Nerium

Од Википедија — слободната енциклопедија
Nerium
Научна класификација
Царство: Растенија
Ред: Линцуровидни
Семејство: Apocynaceae
Род: Nerium
Л.

Леандер (научно: Nerium) ― род на грмушесто или ниско дрвенесто растение кое се одгледува низ целиот свет во умерените и суптропските области како украсно растение. Во родот Nerium е класифициран само видот зокум (Nerium Oleander), кој припаѓа на потсемејството Apocynoideae од семејството кучешки чемери (Apocynaceae). Тој е толку широко одгледуван што не е идентификуван прецизен регион на потекло, иако обично е поврзуван со Средоземјето.

Леандерот расте 2 до 6 м висок. Најчесто се одгледува во својот природен облик на грмушка, но може да се обликува како мало дрво со едно стебло. Тој е отпорен и на суша и на поплави, но не и на долга изложеност на мраз. Белите, розовите или црвените цветови се петчлени и формираат соцветија во текот на целата година, достигнувајќи врв во текот на летото. Плодот е изграден од две долги тесни капачиња, кои кога ќе созреат се одделуваат за да се ослободат голем број на семиња.

Леандерот содржи неколку токсични соединенија поради тоа историски се сметало за отровно растение. Сепак, неговата горчина го прави непријатен за луѓето и за повеќето животни, така што случаите на труење се ретки, а општиот ризик за смртност кај луѓето е низок. Орално внесување на поголеми количини во организмот на човекот може да предизвика гадење, повраќање, прекумерна саливација, абдоминална болка, крвава дијареа и неправилен срцев ритам. Продолжениот контакт со неговиот секрет може да предизвика иритација на кожата, воспаление на очите и дерматит.

Опис[уреди | уреди извор]

Детал за круната на цветот во боја на праска.
Влакна на лист од зокум под микроскоп.

Леандерот расте 2 до 6 м висок, со исправено стебло коe се разгранува нанадвор во текот на созревањето; едногодишните стебла имаат светло сива до сино зелена боја, додека зрелите стебла имаат сивкаста кора. Листовите се во парови или поставени спирано по три, дебели и кожести, темно зелени, тесни ланцетни, 5 до 21 см долги и 1 до 3.5 см широки, по рабовите исполнети со мрежа од стоми за вентилација која е типична за евдикотите. Младите листовите се светло зелени и многу сјајни, пред да созреат добиваат темно зелена боја.

Цветовите растат во соцветија на крајот од секоја гранка; тие се бели, розови до црвени,[Note 1] 2.5 до 5 см пречник, со длабоко петчлени прстенести венчиња околу централната венечна цевка. Тие се често, но не секогаш, со сладок мирис.[Note 2].

Етимологија[уреди | уреди извор]

Потеклото на таксономското име Nerium oleander, првпат доделено од Линеј во 1753 година, е спорно.[1] Името на родот Nerium е латинизиран облик на старогрчкото име за растението нерион (νήριον), кое пак потекнува од грчкиот јазик за вода, нерос (νηρός), поради природното живеалиште на олеандерот покрај реките и потоците.

Зборот олеандер било појавено уште во првиот век од новата ера, кога грчкиот лекар Педаниј Диоскорид го навел како еден од поимите што Римјаните го користеле за растението.[2] Мериам-Вебстер верува дека зборот е средновековно латинско окупирање на доцнолатинските имиња за растението: arodandrum или lorandrum, или поверојатно рододендрон (друго старогрчко име за растението), со додавање на olea поради површната сличност со маслиновото дрво (Olea europea)[Note 3][3][4] Друга теорија е дека олеандер е латинизиран облик на грчка сложена именка: οllyo (ὀλλύω) „убивам“ и грчката именка за човек, aner, генитив андрос (ἀνήρ, ἀνδρός).[5] се припишува на токсичноста на олеандерот за луѓето.

