Преглед на кодот на Славиште

{{Инфокутија котлина
| name = Славиште
| other_name = 
| photo = Славишко Поле.JPG 
| photo_width =
| photo_caption = Глетка од рамнината во средишниот дел на Славиште помеѓу селата [[Ранковце]], [[Радибуш]] и [[Отошница]]
| photo_alt = 
| map = 
| map_width =
| map_alt =
| map_caption =
| label =
| label_position =
| coordinates_ref =
| location = {{знаме|Македонија}}
| elevation = 550 м 
| elevation_m = 
| elevation_ft = 
| elevation_ref =
| direction = 
| length =
| width =
| depth =
| area = 786&nbsp;км<sup>2</sup>
| type = 
| age =
| boundaries =
| map_image = <mapframe latitude="42.216314" longitude="22.259674" zoom="10" width="300" height="220" align="center">{
  "type": "FeatureCollection",
  "features": [
    {
      "type": "Feature",
      "properties": {},
      "geometry": {
        "type": "Point",
        "coordinates": [
          22.23770141601563,
          42.203090211380704
        ]
      }
    }
  ]
}</mapframe> 
| map_caption = Карта на областа со Славиште во северозападна
| towns = [[Крива Паланка]]
| traversed = 
}}
'''Славиште''' — [[котлина]] и [[Историско-географска област|етногеографска област]] околу изворот, горниот и средниот тек на [[Крива Река]], во североисточниот дел на [[Македонија]]. Најголемо населено место во оваа котлина и нејзинo средиште е градот [[Крива Паланка]]. Во областа влегуваат вкупно 48 [[село|села]].

