Преглед на кодот на Франце Прешерн

{{Инфокутија Писател <!-- for more information see [[:Template:Инфокутија Писател/doc]] -->
| name        = Франце Прешерен <br /> <small>''{{јаз|sl|France Prešeren}}''</small> 
| image       = Prešern-Goldenstein.jpg
| caption     = Прешерн, маслен портрет од 1850 година.{{efn-lr|Единствениот познат портрет од памтењето на неговиот вистински изглед.<ref name="DEDI63">{{cite encyclopedia |url=http://www.dedi.si/dediscina/63-zbirka-portretov-franceta-preserna |title=Zbirka portretov Franceta Prešerna |trans-title=The Collection of Depictions of France Prešeren |encyclopedia=Enciklopedija naravne in kulturne dediščine na Slovenskem – DEDI [Encyclopedia of Natural and Cultural Heritage in Slovenia] |first1=Urška |last1=Šavc |editor1-first=Mateja |editor1-last=Šmid Hribar |editor2-first=Gregor |editor2-last=Golež |editor3-first=Dan |editor3-last=Podjed |editor4-first=Drago |editor4-last=Kladnik |editor5-first=Bojan |editor5-last=Erhartič |editor6-first=Primož |editor6-last=Pavlin |editor7-first=Jerele |editor7-last=Ines |access-date=14 февруари 2023 |language=sl}}</ref> После 1900 година, оваа слика служела како образец за подоцнежните претставувања иако нејзината веродостојност е доведена во прашање.<ref name="DEDI63"/><ref>{{cite web |url=http://www.damirglobocnik.com/books.html |first=Damir |last=Globočnik |title=Prešeren in likovna umetnost |language=sl |trans-title=Prešeren and the Visual Arts |access-date=14 февруари 2023}}</ref>}}
| birth_date  = {{датум на раѓање|df=yes|1800|12|3}}
| birth_place = [[Врба (Жировница)|Врба]], [[Војводство Крањска]], [[Хабсбуршка Монархија]] (денес [[Словенија]])
| death_date  ={{починал на и возраст|df=yes|1849|2|8|1800|12|3}}
| death_place = [[Крањ]], [[Австриско Царство|Австриска Империја]] (денес Словенија)
| occupation  = [[Поет]], [[адвокат]]
| genre       = 
| movement    = [[Романтизам]]
| notableworks =''[[Покрстување на Савица]]'', ''[[За Врба]]'', ''[[Сонети за несреќата]]'', [[Сонетен венец (Прешерн)|''Сонетен венец'']], [[Здравица (поема)|''Здравица'']]
| language = Главно на [[словенечки]], некои дела се на [[германски]].
}}
'''Франце Прешерн''' ({{lang-sl|France Prešeren}}, се изговара Прешерн; {{роден на|3|декември|1800}}, {{роден во|Врба (Жировница)}} - {{починат на|8|февруари|1849}}, {{починат во|Крањ}}) — [[Романтичарска поезија|романтичарски]]<ref>{{cite news |url=http://isllv.zrc-sazu.si/sites/default/files/Juvan_Cop_ref1.pdf |title=Čop in Prešeren ali transfer svetovne književnosti na Kranjsko |language=sl |trans-title=Чоп и Прешен или преносот на светската книжевност во Крањска |first=Marko |last=Juvan |date=5 мај 2011 |place=Љубљана|id={{COBISS|ID=32619309}}}}</ref> [[Словенци|словенечки]] поет чии [[Поема|поеми]] се преведувани на многу [[јазици]].<ref name="Sinkovec"/><ref name="SloBookAgency">[http://jakrs.si/baza_prevodov/?no_cache=1&tx_jakprevodi_pi1%5BsearchAvtor%5D=231&cHash=511456e51f2e4422998fba2fb7459d4a Database of translations – Prešeren] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131005010206/http://jakrs.si/baza_prevodov/?no_cache=1&tx_jakprevodi_pi1%5BsearchAvtor%5D=231&cHash=511456e51f2e4422998fba2fb7459d4a |date=5 октомври 2013 }}, Slovene Book Agency, 2013</ref>

