Песни за принесување жртва

Песни за принесување на жртва во Rепублика Mакедонија преставуваат валоризација на најархаичниот слој на светата дејност (жртвувања). Пред се тие спаѓаат во митолошките, обредните и обредно-календарските песни за кои е утврдено дека го преставуваат најархаичниот, т.е. најстариот облик на народна поезија, симболички пренесувани од народното мислење. Ова пеење се препознава како симбол на културниот идентитет на македонскиот народ од оваа област кој токму во песните за принесување на жртва ги вградил својата историја, митологија, традиција и култура. Прогласени се за нематеријално културно наследство на УНЕСКО. Нивната содржина е поврзана со античкото митско верување и тука се откриваат многу заеднички карактеристики и испреплетување на овој вид песна со археологијата, историјата на религијата и народната митологија. За мешање на митолошки и обредни елементи, најдобро е да се зборува за поетски осварувања (митолошки и обредно-календарски песни) кои условно се јавуваат во одреден период. Првиот производ од митскиот период, додека вториот не се појавил во времето на календарските митови, што значи нешто поинакво ниво на аграрната заедница. Како дел од книжевната наука, а пред се како фолклорно наследство, најзабележителни се првите евидентирани докази кои датираат од средината и втората половина на 19 век. Првите записи се наоѓаат во Збирките на Браќата Миладиновци (1861), [[[Кузман Шапкарев|Шапкарев]], Верковиш, И. С. Јастребов (1886), Кацановски (1882) и А. Илиев (1889).

Опис на содржината на песните за принесување жртва

Основните форми на жртвувањето во македонските народни песни се однесуваат на жртвувањето кон природата и претставуваат реминисценција на изворното жртвување. Овој тип особено се истакнува во митолошките, обредно-магиските и обредно-календарските песни. Во нив ги среќаваме:

1. сликите на жртва и на жртвување
2. Појавата на змејоубиство во форма во која се јавува борбата против стареењето.
3. Космолоскиот симболизам на свети жртви.
4. Иницијациско жртвување

Во првичниот тип на песни за принесување жртва спаѓаат:

• додолски обичаи и песни
• обичаи и песни за покрсти (скристи)
• детски обичаи и песни за дожд
• обичаи и песни за одвраќање или разбивање на поплавен или градоносен облак.

Додолките во Македонија се среќаваат под следните варијанти: додоле, дудуле, додолка, додолица, додоларка, дудулејка, ојдодоле, ваџдодоле, важдудуле, вајвуле, ваџдождоле. Во Македонија најчесто се пие овој тип песни за време на обредот: Додолица Бога Моли, Ој додоле, мили боже//дај ни боже ситна роса// да нароси редом поќе//редом поќе берикетно//да се роди вино,жито// од два класа шиник жито//од два грозда чебар вино//.. Има и песни со пеперутки : Летна летна пеперутка//Летала пеперутка//од плугот на копачот// Ем летнала, моли боже//дај ми боже ситен дожд//да се роди вино, живот//жито, вино, жолто просо (Илиев, 1889). Варијанти од овој тип на пеперуткасти песни се распространети на целата територија на Македонија, но како многу важен треба да се наведе првиот евидентиран македонски извор од Зборникот на Миладиновци (стр.бр.660). Понекогаш пеам и ја носам песната Крсти, се молам на Бога, бидејќи тоа е симбол на поразот на религиозноста.

Во песната од типот Светецот ја убива ламјата, станува збор за Борбата на Громовникот Св. Илија или пак Св. Ѓорѓи против некое митско чудовиште /аждер, ала, ламја, змеј, змеј/ кое грабнува девојка и ја голта. Борбата против ова жртвување светецот кој успева да го победи аждерот и на тој начин да ја спаси девојката, а исто така да го има во простор редот во космосот, т.е. во заедницата. Митските двобои и војни се секогаш космолошки информации се објавите на силите на космосот на силите на хаосот. Една од најпопуларните македонски варијанти е космогониската борба со воден хаос. Овој тип на борба е многу чест во македонската народна поезија и се движи во два можни правци: змејот го уништува водата како негов грабител, што предизвикува поплава или суша. Потеклото на неговото присуство е интересно: тој обично живее во некоја водна област, обично во близина на некое езеро. Во народните преданија се вели дека во Охридското езеро живеело некој аждер, т.е. ламја, додека во Високото езеро, во областа Мариово се вселил воден ивер - Змев (Т. Горѓевиќ, 1984:315).