==Природно-географски и релјефни одлики==
[[File:Славиште - Отошница.JPG|thumb|мини|left|Глетка од западниот дел на Славиште во околината на селото [[Отошница]]]]
Котлината Славиште се наоѓа во крајниот североисточен дел на [[Македонија]]<ref name="Енциклопедија">{{наведена енциклопедија|last=Андоновски|first=Томе|editors=Блаже Ристовски|title=Славишка Котлина|encyclopedia=Македонска енциклопедија|publisher=МАНУ|location=Скопје|year=2009|volume=2|pages=1377|isbn=978-608-203-024-1 (2)|language=македонски}}</ref>. Наоѓајќи се во изворишниот и средишниот тек од сливното подрачје на [[Крива Река]], котлината е како вметната творба помеѓу [[Осоговски Планини|Осоговските Планини]] на југ и планината [[Герман (планина)|Герман]] на север<ref name="Енциклопедија" />. Поточно, Славиште е котлина спуштена во старата родопска релјефна маса, издолжена во главно во правец исток-запад<ref name="Јован Трифуноски">{{наведена книга|last=Трифуноски|first=Јован|authorlink=Јован Трифуноски|title=Кривопаланачка област|year=1976|publisher=ХАЗУ|location=Загреб|language=sh|pages=298–301}}</ref>. Од север е оградено со [[Герман (планина)|планината Герман]], на исток е планинскиот масив на [[Деве Баир]], на југ е планината [[Осогово]]<ref name="Јован Трифуноски" />, со познатиот врв Калин Камен, а на запад е отворено кон долината на [[Пчиња]] во областа Средорек во [[Кумановско]]. Вкупната површина на Славиште изнесува 786&nbsp;км<sup>2</sup>, а само 7000 хектари е рамничарско земјиште<ref name="Енциклопедија" />. Котлината е формирана по тектонски пат во текот на [[терциер]]от<ref name="Енциклопедија" />. Рамката на котлината е ограничена со раседи<ref name="Енциклопедија" />. Основна одлика на релјефот на Славишката Котлина се големите висински разлики помеѓу котлинското дно и речните долини од една страна и планинските врвови со кои е ограничена областа, од друга страна. Додека најинската точка кај селото [[Крилатица]] изнесува 415 метри, највисоките врвови на околните планини Герман, Девебаир и Осогово се издигнуваат од 1580 до 2252 метри, при што висинската разлика помеѓу најниската и највисоката точка изнесува 1837 метри<ref name="Јован Трифуноски" />. Според записите на [[Ѓорче Петров]] во книгата [[Материјали по изучувањето на Македонија]] од долината на реката [[Пчиња]] во Кумановско по ½ час движење низ една карпеста теснина се влегува во една крива и долгнавеста долина, која е всушност Паланечкото Поле<ref name="Ѓорче Петров" />. Паланечкото Поле го сочинува закосеното подножје на паланечкиот Козјак<ref name="Ѓорче Петров" />. Тоа е широко ½ - ¾ часа и долго 2 часа<ref name="Ѓорче Петров" />. Завршува на југ со зелената долина во подножјето на Лисец, низ којашто протекува Крива Река<ref name="Ѓорче Петров" />. Паланечкото Поле е мала котлина односно е многу мало и има облик на триаоглник чиишто агли се: Чифте-хани, [[Ветуница]] и [[Гулинци]]<ref name="Ѓорче Петров" />. Во горниот крај, полето преку две ќошиња се задава на југоисток во [[Осогово]] преку долот на [[Дурачка Река]] и на североисток по [[Крива Река]] во аголот меѓу Козјак и Деве Баир<ref name="Ѓорче Петров">{{наведена книга|last=Петров|first=Ѓорче|authorlink=Ѓорче Петров|editor=превод: Марио Шаревски|title=[[Материјали по изучувањето на Македонија]]|edition=2016|year=1896|pages = 150|publisher=Единствена Македонија|location=Скопје|isbn=978-608-245-113-8}}</ref>. Иако е со песокливо-глинеста почва, којашто е со слаб принос, ова поле е доста обработено. Славишкото Поле е исполнето со плиоценски езерски седименти<ref name="Енциклопедија" />. Во плиоценските седименти во атарите на селата [[Ранковце]], [[Гиновци]] и др. се јавуваат дебели пластови на бетонитски глини<ref name="Енциклопедија" />.
===Граници===
[[File:ЕкспедицијаРанковце76.jpg|thumb|mini|десно|Глетка од рамнината на Славиште во јужниот раб на подножјето на [[Осогово]]]]
На север, границата на Славиште се движи по билото и сртот на планината [[Герман (планина)|Герман]] по највисоките врвови Герман (1388 м.), Стража (1547 м.) и Чупино Брдо (1703 м.), што всушност претставува и вододелница помеѓу сливните подрачја и долините на [[Пчиња]] и [[Крива Река]]<ref name="Јован Трифуноски" />. Кон исток, границата се протега по планинскиот масив на [[Деве Баир]] и неговите огранки, коишто ја сочинуваат вододелницата помеѓу сливните подрачја на Крива Река и [[Струма]] и воедно се поклопува со македонско-бугарската државна граница<ref name="Јован Трифуноски" />. Највисоки врвови на источната граница на Славиште се Жеравинска (1460 м.), Коприва (1315 м.), Деве Баир (1199 м.) и Бождарица (1580 м.)<ref name="Јован Трифуноски" />. Од југ границата ја сочинуваат [[Осоговски планини|Осоговските планини]] со своите огранки, коишто ја сочинуваат вододелницата помеѓу Крива Река и [[Брегалница]] минувајќи по највисоките врвови Руен (2252 м.), Царев Врв (2085 м.), Чатал-чешма (1824 м.), Костадиница (1645 м.) и Лисец (1527 м.)<ref name="Јован Трифуноски" />. На западната страна, Славишката котлина има релативно добра поврзаност со Кумановската котлина по возвишенијата Уши (972 м.), Стацин (811 м.) и Висок Рид (844 м.)<ref name="Јован Трифуноски" />.

