Физичка географија

Физичката географија (исто така позната како геосистем или физографија) е една од двата главни подобласти на географијата. Физичката географија е таква гранка на природните науки, која се занимава со проучување на процесите и моделите во природна средина како што се: атмосферата, хидросферата, биосферата и геосфера,спротивставена со културната или изградена средина, во доменот на социјалната географија.

Во делот на физичката географија, земјата често се дели на повеќе сфери или средини,меѓу кои главни сфери се атмосфера, биосфера, криосфера геосфера, хидросфера, литосфера и педосфера. Истражувањето во физичката географија е често интердисциплинарно и користи системи за пристап.

Под области

Физичка географија може да се подели во неколку под-области, како што се следниве:

Геоморфологијата е област која се занимава со проучување на површината на Земјата и процесите со кои е настаната, како во сегашноста така и во минатото. Геоморфологија како област има неколку под-области кои се занимаваат со специфични форми на разни средини како што се на пр: пустинска и флувијална геоморфологија, сепак, овие под-области се обединети од страна на основните процеси кои ги предизвикуваат, кои се главно тектонски или климатските процеси. Геоморфологијата се обидува да го разбере потеклото и динамиката на формата на земјата,но и предвидување на идните промени преку: комбинација од поле за набљудување, физички експеримент, и бројчено моделирање (Геоморфометрија). Раните студии во геоморфологијата се основа за педологијата, една од двете главни гранки на науката за почвата.

Хидрологијата претежно се занимава со количеството и квалитетот на водата која истекува и која се акумулира на Земјината површина во почвите и карпите во близина на површината и која се одликува со хидролошкиот циклус. Така, оваа област ја опфаќа водата во реките, езерата, водоносните слоеви и големите ледници, и ги проучува процесите и динамиките вклучени во овие водни тела. Хидрологијата историски имала важна поврзаност со инженерството и на тој начин го развила во голема мера квантитативниот метод во своите истражувања.Сепак постои една наука за земјата која ги прифаќа системите за пристап. Слично на повеќето области на физичката географија има под-области како што се:лимнологијата и екохидрологија во кои се разгледуваат конкретни водни тела или нивното заемно дејство со други сфери.

Глациологијата е изучување за ледниците и ледените покривки(вечен мраз), или по својствено криосфера или мраз и феномени кои вклучуваат мраз. Глациолошките групи како:ледни покривки,ледници и континенталните ледници се водат како алпски ледници. Иако, истражувањата во областите се слични со истражувањата за динамиката на ледените покривки кои се преземаат,крајниот ледник се стреми да се занимава со заемното дејство на ледените покривки со сегашните климатски ледници, и подоцнежните со влијанието на ледниците на пејзажот. Глациологијата исто така, има широк спектар на под-области за испитување на факторите и процесите кои се вклучени во ледените покривки и ледници на пример, снежна хидрологија и леднички геологија.

Биогеографијата е наука која се занимава со географски модели на распределба на видовите како и со процесите кои резултираат во овие модели. Биогеографијата се појави како област на проучување,благодарение на работата на Алфред Расел Волес, иако оваа област претходно кон крајот на дваесеттиот век долго била разгледувана како историска во своето гледиште и описна во својот пристап. Главен поттик за развој на областа пред да биде пронајдена биле: тектонските плочи и теоријата за биографија на островот.Ова област може да се подели на пет под-области: островска биогеографија, палеобиогеографија,филогеографија,зоогеографија и фитогеографија.

Климатологија е проучување на климата, научно дефинирано како временски услови во текот на долг временски период. Климатологијата ја истражува и природата на микро (локално) и природата на макро (глобално) климите како и и природните и антропогените влијанија врз нив.Оваа област исто така во голема мера е поделена на под области за клими од различни региони и на под области за проучување на одредени феномени или временски периоди на пр: тропски циклони, паѓање на дожд, климатологија и палеоклиматологија.

Метеорологијата е интердисциплинарно научно проучување за атмосферата што се фокусира на временските процеси и краткорочните предвидувања (во контраст со климатологијата). Студии за развитокот на областа траеле со години, меѓутоа значителен напредок во метеорологија не се случил сè до XVIII век. Метеоролошките феномени се видливи временски настани кои осветлуваат и се објаснети од страна на науката за метеорологија.

Педологија е област која ги изучува почвите во нивната природна средина. Таа е една од двете главни гранки на науката за почвата, а другата се нарекува едапологија. Педологијата главно се занимава со педогенезација, почвена морфологија, и класификација на почвите. Во физичката географија педологијата е во голема мера изучувана како резултат на бројни интеракции помеѓу климата (вода, воздух, температура), почвата (микроорганизми, растенија, животни), минерални материи во почвите (биогеохемиските циклуси) и нејзината позиција и ефекти врз пејзажот( латеризација).