Во обредно-календарските песни, светците (светците) толку чудесно се борат што ќе го уништат воспоставениот поредок, најчесто преку поплави, суши или некоја друга катастрофа. Притоа, како надомест чудовиштето бара друга човечка жртва, обично млада девојка. Жртвувањето на девојката од страната на некое водно чудовиште (ала-човекојадец, ламја, змеј) кое владее со водниот простор (во Македонија е најзабележителен случај на ламјата од Охридското Езеро и се пее во многу песни),претставува услов за преживување на редот во универзумот. Идејата за појавата на змејот, јунакот што се бори против ова чудо, е производ на современите фолклорни творби, а во Македонија постои значаен прв напишан Буквар на Миладиновци (1861 г., песна бр. 11), каде Свети Ѓорѓи ја прободува клетата ламја, по што од нејзината утроба излегува сите дотогаш жртвувани девојки, и така доаѓа до нивно спасување.Наведениот двобој го преставува повторното обновување на Светот. Овие песни се пеат на Ѓурѓовден, а во повторно време се третираат како коледарски и се изведуваат на Бадник. Како варијантни и Свети ликови се јавуваат Св. Ѓорѓи и Св. Илија кои се борат со една, две, или повеќе ламји. Првите запишани варијанти на овој тип песни се среќаваат во книгите на Миладиновци (1861, песни бр. 11, 31, 38, 40), Шапкарев (1976,1, песна бр.11), Верковик (1985, 4, пр. бр.12). ), Илиев (1889, песна бр. 198), Јастребов (1886, ул.237-239). Забележлива е блискоста меѓу Св. Ѓорѓи и Св. Илија: тие поседуваат моќ да се отклучи небото, ги убијат аждерите, го инкарнираат принципот на плодноста на земјата, го регулират паѓањето дожд и роса на земјата. Св. Илија е наследник на Богот Перун, доследно наседувајќи ги сите квалификации на Богот на небото, дождот и грмотевиците, а Свети Ѓорѓи се јавува како заменик на претхристијанските аграрни и сточарски култури, преставен е како заштитник на стоката и посевите.

Песни во кои станува збор за градбени жртви (вградување на човечко битие при изградба на некое здание - мост, кула, црква, манастир). Ритуалите при градење се јавуваат на палео-земјоделскиот стадиум на човештвото.

Во нив жртвуваното битие го пронаоѓа светото ново тело: тоа е градбата која е оживеана преку насиналната или доброволната смрт на самата жртва.(како во митолошките песни од типот Самовила бил изграден градот, потоа во христијанизираните верзии каде што е црквата, се гради манастир, или пак во една од најубавите Македонски балади каде станува збор за вградената невеста). Во сите поетски примери, принудна или доброволна смрт на мртвите, творецот, затоа што се создава нова зграда,нов свет. Во песна Самовила град градила станува збор за митолошкото сустество самовила која гради град или поретко тврдина ни на небо ни на земја, а диреци реди од јунаци одбирани, пеарници реди од девојки одбирани, а пенџери од дечина одбирани. Две девојки стави на порти, а на портите диреци клава од кметови дела. Овој тип на песна се шири низ целата територија на Македонија, а првите записи се наоѓаат во Зборник на Миладиновци (1861 г., песна бр. 1 и 10). Варијанти има премногу како кај Верковиќ (1985, песни бр. 1 и 3) и кај П. Михајлов (1924 година, песни бр. 244 и 246). Во песните на Верковик, младите мажи се ставаат како столбови на градот (диреци се прави од млади момциња, а два јунака ги клада два дирека,со диреци ми одбираше се јунаци одбирани). Во одредните песни постои и хор за изградба на црква или манастир, кој го претставува стариот концепт на црквата како слика на светот. Претставувањето на светите места како Вселена е пренесено во црковната архитектура на христијанска Европа. Изградбата на црквата се смета за посебна света дејност, а од посебно значење е камен-темелникот кој има вселенско значење за поврзување на земјата и небото. Токму во камен-темелникот на нова црква во недела се одржувало драматичното вградување на младата невеста, која веќе ја има функцијата на симболична космогонска жртва. Во овој тип на песна има средба на трите браќа за изградба на црква, но градителите не успеваат додека не вградат една невеста. Постојат варијанти каде наместо жена, има самовила, која во темелите на манастирот ѕида машки глави. Зид Зида од глави на дечиња, пенџер тура се од мали моми, врати тура се младите невести. Греди тура се млади кралове (П. Михајлов, 1924, песна бр.245).

