Живан Живановиќ

Живан Живановиќ (Живковци, 26 октомври 1852 - Белград, 17 мај 1931) бил српски политичар и публицист.

Биографија

Живан Живановиќ бил внук на качерскиот кнез (жупанија во рударскиот округ) Живан Стојановиќ, учесник во Првото и Второто српско востание, кој останал познат по тоа што ги водел качерските востаници во битката кај Чачак во 1815 година. Подоцна успешно тргувал со кожа и други производи од животинско потекло. Таткото на Живан, Маринко бил еден од првите писмени луѓе во Качер. Бил службеник на судот на општина Живковац, трговец и зограф. Откако се преселил во Аранѓеловац околу 1857 година, станал дописник на Српски вести, за што пишувал за настаните во местото. Маринко бил ретко просветлен човек со, во тоа време, богата лична библиотека. По завршувањето на основното училиште во Аранѓеловац, Живан Живановиќ во 1865 година заминал пеш со својот татко во Белград со намера таму да се запише во гимназија. По четири дена пешачење, татко му го сместил со братучед му, му дал дукат и неколку пари и го оставил понатаму да се грижи за себе. За да се обезбеди себеси, Живан морал да се вработи како дел од службата во домот на Јанко Шафарик, член на Српското академско друштво-лекари, историчари, археолози и нумизматичари. Вреден и совесен во домашните работи, а воедно и одличен ученик, брзо им се допаднал на сите членови на семејството, а особено на стариот Шафарик, кој станал негов старател и учител.

По завршувањето на гимназијата во Белград и учителската школа во Крагуевац (1873), студирал како државен питомец по природни науки во Јена. Студиите ги прекинал поради учеството во Првата српско-турска војна во 1876 година за што се пријавил како доброволец. Се борел и во Втората светска војна како доброволец.

Образованието го завршил во Берлин (1879), а потоа работел како просветар во Велико Градиште, Ниш, Пирот и Белград.

Својата публицистика во Јавното ја започнал во 1873 година, со цел се поинтензивно да соработува во весниците на Либералната партија: Исток, Српска независност, Уставност, Нова независност и Српско знаме, чиј главен уредник бил во 1895-98.

Со својата работа го привлекол вниманието на Јован Ристиќ, за кого останал приврзан до крајот на животот. Првпат влегол во Народното собрание како член на Либералната партија во 1887 година, а во нејзината работа учествувал во 1890-93 година и кратко време бил нејзин претседател. Бил секретар на Основачкиот одбор, во кој учествувал во изготвувањето на познатиот Устав од 1888 година. Бил член на Државниот совет (1892, 1903, 1907-24), министер за економија во владата на Владан Ѓорѓевиќ (1899-1903) и министер за образование во владата на Димитриј Цинчар-Марковиќ во 1903. 1903 година се повлекол од политичкиот живот.

Бил оженет со Јелена Димитријевиќ, сестрата на Драгутин Димитријевиќ Апис, со која имал пет деца: Станислав, Милева, Александар, Милица и Милан. Заедно со нив во семејната куќа на улица Савска бр.21 живееле неговиот девер и бабата Јованка. Станислава била мажена за потполковник Александар Глишиќ, кој херојски загинал во Кумановската битка. Најстариот син Александар бил првата жртва на Балканските војни-загинал на првиот ден од војната во првата битка на 18 октомври 1912 година кај караулата Лисица кај Медвеѓа, како четник во четата на Љубо Вуловиќ. Помладиот син Милан, станал доктор по историски науки и автор на повеќе вредни книги, меѓу кои: Полковник Апис - Солунски процес 1917, Дубровник во борбата за обединување 1908-1918 година, Библиографија на Српското литературно друштво I-II (1892-1967 и 1968-1982).

Живан Живановиќ починал на 17 мај 1931 година, по кратко боледување на 79-годишна возраст.