Етимолошката поврзаност на олеандерот со лаворот продолжила и до денес, во Франција растението е познато како „лаворова роза“,[6] додека шпанскиот поим „аделфа“ е потомок на првичното старогрчко име и за лаворот и олеандерот, дафне, кои подоцна преминале во арапска употреба и оттаму во Шпанија.[7]

Античкиот град Волубилис во денешно Мароко можеби го добил името од берберското име алили или уалилт за цветот.[8]

Таксономија[уреди | уреди извор]

Зокумот е единствениот вид во моментов класифициран во родот Nerium. Припаѓа на малото племе Nerieae од потсемејството Apocynoideae од семејството Apocynaceae. Така, најблиските родови ги вклучуваат подеднакво украсните (и подеднакво токсични) AdeniumG.Don и Strophanthus DC. - и двете содржат (како Олеандер) силни срцеви гликозиди поради што се користеле како до како отрови за стрели во Африка.[9] Трите преостанати видови Alafia Thouars, Farquharia Stapf и Isonema R.Br. се помалку познати во одгледувањето.

Живеалиште и опсег[уреди | уреди извор]

Диворастечки леандер во една либиска долина.

Леандер или потекнува или е натурализиран во широка област која се протега од северозападна Африка и Пиринејскиот Полуостров кон исток преку средоземниот регион, до Арапскиот Полуостров, јужна Азија и на исток до Јунан во јужните делови на Кина.[10][11][12][13] Обично се јавува околу коритата на потоците во речните долини, каде што алтернативно може да поднесе долги сушни периоди и поплави од зимски дождови.

Надвор од традиционалниот средоземни и суптропски опсег на олеандерот, растението може да се одгледува и во благи океански клими со соодветни мерки на претпазливост. Се одгледува без заштита во јужна Англија и може да достигне големи димензии во Лондон и во помала мера во Париз[14] поради ефектот на урбан топлински остров.[15][16][17] Ова е случај и со северноамериканските градови во северозападниот дел на Тихиот Океан како Портланд,[18] Сиетл и Ванкувер. Растенијата може да претрпат оштетувања или да изумрат во такви гранични клими за време на силен зимски студ.

Екологија[уреди | уреди извор]

Познато е дека некои без'рбетници не се погодени од токсините од леандерот и може да се хранат со истиот. Гасениците на молецот (Syntomeida epilais) се хранат посебно со олеандри и преживуваат јадејќи ја само пулпата што ги опкружува жилите на листовите, избегнувајќи ги влакната. Ларвите на обичната вранска пеперутка (Euploea core) и јастебскиот молец (Daphnis nerii) исто така се хранат со леандри, и тие ги задржуваат или менуваат токсините, што ги прави непријатни за потенцијалните грабливци како птиците, но не и за другите без'рбетници како што се пајаците и оси. 

На цветовите им се потребни инсекти за да се рашири семето и се чини дека се опрашуваат преку механизам за измама. Впечатливото венче делува како моќна реклама за привлекување опрашувачи од далечина, но цвеќињата се без нектар и не нудат никаква награда за нивните посетители. Затоа, тие добиваат многу малку посети, како што е типично за многу ненаградени цветни видови.[19][20] Поради тоа, стравовите од контаминација на мед со токсичен нектар од олеандер се неосновани.

Листни изгореници[уреди | уреди извор]

Леандери заразени со Xylella fastidiosa во Феникс, Аризона.

Бактериска болест, позната како листни изгореници станала крајно сериозна закана за грмушката откако првпат била забележана во Палм Спрингс, Калифорнија, во 1992 година.[21] Оттогаш болеста уништувала стотици илјади грмушки главно во Јужна Калифорнија, но и во помал обем во Аризона, Невада и Тексас.[22][23] Виновникот е бактеријата наречена Xylella fastidiosa, која се шири преку инсекти (првенствено Homalodisca vitripennis) кои се хранат со ткивото на олеандерите и ги шират бактериите. Ова ја инхибира циркулацијата на водата во ткивото на растението, предизвикувајќи поединечни гранки да умрат додека не се потроши целото растение.