Причината за вградување на човечката глава како супститут за човековата жртва често се јавува во теми поврзани со изградбата на разни човекови живеалишта. Така, присуството на овој мотив е подеднакво присутно во обичаите и народните верувања, но е пренагласено и во поетските и прозни примери од народната литература. Симболиката на вградувањето на машката глава е многу јасна и се рефлектира во плодноста, т.е. истрајноста на дадената градба. Така со тоа жртвата треба да го обезбеди творечкиот, создавачкиот карактер, и да ја даде истрајноста на градбата. Понекогаш се жртуват човечки битија, а понекогаш симболички тоа го прави со човечките глави. Така ова градбената жртва добра опстетричка и сотериолошка функција. Во некој случаи е Баладата за Вградената вештерка (многу ретко, дури и не постојат варијанти надвор од Македонија), ѕидарот ја вградува во темелите на мостот не невестата, туку нејзината отсечена глава. Варијантата е по потекло од с. Сушица, Струмичко: Наеднаш си Павле Измакна // Измакна Ножот од појас// Пресече и глава на Иванка. // Иванка корбан си Јостана, на мостот Узун-коприја. (AIF, m.l. 1033, снимена во с. Сушица, Струмичко, во 1969). Интересни варијанти на баладата за вградената невеста се јавуваат во одредени локалитети: на пр. во Кратовскиот, Кумановскиот и Кривопаланечкиот крај се пеат песни за Радин мост (од Кратово), или пак изградбата на куќата од страна на мајстротот Данаил, во чии темели е вградена негова невеста (од Тетовскиот крај) (Арнаудов).

Има и еден важен пример за жртвувањето во македонската песна, песната за Свети Јован - дрво високо, во која ја препознаваме симболиката на изградбата на дрвото на животот, во една христијанска верзија: Израсло ми е дрво високо// на дрвото. Ветки Парови// А на ветите сребрени листи// а на лисјето поројни пчели:// Дрво високо - сам свети Јован, Ветки, пари - крви, манастир// Стребрени лисје - свети икони// поројни пчели - божји рисјани, 1889, стр.бр.91). Овој тип на песна е производ на скршен религиозен систем, преку кој се воспоставува кореспонденцијата меѓу космолошкиот, теолошкиот и антрополошкиот поредок. Инаку, многу религиозни идеи се содржани во симболиката на дрвото на светот, а оваа симболика е распространета низ светот, а другата ја има во христијанството и исламот. Иницијациско жртвување - песни кои се пеат созревањето на момчињата или девојчињата пред симболичнатасмрт на детето од детството во светот на возрасните.

Потекло на песните за принесување на жртва

Песните за принесување жртва можат да бидат: обредни, обредно-календарски, митолошки, љубовни, балади (за смрт на младите, или б. за вградената невеста; мајката го жртвува детето за да го спаси братот;)свадбени песни ( обредно-свадбени забричување на зетот и сл.).