Тој е сметан за најголем словенечки класичен поет, а подоцна ја вдахнал [[Словенечка книжевност|словенечката книжевност]].<ref>{{cite news |url=http://www.ff.uni-lj.si/fakulteta/aktualno/kronika/kliping/feb%202008/3314914.pdf |title=France Prešeren, največji slovenski pesnik |trans-title=France Prešeren, the Greatest Slovene Poet |date=8 февруари 2008 |newspaper=Novice – Slovenski tednik za Koroško |first=Peter |last=Svetina }}{{dead link|date=ноември2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ја напишал првата словенечка [[балада]] и првата словенечка [[епска поезија|еп]]. По неговата смрт, тој стана главното име на словенечкиот [[Канон (основно начело)|канон]].<ref name="Božič_Zoran">Božič, Zoran (2011).[http://www.jezikinslovstvo.com/pdf.php?part=2011|5-6|3%E2%80%9326 Dejavniki literarne kanonizacije v srednješolskih berilih – na primeru Prešerna (Дејствувачи на книжевната каконизација во средношколските материјали за читање - на пример Прешерн)] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20210513064304/http://www.jezikinslovstvo.com/pdf.php?part=2011%7C5-6%7C3%E2%80%9326 |date=2021-05-13 }}, ''Jezik in slovstvo'', том 56, 5–6, стр. 3–26 {{COBISS|ID=50591842}}</ref>

Тој го поврзал [[мотив]]от на сопствената несреќна љубов со онаа на несреќната, потчинета татковина. Особено по [[Словенија во Втората светска војна|Втората светска војна во словенечките земји]],<ref name="Božič_Zoran"/> еден од мотивите на Прешерн, „непријателската среќа“, Словенците го прифатиле како национален мит, а Прешерн е опишан дека е сеприсутен како воздухот во словенечката култура.{{#tag:ref|Преведувачот и словенечки писател кој пишува на [[англиски]], [[Ерика Џонсон Дебељак]], е цитирана<ref name="Sinkovec">Šinkovec, Ana: [http://www.sloveniatimes.com/a-man-who-turned-literacy-into-art A Man Who Turned Literacy into Art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20151225065632/http://www.sloveniatimes.com/a-man-who-turned-literacy-into-art |date=2015-12-25 }}, Slovenia Times, 6 февруари 2009</ref> споредувајќи го статусот на Прешерн во словенечката култура со ентитет сеприсутен како воздухот, опишувајќи во нејзиниот есеј „Прешернов воздух“ како тој често се нарекува едноставно како „поетот“, чиј идентитет е очигледен за сите, но за сè уште неупатените во словенечката култура.<ref>Johnson Debeljak, Erica: [http://www.preseren.net/slo/5-4_mnenja/5-4_erica_johnson.asp Prešernov zrak], preseren.net, a portal dedicated to Prešeren</ref>|group=Note}}

Прешерн живеел во [[судир]] и со граѓанската и верската врхушка, како и со покраинската буржоазија во [[Љубљана]]. Тој развил тежок [[алкохолизам]] и се обидел да се [[Самоубиство|самоубие]] во најмалку два наврати, соочен со одбивање и гледајќи како повеќето од неговите најблиски пријатели трагично умираат. Неговата [[лирска поезија]] се занимавала со љубовта кон својата татковина, со страдалното човештво, како и со неговата неостварена љубов кон неговата [[Музи|муза]] Јулија Примиц.<ref name="Merhar1901">{{cite news |url=http://www.dlib.si/details/URN:NBN:SI:DOC-U1U8IE6H/ |title=France Prešeren |first=Ivan |last=Merhar |page=9 |newspaper=Slovenka |volume=5 |issue=1 |publisher=Konzorcij Edinosti |id={{COBISS|ID=34874369}} |year=1901}}</ref>