Симптомите на инфекција со изгореници на листовите може бавно да се манифестираат, но станува очигледно кога делови од инаку здрави олеандери почнуваат да пожолтуваат и венеат, како да се изгорени од топлина или оган. Болеста се разгорува во летните горештини додека грмушката активно расте, што им овозможува на бактериите да се шират низ ксилемот на растението. Како такво, на почетокот може да биде тешко да се идентификуваат бидејќи градинарите може да ги помешаат симптомите со оние на стресот од суша или недостаток на хранливи материи.[24]

Отстранувањето на погодените делови може да го забави напредокот на болеста, но не и да ја отстрани.[21] Оваа болест може да продолжи неколку години додека растението целосно не умре - не постои познат лек.[25] Најдобар метод за спречување на понатамошно ширење на болеста е да се исечат инфицираните леандри веднаш откако ќе се забележи инфекцијата.

Терапевтска ефикасност[уреди | уреди извор]

Лековите добиени од N. oleander се испитувани како третман за рак, но не успеале да покажат клиничка корист.[26][27] Според Американското здружение за рак, досега спроведените испитувања не дале докази за корист, додека пак тие предизвикале негативни несакани ефекти.[28]

Галерија[уреди | уреди извор]

  • Nerium oleander во Ботаничката градина на ПМФ во Скопје.
    Nerium oleander во Ботаничката градина на ПМФ во Скопје.
  • Лист на Nerium oleander во Ботаничката градина на ПМФ во Скопје.
    Лист на Nerium oleander во Ботаничката градина на ПМФ во Скопје.
  • Во боја на праска
    Во боја на праска
  • Невообичаена жолто-цветна сорта. Одгледан примерок, Галвстон, Тексас
    Невообичаена жолто-цветна сорта. Одгледан примерок, Галвстон, Тексас
  • Првото садење олеандер во Галвстон, Тексас]] (1841)
    Првото садење олеандер во Галвстон, Тексас]] (1841)
  • Црвен цвет
    Црвен цвет
  • Фоликул што шири семиња
    Фоликул што шири семиња
  • Розови цвеќиња и лисја
    Розови цвеќиња и лисја
  • Мала грмушка
    Мала грмушка
  • Мало дрво
    Мало дрво

Поврзано[уреди | уреди извор]

Забелешки[уреди | уреди извор]

  1. ↑ „Жолтиот леандер“ е Thevetia peruviana
  2. ↑ Во минатото, миризливите растенија биле понекогаш третирани како различниот вид N. odorum, но предметот е е постојан и не е повеќе сметан како посебен таксон.
  3. ↑ Cf. oleaster