Балкански војни

Бил еден од организаторите и водачите на организацијата Комити (четничка) во јужна Србија и Македонија. Бил премногу стар за да учествува во Балканските војни, но неговата куќа дала два животи за ослободувањето на Рашка, Косово, Метохија и Македонија од Турците: најстариот син Александар Сања Живановиќ, студент по архитектура на Техничкиот факултет и зетот на седмиот пешадиски полк Александар М. Глишиќ, кој загинал на Млади Нагоричан и со својата голема жртва придонесол за победата во решавачката Кумановска битка.

Првата светска војна

Во Првата светска војна, Државниот совет бил преместен во Крушевац. Иако германските трупи влегле во градот на 25 октомври 1915 година, а подоцна биле заменети со Австроунгарци, носејќи цели семејства со деца во логори, Живановиќ бил поштеден до 9 јули 1916 година. Потоа ненадејно бил уапсен и одведен во Белград. Со своите 64 години поминал ноќ на клупа во ходникот на австроунгарската Гувернмана (поранешна зграда надеж фондови, сега Националниот музеј), а следниот ден, во најголемата жештина, стражарно се изведувал пеш до Земун, а од таму со воз до логорот во Нежидер во Унгарија (1916-1918). Таму останал до 26 октомври 1918 година.

Литературна дејност

Напишал голем број политички и педагошки трактати, како и многу трудови од природните науки. Објавени се неговите книги: Ниш и Нишки знаменитости, 1882 година; Визер волшебник од 1882 и 1887 година; Образование во средните училишта, 1891 година; Задача на Србија, 1894 година; Просветителски писма, 1897; Политичка историја на Србија 1-4, 1923-1924; Мемоари на Стеван-Стевче Михаиловиќ, 1928; биографија на Јован Ристиќ, 1931; Спомени од времето на војната 1914-1918 година. и Трговијата и нејзиниот развој во Србија во првата половина на 19 век, на која и недостасуваат завршни редови.

Социјална активност

Тој дал голем придонес во развојот на српската земјоделска задруга. Како министер за народно стопанство го спроведувал првиот „Закон за ослободување на земјоделските задруги од сите даноци“, а подоцна бил непрекинат, до 1927 година, избран за член на управниот или надзорниот одбор на Главната асоцијација на српските земјоделски задруги.

Тој бил еден од основачите на Српското литературно друштво и член на неговиот Управен одбор од првиот ден на неговото основање на 30 април 1892 година, до последната седница на која присуствувал на 30 април 1931 година, непосредно пред неговата смрт. Така, цели 39 години работел на зголемување на бројот на нарачатели и претплатници и на растурање на публикациите на СКЗ во сите делови на земјата. По Првата светска војна присуствувал на првата седница на Управниот одбор на 31 декември 1919 година која зборувала за обновување на нејзината работа. Две години подоцна, тој работел на печатење на првиот повоен круг.

Со пари и на други начини помогнал да се изгради училиште во родниот град. Добил повеќе одликувања и други признанија, меѓу кои и Орденот на Караѓорѓeва ѕвезда.

Библиографија

Насловна страница на првата книга од Политичката историја на Србија во втората половина на деветнаесеттиот век (1923)

• Политичка историја на Србија, I-IV, Белград 1923-24;
• Мемоари на Стеван-Стевче Михаиловиќ, Белград 1928;
• Ниш и Нишки знаменитости, 1882 година;
• Виделовачки паметар, I, 1982, II, 1887;
• Образование во средните училишта, 1891 година;
• Задача Србија 1894 година;
• Просветителски писма, 1897 година;
• Србија во војните од 1958 г.

 

Литература

• Радојчић, Милорад (2013). „Љижани носиоци Карађорђеве звезде“ (PDF). Гласник Историјског архива у Ваљеву. 47: 99–127.CS1-одржување: ref=harv (link)
• Srpska porodična enciklopedija tom, Narodna knjiga, Politika NM, 9, Ek — За