Палеогеографија е крос-дисциплинарна студија која го истражува заштитниот материјал во стратиграфски снимки со цел да се утврди распределбата на континенти низ геолошкото време. Речиси сите докази за местоположбата на континентите произлегува од геологијата во форма на фосили или палеомагнетизми. Користењето на овие податоци резултирало со поместување на континентите, тектонските плочи и суперконтинентите. Ова, за возврат ги поддржа палеографските теории како што е циклусот Вилсон.

Крајбрежна географија е изучување за динамичниот интерфејс помеѓу океанот и земјиштето,како и соединување на физичката (т.е. крајбрежна геоморфологија, геологија и океанографија) и социјална географија на брегот. Тоа вклучува разбирање на крајбрежните атмосферски процеси, особено бранувањето, наносите од талог и врменските услови, но и начините на кои луѓето влијаат на брегот. Крајбрежната географија иако геоморфолошки доминира, во своите истражувања не е засегната само со крајбрежните форми, но исто така и причините и влијанијата на промената на нивото на морето.

Океанографија е таква гранка на физичката географија која ги проучува океаните и морињата на Земјата. Таа опфаќа широк спектар на теми, вклучувајќи ги и морските организми и динамиките на екосистемот (биолошка океанографија); океанските струи, бранови, и динамични геофизички течности (физичка океанографија); тектонските плочи и геологијата на морското дно (геолошка океанографија) и струи на различни хемиски супстанци и физичките својства во океанот и надвор од неговите граници (хемиска океанографија). Овие различни теми одразуваат повеќе дисциплини кои оокеанографите ги вклопуваат за понатамошно изучување на океаните во светот а во рамките на тоа и разбирањето на овие процеси.

Квартарна наука е интер-дисциплинарна наука чии истражувања се насочени кон квартарниот период, кој ги опфаќа последните 2,6 милиони години. Ова област ја проучува последната ледено доба и неодамнешниот “Holocence” и за време на овој период користи ополномоштени докази за реконструкција на животни средини од минатото и носи заклучок за климатските и еколошките промени кои се случиле.

Пејзажната екологија е под дисциплина на екологијата и географијата и укажува на тоа како просторните варијации во пејзажот влијаат врз еколошките процеси како што се дистрибуцијата и протокот на: енергија,материјали и поединци во животната средина (кое за возврат, може да влијае на распределбата на пејзажните “елементи” кои се како жива ограда).Ова област била создадена од германскиот географ Карл Троил.Пејзажната екологија обично се занимава со проблемите во применувањето и проблемите кои се јавуваат при холистичкиот пристап.Главната разлика помеѓу биогеографијата и пејзажната екологија е дека пејзажната екологија е засегната со тоа колку струја енергија или материјали се сменети како и од нивното влијание на пејзажот, а биогеографијата е засегната со просторните модели на видовите и хемиските циклуси.

Геоматика е област за собирање,чување,обработка и испорачување на географски информации или за просторни референцирани информации.Геоматиката ги вклучува геодезијата(научна дисциплина која се занимава со мерењата и застапеноста на земјата,нејзиното гравитациско поле и други геодинамички феномени како што се: океански плими и поларно движење)GIS(компијутерски систем кој се заснова на фаќање,чување,анализирање и управување со податоци и поврзани атрибути кои се просторно референцирани на земјата) и далечинските сензори(кратки или долги стекнувања на информации за објект или феномен со употреба или снимање,или вистински сетилни уреди кои не се во физички или близок контакт со објектот).

Еколошката географија е гранка на географијата која ги анализира просторните аспекти на меѓусебната зависност помеѓу луѓето и природниот свет.Оваа гранка ги премостува поделбите меѓу луѓето и физичката географија и на тој начин бара да се разбере динамиката на геологијата,метеорологијата,хидрологијата,биогеографијата и геоморфологијата како и разбирање на начините на кои човековите општества ја концептираат животната средина.Оваа гранка била историски по видлива во претходните истржувања отколку во сегашните теории како што се детерминизам на животната средина која го поврзува општеството со животната средина.Во голема мера станала домен на проучување на управувањето со животната средина или проучување на антропогени влијанија.