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ „Nerium“. Atlas of Florida Plants. Посетено на 9 мај 2022.
  2. ↑ Pedanius Dioscorides. De Materia Medica. стр. V.42.
  3. ↑ „Oleander: Definition of Oleander“. Merriam-Webster Dictionary. Посетено на 9 мај 2022.
  4. ↑ „Oleander (n.)“. Online Etymology Dictionary. Посетено на 2017-06-25.
  5. ↑ Wilhelmina Feemster Jashemski; Frederick G. Meyer (19 септември 2002). The Natural History of Pompeii. Cambridge University Press. стр. 133. ISBN 978-0-521-80054-9.
  6. ↑ „French translation of 'oleander'“. Collinsdictionary.com. Посетено на 9 мај 2022.
  7. ↑ „adelfa“. Diccionario de le lengua española. Посетено на 9 мај 2022.
  8. ↑ „Archaeological Site of Volubilis“. African World Heritage Fund. Архивирано од изворникот на 20 октомври 2013. Посетено на 9 мај 2022.
  9. ↑ Schmelzer, G.H.; A. Gurib-Fakim (2008). Medicinal Plants. Plant Resources of Tropical Africa. стр. 43–49. ISBN 978-90-5782-204-9.
  10. ↑ Pankhurst, R. (editor). Nerium oleander L. Flora Europaea. Royal Botanic Garden Edinburgh. Посетено на 9 мај 2022.
  11. ↑ Bingtao Li, Antony J. M. Leeuwenberg, and D. J. Middleton. "Nerium oleander L.", Flora of China. Harvard University. Посетено на 9 мај 2022.
  12. ↑ INCHEM (2005). Nerium oleander L. (PIM 366). International Programme on Chemical Safety: INCHEM. Посетено на 9 мај 2022.
  13. ↑ Huxley, A.; Griffiths, M.; Levy, M. (eds.) (1992). The New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan. ISBN 0-333-47494-5.
  14. ↑ Alain Delavie (7 август 2016). „Paris côté jardin Archives de mots clés Laurier Rose“. Посетено на 9 мај 2022.
  15. ↑ „Oleander“. RHS Gardening. Архивирано од изворникот на 2021-11-05. Посетено на 9 мај 2022.
  16. ↑ Helen Yemm (19 септември 2008). „Gardening Advice: Thorny problems“. The Daily Telegraph. Архивирано од изворникот на 12 јануари 2022. Посетено на 9 мај 2022.
  17. ↑ Marc Mennessier (24 ноември 2014). „Jardin: Prolongez vous vos vacances en plantant in laurier-rose“. Le Figaro. Посетено на 9 мај 2022.
  18. ↑ Loree Bohl (22 јули 2013). „Hey check out that parking lot!“. Thedangergarden.com. Посетено на 9 мај 2022.
  19. ↑ Herrera, Javier (1991). „The reproductive biology of a riparian Mediterranean shrub, Nerium oleander L. (Apocynaceae)“. Botanical Journal of the Linnean Society. 106 (2): 147–72. doi:10.1111/j.1095-8339.1991.tb02289.x.
  20. ↑ Shmida, A., Ivri, Y., and Cohen, D. The enigma of the oleander. Eretz VeTeva, January–February 1995 (in Hebrew).
  21. ↑ 21,0 21,1 „Oleander Leaf Scorch“. University of California Agriculture & Natural Resources. April 2008. Посетено на 9 мај 2022.
  22. ↑ U.C. Master Gardeners (21 ноември 1998). „How to Battle Oleander Leaf Scorch“. Los Angeles Times. Посетено на 9 мај 2022.
  23. ↑ Kathleen Norris Brenzel (2007). Sunset Western Garden Book. стр. 495.
  24. ↑ Laura Murphy (27 септември 2007). „Oleanders under attack“ (PDF). UA College of Agricultural & Life Sciences. Архивирано од изворникот (PDF) на 2021-12-05. Посетено на 9 мај 2022.
  25. ↑ Hamilton, Ron (5 февруари 2009). „Oleanders are Dying in San Diego“. San Diego Reader. Посетено на 9 мај 2022.
  26. ↑ Henary, H. A; Kurzrock, R; Falchook, G. S; Naing, A; Moulder, S. L; Wheler, J. J; Tsimberidou, A. M; Durand, J; Yang, P (2011). „Final results of a first-in-human phase I trial of PBI-05204, an inhibitor of AKT, FGF-2, NF-Kb, and p70S6K in advanced cancer patients“. Journal of Clinical Oncology. 29 (15_suppl): 3023. doi:10.1200/jco.2011.29.15_suppl.3023.
  27. ↑ Newman, R. A; Yang, P; Pawlus, A. D; Block, K. I (2008). „Cardiac Glycosides as Novel Cancer Therapeutic Agents“. Molecular Interventions. 8 (1): 36–49. doi:10.1124/mi.8.1.8. PMID 18332483.
  28. ↑ „Oleander Leaf“. American Cancer Society. Архивирано од изворникот на 15 март 2013. Посетено на 9 мај 2022.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Nerium&oldid=5165294“