==Живот==
===Ран живот и образование===
[[Податотека:Vrba hisa.jpg|thumb|left|[[Прешернова куќа|Прешерновата родна куќа]] во [[Врба (Жировница)|Врба]].]]
Франце Прешерн е роден во [[Горењска|горењското]] [[село]] [[Врба (Жировница)|Врба]], тогаш дел од [[Хабсбуршка Монархија|Хабсбуршката Монархија]] (денес во [[Словенија]]), како трето од осум децата и првиот син во семејството на добростоечки [[Земјоделство|земјоделец]] и амбициозна и подобро образована мајка која ги учела своите деца да пишуваат и читаат и набрзо ги испратила кај нивните чичковци кои биле [[Римокатоличка црква|римокатолички]] [[Свештеник|свештеници]].<ref>{{cite web |url=http://www.preseren.net/slo/2-1-1_ziv-otrostvo.asp |title=France Prešeren: Življenjepis: 1800–21: Otroška leta v Vrbi in pri stricih v Ljubljani, šolska leta v Ljubljani |language=sl |trans-title=Франце Прешерн: Животопис: 1800–21 година: Детски години во Врба и кај стриковците во Љубљана, училишни години во Љубљана |access-date=14 февруари 2023 |work=Preseren.net |publisher=Založba Pasadena d.o.o.}}</ref>

На осумгодишна возраст бил испратен во [[Основно училиште|основните училишта]] во [[Гросупље]] и [[Рибница (Словенија)|Рибница]], раководени од местното римокатоличко свештенство. Во 1812 година, тој се преселил во главниот град на покраината [[Крањска]], [[Љубљана]], каде што посетувал [[Гимназија|државна гимназија]]. Научил [[латински]], [[старогрчки]] и [[германски]], кој тогаш бил јазик на [[образование]]то, администрацијата и [[Висока култура|високата култура]] во повеќето [[Словенечки земји|области населени со Словенци]].{{cn|date=февруари 2022}}

Во Љубљана, [[поет]]от [[Валентин Водник]] го поттикнал Прешерн да ги развие своите книжевни вештини на [[словенечки јазик]]. Како средношколец се дружел со идниот [[филолог]] [[Матија Чоп]].{{cn|date=февруари 2022}}

Во 1821 година, Прешерн се запишал на [[Универзитет во Виена|Универзитетот во Виена]], каде што студирал [[право]]. Во [[Виена]], тој го проучувал [[Западен какон|западниот канон]] меѓу кои: [[Хомер]], [[Гете]], [[Данте]] и италијанските [[Треченто|„илјадотристотници“]], особено [[Петрарка]] и [[Бокачо]]. Тој, исто така, читал дела од современи [[Романтицизам|романтичарски]] поети и бил отпуштен од учителската работа во [[Јозеф фон Клинковстрем|Клинковстремовиот]] [[Језуити|језуитски]] институт затоа што му позајмил книшка со забранета поезија на својот пријател [[Антон Александер фон Ауерсперг|Анастасиј Грин]].{{cn|date=февруари 2022}}

==Творештво ==
=== Список на дела ===

Франце Прешерен, меѓу другите, е автор и на следните дела:

; Песни
* „[[:s:Автор:Франце Прешерен/ Здравица|''Здравица'']]“
* „[[:s:Автор:Франце Прешерен/ Под прозорец|''Под прозорец'']]“
* „[[:s:Автор:Франце Прешерен/ Молба|''Молба'']]“
* „[[:s:Автор:Франце Прешерен/ Силата на споменот|''Силата на споменот'']]“
* „[[:s:Автор:Франце Прешерен/ Морнар|''Морнар'']]“
* „[[:s:Автор:Франце Прешерен/ Во спомен на Валентин Водник|''Во спомен на Валентин Водник'']]“
* „[[:s:Автор:Франце Прешерен/ На поетот|''На поетот'']]“
* „Водниот дух“

;Сонети
* „[[:s:Автор:Франце Прешерен/ Сонетен венец|''Сонетен венец'']]“
* „''Сонети на љубовта''“
* „''Сонети на несреќата''“

===Најплодни години===
Помеѓу 1830 и 1835 година, Прешерн ги компонирал своите естетски најостварени песни, кои биле вдахнати од неуспесите во неговиот личен живот, особено од неговата невозвратена љубов кон Јулија Примиц. Прешерен го следел советот на Чоп и ја преобразил Јулија во поетска фигура, која потсетува на [[Беатриче Портинари|Беатриче на Данте]] и [[Франческо Петрарка#Лаура и поезијата|Лаура на Петрарка]].

==Прием и влијание==
Прешерн и денес е сметан за еден од водечките поети на словенечката книжевност, признат не само на национално или регионално, туку и според стандардите на развиената [[Европа|европска]] [[книжевност]]. Прешерн бил еден од најголемите европски [[Романтизам|романтичари]]. Неговите жестоки, срдечни стихови, интензивно емотивни, но никогаш само сентиментални, го направиле главен претставник на романтичарската школа во Словенија.