Списанија и литература

Списанијата за физичката географија и за науката за Земјата ги пренесуваат и документираат резултатите од истражувањето спроведени во универзитетите и разни други истражувачки институции. Повеќето списанија покриваат одредена област и ги објавуваат резултатите од истражувањето во тоа поле.Физичките географи имаат тенденција да ги објават овие резултати од истражувањето во интердисциплинарни списанија наместо во географско списание каде истражувањето се изразува во форма на научен труд. Дополнителни учебници, книги и списанија за географијата се стремат да се фокусираат на прашања поврзани со животната средина или дилеми за културата. Примери на списанија кои објавуваат статии од физички географи се:

• Површински форми и процеси на Земјата • Весник на биогеографијата • Весник на кватернерна наука • Весник на крајбрежни истражувања • Геоморфологија • Палеогеографија • Поларни истражувања • Професионален географ • Природни непогоди и наука за системот на Земјата • Наука за почвата • Климатски промени • Весник за глациологијата • Интеракции на Земјата • Весник за климата • Напредокот во физичката географијa • Пејзажна Екологија • Трансакции на Институтот за британските географи • Весник за Хидрологијата • Билтени на американското метеоролошко општество • Весник на хидрометеорологијата • Природа • Весник за географија и геологија

Историски развој на дисциплината

Од настанокот на географијата како наука за време на грчкиот класичен период па се до крајот на XIX век со раѓањето на антропогеографија или хуманистичка географија, географијата била исклучиво природна наука за изучување на локацијата и создала описен географски лексикон за сите места на целиот свет . Неколку познати дела кои се меѓу најдобрите во текот на овој долг период можат да се наведат како пример: од Страбон (географија), Ератостен(географија) Дионис Периегет во Стариот век, Александар фон Хумболт (Космос) во XIX век , во кој географијата се смета за физичка и природна наука, се разбира, преку работата на Мартин Фернандес де Енцисо од почетокот на XVI век, i е индициранa за првпат во Новиот Свет.

Во текот на осумнаесеттиот и XIX век, контроверзии изведени од Геологијата, меѓу поддржувачите на Џејмс Хатон ( едноличен труд) и Жорж Кивие (катастрофизам) се под силно влијание од областа на географијата, бидејќи географија во тоа време била природна наука, бидејќи хуманистичката географија или антропогеографија само што се беше развила како дисциплина кон крајот на XIX век.

Два историски настани во текот на XIX век имале големо влијание во натамошниот развој на физичката географија. Првиот бил Европската колонијална експанзија во Азија, Африка, Австралија, па дури и Америка во потрага по индустриски суровини за време на индустриската револуција. Ова поттикнува на создавање на географски оддели на универзитетите за колонијалните сили ,раѓањето и развојот на национални географскаи општества, кои доведуваат до подем на процесите идентификувани од страна на Орасио Капел како институционализација на географијата.

Една од најплодните империи во овој поглед била руската. Во средината на XVIII век многу географи се испраќани од страна на руски директор за различни можности за вршење на географски истражувања во областа на Арктикот( Сибир). Меѓу нив е и Михаил Ломоносов кој се смета за патријарх на Руската географија: Михаил, кој во средината на 1750-тата започнал со работа на Катедрата за географија, Академијата на науките за да спроведе истражување во Сибир. Дека нивните придонеси се значајни во овој поглед, покажува пронајдокот за органското потекло на почвата , а се развил и еден сеопфатен закон за движењето на мразоткои сè уште се уредува основите, а со тоа основање е пронајдена една нова гранка на географијата: Глациологија. Во 1755 неговата иницијатива е основана во универзитетот во Москва, каде тој го промовирал изучувањето на географијата и обучувал географи. Во 1758 бил назначен за директор на Одделението за географија, Академија на науките, еден пост, од кој ќе се развије работна методологија за географска анкета предводена според најважните експедиции и географски студии во Русија. Така следејќи ја линијата на Ломоносов преку неговите уценици зачестија и придонесите на руска школа, и благодаремие на тоа во XIX век имаме големи географи како Василиј Докучаев кој вршел работи кои се од големо значење како "принципот на сеопфатна анализа на територијата" и "русинот Чернозем"кој подоцна станал многу значаен бидејќи воведува географски поим на почвата, за разлика од едноставните геолошки слоеви, и на тој начин пронаоѓа нова географска област на студии: Педологија. Климатологија исто така добила силен поттик од руската школа од Владимир Кепен чиј главен придонес за класификација на климата, најактивно се кориссти и денес. Сепак, овој голем географ, исто така придонесе за Палеогеографијта преку своето дело "климата во геолошкото минатото", и се смета за татко на Палеоклиматологијата. Руски географи меѓу другите кои дале голем придонес кза дисциплината во овој период се:Н.М. Сибирчев, Петар Симонов и К.Д. Глинка.

Вториот важен процес е теоријата на еволуцијата на Дарвин во средината на векот (која одлучно влијаела врз работата на Ратцел, кој имал академска обука како зоолог и бил следбеник на идеите на Дарвин) што значи важен поттик во развојот на биогеографијата.

Друг голем настан кон крајот на деветнаесеттиот и почетокот на дваесеттиот век кој дал голем поттик за развој на географијата и се одржал во САД, е дело на познатиот географ Вилијам Морис Дејвис, кој не само што постигнал значаен придонес кон воспоставувањето на дисциплината во неговата земја, туку и револуција на областа, за да се развие теоријата на географскиот циклус која тој ја предложил како парадигма за географијата воопшто, иако всушност служела како парадигма за физичката географија.

