})</sub> + S<sub>({{крат|ц|цврст}})</sub> → FeS<sub>({{крат|ц|цврст}})</sub>
#Редукција на сулфат:
#:Пример: MgSO<sub>4({{крат|ц|цврст}})</sub> + 4C<sub>({{крат|ц|цврст}})</sub> → MgS<sub>({{крат|ц|цврст}})</sub> + 4CO<sub>({{крат|г|гасовит}})</sub>
#Таложење на нерастворлив сулфид:
#:Пример: M<sup>2+</sup> + H<sub>2</sub>S<sub>({{крат|г|гасовит}})</sub> → MS<sub>({{крат|ц|цврст}})</sub> + 2H<sup>+</sup><sub>({{крат|вр|воден раствор}})</sub>

==Безбедност==
Многу метални сулфиди се толку нерастворливи во вода што веројатно не се токсични. Некои од нив испуштаат токсичен [[сулфурводород]] кога ќе се изложат на силна минерална [[киселина]], вкучувајќи ги [[желудочен сок|желудочните киселини]].

Органските сулфиди се многу запаливи. Кога гори, сулфидот го ослободува гасот [[сулфур диоксид]] (SO<sub>2</sub>).

Сулфурводородот, некои од неговите соли и речиси сите органски сулфиди имаат силна скапана миризба; нив ги ослободува [[биомаса]]та кога гние.

== Поврзано ==
* [[Органски сулфид]] (тиоетер)
* [[Сулфидни минерали]]

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
{{рвр|Sulfides}}
* [https://www.britannica.com/science/sulfide-organic Органски] и [https://www.britannica.com/science/sulfide-inorganic неоргански сулфиди] — Енциклопедија Британика {{en}}

{{Сулфиди}}
{{Соединенија со едноатомски анјон}}
{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Сулфиди| ]]
[[Категорија:Анјони]]
[[Категорија:Корозија]]
[[Категорија:Функционални групи]]
[[Категорија:Сулфурни јони]]