Бидејки станува збор за архаичен ритуал (жртвување) и песните што го претставуваат празнувањето на овој чин биле широко распространети низ територијата на Република Македонија. Особено се распространетите во Охридско-струшкиот, преспанскиот, кривопаланечкиот, кумановскиот, прилепско-битолскиот и скопскиот регион.

Вредности на песните за принесување жртви

Песните за принесување жртви претставуваат сведоштво и интерпретација на архаична света дејност, а вредноста и значењето се во тоа што македонските песни ја даваат локалната, а понекогаш и единствената димензија на универзална света дејност, распространета низ целиот свет.Сепак, овие вредности можат уникатно да се откријат со реакцијата и популаризацијата на ова културно наследство.

• Автентичност - Овие креации (песни за жртвување) претставуваат едно од најсуптилните културни добра што ги поседува Македонија и затоа треба да се вреднуваат. Го преставува оригиналниот поетски израз на македонскиот дух и со тоа уштенички /книжевно, поети/ ги преставува во книжевен облик една од најархаичните цели свети дела, а тоа е принесува зртва во знакот на доод. микрокосомсот/. Оттука, смеам дека ова го преставува најважниот критериуми за валоризација на ова културно добро - т.е. Причината што е поетска творби се всусност една зичка транспозиција на една од најјархаичните цели свети активности... зртвопринесува во прилог на природата.

• Различност - Како што е наведено во точките 5 (опис на добрината) и 6 (потекло), јасно е дека се работи за збир на многу раширени појави, кои во народните песни имаат најразновидни форми (космогониски, антропогонични, градежна жртва, иницијација, свадба, ритуал-календар , итн). Затоа, овој критериум треба да се истакне како еден од најспецифичните за ова културно добро што се појавува на тлото на цела Македонија. Во исто време, треба да се истакне дека разновидна, т.е. Позицијата на многу видови жртвувања се одразува во различните историски периоди во кои се вршат различни видови жртвувања.

• Зачувување - Благодарение на релативно големиот број записи од Зборниците, како и архивските материјали, може да се зборува за зачувување на овие архаични песни кои претставуваат продолжение на палеоземјоделската сцена и

• Староста - Песните за принесување на жртва преставуваат валоризација на најархаичниот начин на светата дејност (жртвува). Пред се овие спаѓаат митолошкитите, обредните и обредно-календарските песни за кои е јасно дека го преставуваат најархаичниот, т.е. Најстар облик на народна поезија, симболички пренесувајки го народното мислење. Нивната содржина е поврзана со античкото митско верување и тука се откриваат многу заеднички карактеристики и испреплетување на овој вид песна со археологијата, историјата на религијата и народната митологија. За мешање на митолошки и обредни елементи, најдобро е да се зборува за поетски осварувања во (митолошки и обредно-календарски песни) кои условно се јавуваат во одреден период. Првиот производ од митскиот период, додека вториот се појавува во времето на календарските митови, што значи нешто поинакво ниво на аграрната заедница.

• Научна функција - истражувањето на овие песни дава значајни податоци за етнологијата, фолклористиката, историјата на литературата и историјата на религијата, бидејќи тие се дел од македонската и меѓународната научна јавност.

• Културно значење – со претставувањето на овие песни се открива архаичната димензија на ова културно наследство и се открива можноста за темелно запознавање со некои универзални вредности, на кои во македонските песни им се даваат одредени регионални културни специфичности.

• Културно-историско значење - Компаративното проучување во различни историски периоди ни овозможува да ги погледнеме културните содржини и специфики кои биле карактеристични за одреден период, нивното пропаѓање, исчезнување или појава на нови форми, видови на производство кои се карактеристични за друг. период.

• Познавање на доброто што го набљудуваме бидејќи тоа е предмет на истражување од делот на етнологијата, фолклорот, историјата на религијата итн. Научното значење го потврдуваат и објавените материјали за овој вид песна од истакнати етнолози, фолклористи и книжевни теоретичари.