Неговата теорија ги објаснила планините и другите пајзажни форми кои се создадени како резултат на влијанието на голем број на фактори кои се манифестираат во географскиот циклус. Тој објаснил дека циклусот започнува со укинување на ослободување од геолошки процеси (грешки, вулкани, тектонски пресврти, итн) .. Географски фактори, како што се реките ги создаваат и обликуваат долините на планините (сцената наречена "младите"). Во текот на оваа прва фаза, теренот е по остар и по нерамен. Со текот на времето, течението може да издлаби поширок долини ("зрелост"), а потоа почнува да дува ветер,само високи ридови ("стареење"). Конечно, сè доаѓа до она што е обично рамно поле на најниската можна кота (наречен "основната линија"). Овој план бил наречен по Дејвис а значењето е "речиси обична".Тогаш се случува подмладување и таму е уште еден планински лифт и циклусот продолжува. Иако теоријата на Дејвис не е сосема точна, таа била апсолутна револуционерна и единствена во своето време и помогнава во модернизацијата и создавањето на географската област на Геоморфологијата. Нејзините импликации предизвика голем број на истражувања во различните гранки на физичката географија. Во рамкитј на Палегеографијата оваа теорија обезбедила модел за разбирање на развојот на пејзажот. За Хидрологијата, Глациологијата и Климатологија како поттик во истрагата се проучуваат географските фактори кои влијаат на обликувањето на пејзажот и на циклусот. Најголемиот дел од работата на Вилијам Морис Дејвис доведе до развој на нова област на физичката географија: Геоморфологијата чија содржина дотогаш не се разликувала од онаа на географијата. Набрзо оваа гранка ќе претставува главен потик за развој на други области. Некои од неговите ученици дале значајни придонеси за различните гранки на физичката географија, како што се Кертис Марбет и неговато непроценливо наследство за Педологијата, меѓу другите и Марк Џеферсон и Исаија Бауман.

Значајни физички географи

Ератостен (276-194 п.н.е.), кој ја направи првата позната сигурна проценка на големината на Земјата. Тој се смета за татко на геодезијата.
Птоломеј (c.90 - c.168), којги состави грчките и римските знаење за да се произведе книгата Географија.
Бируни (973 - 1048 н.е.). Се смета за татко на геодезијата.
Ибн Сина (Авицена, 980-1037), кој го формулираше законот за суперпозиција во Книгата за исцелување.
Мухамед ел-Идризи (Дрес, 1100 - c.1165), кој ја нацртал Tabula Rogeriana, најточна картата на светот во пред-модерните времиња
Пири Реис (1465 - c.1554), чија Пири Реис карта е најстарата преживеана картата на светот вклучувајќи ја и Америка и можеби Антарктикот
Герард Меркатор (1512-1594), иновативен картограф и основоположник на проекцијата Меркатор.
Михаил Ломоносов (1711-1765), татко на руската географија и изучувач на глациолоијата.
Александар фон Хумболт (1769-1859), кој се смета за татко на модерната географија.
Арнолд Хенри Гијот (1807-1884), кој ја истакна структурата на ледниците и напредни разбирања за ледничките движење, особено при брз проток на мраз.
Алфред Расел Волес (1823-1913), основач на современата биогеографија и Волесовата Линија.
Василиј Докучаев (1840-1903), патријарх на Руската географија и основач на педологијата.
Владимир Кепен (1846-1940), создавач на најважната климатска класификација и основач на Палеоклиматологијата.
Вилијам Морис Дејвис (1850-1934), татко на американската географија, основач на Геоморфологијата и развивач на теоријата за географскиот циклус.
Валтер Пенк (1888-1923), поборник на циклусот на ерозија и истовремена појава на денудации.
Ернест Шеклтон (1874-1922), истражувач на Антарктикот во текот на херојските години на Антарктичкото истражување.
Роберт Е. Хортон (1875-1945), основач на модерната хидрологија.
Луис Гарсија Саинц (1894-1965), пионер на физичката географија во Шпанија.
Ричард Чорли (1927-2002),клучен фактор за квантитативна револуција и теоријата за употребата на системи во географијата.
Сер Николас Шеклтон (1937-2006), кој покажа дека осцилациите во климата во текот на изминатите неколку милиони години би можеле да бидат во корелација со варијациите во планетата и положбен односот меѓу Земјата и Сонцето.
Стефан Рамсторф (роден 1960), професор на наглите климатските промени и автор на теориите на термохалинската динамика.

Надворешни врски

Драган Колчаковски, „Физичка географија на Македонија: природно-географски карактеристики на Република Северна Македонија“, Скопје, 2022.