Сепак, признавањето дошло полека по неговата смрт. Не пред 1866 година се случил вистински пробив во приемот на неговата улога во словенечката култура. Во таа година, [[Јосип Јурчич]] и [[Јосип Стритар]] објавиле ново издание на стихозбирката на Прешерн. Во предговорот, Стритар објавил [[есеј]] кој сè уште се смета за еден од највлијателните есеи во словенечката историја. Во него тој ја покажал естетската вредност на творештвото на Прешерн ставајќи го во поширокиот европски контекст. Оттогаш, неговиот углед на најголем поет на [[словенечки јазик]] никогаш не била загрозена.

==Наследство==
[[Податотека:Žive naj vsi narodi Prešeren Schuman.jpg|thumb|right|Спомен со „Žive naj vsi narodi” (Да живеат сите народи) првата реченица на државната [[химна на Словенија]] од Франце Прешерн, близу Шумановиот кружен тек, [[Брисел]].]]
Наследството на Прешерн во словенечката култура е огромно. Тој воглавно е сметан за [[национален поет]]. Во 1905 година, [[Прешернов споменик (Љубљана)|неговиот споменик]] бил поставен на средиштниот плоштад во [[Љубљана]], сега наречен [[Прешернов плоштад]]. До почетокот на 1920-тите, сите негови преживеани дела биле каталогизирани и биле објавени бројни критички изданија на неговите дела. Неколку изучувачи веќе се занимавале исклучиво со анализа на неговото дело и малку останало непознато за неговиот живот. Во 1945 година, годишнината од неговата смрт, наречена [[Прешернов ден]], била прогласена за словенечки културен празник. Во 1989 година, неговата „[[Здравица (поема)|''Здравица'']]“ била прогласена за [[државна химна]] на [[Словенија]], заменувајќи ја старата „[[Naprej, zastava slave]]“ (Напред, знаме на славата). Во 1992 година, неговиот лик бил прикажан на словенечката [[банкнота]] од 1000 [[словенечки толар|толари]], а од 2007 година, неговиот лик се наоѓа на [[словенечки монети евро|словенечката монета од две евра]]. Највисоката словенечка награда за уметнички достигнувања, [[Прешернова награда|Прешерновата награда]] е именувана по него.

== Поврзано ==
* [[Сонетен венец (Прешерн)|''Сонетен венец'']]

==Забелешки==
{{reflist|group=Note}}
{{notelist-lr}}

== Наводи ==
{{наводи}}

==Дополнителна книжевност==
*Хенри Роналд Купер, ''Francè Prešeren'' ([[Бостон]], [[Масачусетс]]: Twayne, 1981).
*Јанко Лаврин, ''Francè Prešeren: 1800–1849'' (Bristol: Western Printing Services Ltd., 1955).

== Надворешни врски ==
{{Ризница-врска|France Prešeren}}
{{wikisource author|Франце Прешерен}}
* [http://koneski.manu.edu.mk/wp-content/uploads/2021/10/3-tom-KONESKI.pdf#page=173 Песни од Прешерн], во препев на [[Блаже Конески]]
* [http://www.preseren.net/ang/default.asp Preseren.net Prešeren.net – мрежна страница посветена на поетот, на словенечки, англиски и германски јазик]
* [https://www.youtube.com/watch?v=4tGjDqj0Urw F. Prešeren. 5 poems in the English translation (audio)]
* [https://www.youtube.com/watch?v=k0B0Zxichvc&t=609s F. Prešeren. Sonnets in the English translation (audio)]

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Франце Прешерн| ]]
[[Категорија:Родени во 1800 година]]
[[Категорија:Починати во 1849 година]]
[[Категорија:Луѓе од Врба (Словенија)]]
[[Категорија:Романтичарски поети]]
[[Категорија:Писатели на државни химни]]
[[Категорија:Крањски писатели]]
[[Категорија:Крањски адвокати]]
[[Категорија:Словенечки машки поети]]
[[Категорија:Дипломци на Универзитетот во Виена]]
[[Категорија:Починати од цироза]]
[[Категорија:Крањски писатели од 19 век]]