Вредност и значење на песните за принесување жртви

Песните за принесување жртви претставуваат сведоштво и интерпретација на архаична света дејност, а вредноста и значењето се во тоа што македонските песни ја даваат локалната, а понекогаш и единствената димензија на универзална света дејност, распространета низ целиот свет. Сепак, овие вредности можат уникатно да се откријат со реакцијата и популаризацијата на ова културно наследство.

Автентичност - Овие креации (песни за жртвување) претставуваат едно од најсуптилните културни добра што ги поседува Македонија и затоа треба да се вреднуваат. Го преставува оригиналниот поетски израз на македонскиот дух и со тоа уметенички /книжевно, поетски/ ги преставува во книжевен облик една од најархаичните цели свети дела, а тоа е принесување жртва во знакот на заедницата. микрокосомсот/. Оттука, сметаме дека ова го преставува најважниот критериуми за валоризација на ова културно добро - т.е. Причината што е поетска творби се всушсност една јазичка транспозиција на една од најјархаичните цели свети активности... жртвопринесувањето во прилог на природата.

Различност - Како што е наведено во точките 5 (опис на добрината) и 6 (потекло), јасно е дека се работи за збир на многу раширени појави, кои во народните песни имаат најразновидни форми (космогониски, антропогонични, градежни жртва, иницијација, свадба, ритуал-календар , итн). Затоа, овој критериум треба да се истакне како еден од најспецифичните за ова културно добро што се појавува на тлото на цела Македонија. Во исто време, треба да се истакне дека разновидна, т.е. Позицијата на многу видови жртвувања се одразува во различните историски периоди во кои се вршат различни видови на жртвувања.

Зачувување - Благодарение на релативно големиот број записи од Зборниците, како и архивските материјали, може да се зборува за зачувување на овие архаични песни кои претставуваат продолжение на палеоземјоделскиот стадиум.

Староста - Песните за принесување на жртва преставуваат валоризација на најархаичниот начин на светата дејност (жртвување).

Пред се овие спаѓаат митолошките, обредните и обредно-календарските песни за кои е очигледно дека го преставуваат најархаичниот, т.е. најстар облик на народна поезија, симболички пренесувајки го народното мислење. Нивната содржина е поврзана со античкото митско верување и тука се откриваат многу заеднички карактеристики и испреплетување на овој вид песна со археологијата, историјата на религијата и народната митологија. За мешање на митолошки и обредни елементи, најдобро е да се зборува за поетски осварувања (митолошки и обредно-календарски песни) кои условно се јавуваат во одреден период. Првиот производ од митскиот период, додека вториот не се појавл во времето на календарските митови, што укажува на нешто поинакво ниво на аграрната заедница.

• Културно-историско значење - Компаративното проучување во различни историски периоди ни овозможува да ги погледнеме културните содржини и специфики кои биле карактеристични за одреден период, нивното пропаѓање, исчезнување или појава на нови форми, видови на песни кои се карактеристични за друг период.

• Песните се предмет на истражување од делот на етнологијата, фолклорот, историјата на религијата итн. Научното значење го потврдуваат и објавените материјали за овој вид песни од истакнати етнолози, фолклористи и книжевни теоретичари.

Нематеријално културно наследство

Со одлука на Владата на Република Македонија, Песните за принесување на жртва како нематеријално (духовно) културно наследство се прогласени за културно наследство од посебно значење, поткатегорија огромно значење.

Надворешни врски

Димна Јуда, мамо, град градила Мост ми зидаја девет мајстори Димна Јуда град градила

Литература

• Примарна библиографија (Извори, Зборници)Арнаудов, М.1920.
• Вградена невеста, во СбНУ, 34, БАН, Софија.Верковиќ, С.И. 1985.
• Македонски народни информации, 1-5. Скопје, Македонска книга.
• М.Драгоманов. 1898.
• Словенски сказанија за посертвувание собствено дете, во: СбНУ 1, Софија.
• Илиев, А. 1889.