===Поделба===
[[Податотека:Носии од Источниот и Западниот дел на Славиште.png|мини|Разлики во празничните носии од Источниот (лево, село [[Жидилово]]) и Западниот дел на Славиште]]
Пределот Славиште спаѓа во оние предели од големата етнографска шопска област, за кои досега недоволно се знае. Располжен е во горниот слив на [[Крива Река]] – лева притока на [[Пчиња]]. Со својот поголем дел тој е опкружен со планински венци; на југ со [[Осоговски Планини|Осогово]], на исток со [[Деве Баир|Девебаир]] и на север со [[Герман (планина)|Герман]], додека само на запад е отворен преку [[Средорек (област)|Средорек]] (Кумановско). Административно му припаѓа на кривопаланечкиот регион, чиј главен административен центар е [[Крива Паланка]]. <ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://mega.nz/file/EHIyEYgZ#oDrUUmkf3KQE7l_xFyjJZwYIZcGJ_I4r55hJGPiZ8FU|title=Македонски Народни Носии I - Ѓорѓи Здравев  (стр. 22 и 151)}}</ref>

'''''Источниот дел на Славиште''''' го сочинува група села расположени во горниот тек на Крива Река – непосредно до [[Бугарија|бугарската]] [[граница]]. Населението во него е чисто македонско, со носија многу слична на онаа во [[Ќустендил (област)|Ќустендилско]] во Бугарија. По својата форма, кројните елементи, начинот на украсувањето и колоритот, [[Носии од Славиште|женската носија од овој крај]] претставува посебен вид, поинаков од носиите во другите делови на кривопаланечкиот регион. <ref name=":0" />

Во поглед на природно-географските одлики и управната поделба, во Славиште јасно се истакнуваат пределни целини на кои се дели целата област. Во тој поглед областа се состои од: алувијалната рамнина на [[Крива Река]] во средишниот дел на котлината со ридестиот терен лево и десно од течението и алувијалната рамнина и планинските падини. Овие пределни целини јасно се покажуваат по целиот профил на областа во правец од север кон југ, а на основа на нив се издвоиле и посебни климатски, хидрографски и почвени одлики кои нужно влијаат и на карактерот на стопанството, населените места и животот на населението со што дополнително се издвоени и по протегањето на самата котлина од исток кон запад<ref name="Јован Трифуноски" />. Според одликите и производноста Славишката котлина може да се раздели на два дела: 1) планински кој ги опфаќа сите планински села и 2) полски кој ги опфаќа сите полски рамничарски села<ref name="Ѓорче Петров" />. Сепак, по производноста планинскиот дел пак се дели на два дела: осоговски и оној којшто се наоѓа меѓу левиот брег на Киселичка Река и [[Крива Река]]<ref name="Ѓорче Петров" />. Во однос на управно-административната поделба целата област Славиште е сочинета од [[Општина Крива Паланка]] во источниот и [[Општина Ранковце]] во западниот дел.

==Име==
[[File:Гиновци во Славиште.JPG|thumb|мини|лево|Глетка од селото [[Гиновци]] во средишниот дел на Славиште, со огранките на [[Осогово]] на југ, во позадината]]
Во минатото, областа официјално била позната и нарекувана со името Славиште. Под името Славиште, кривопаланечкиот крај се споменува во повеќе пишани историски документи уште од [[среден век|средниот век]]. Најстариот запис за областа под името Славиште се среќава уште во XI век во грамота на [[Византија|византискиот]] цар [[Василиј II]], каде се споменува ''τὴν Σλαβίστην''. Под ова име областа се споменува и во [[XIV век]]<ref name="Јован Трифуноски" />, во грамот на кралот [[Стефан Урош II Милутин|Милутин]] каде меѓу запишаното стои ''и по Славиштоу''. Во XVI век односно [[1580]] година, во рамки на турските пописни дефтери со името ''Славиште'' е именувана посебна управна единица - нахија во рамки на [[Ќустендилски санџак|Ќустендилскиот санџак]] <ref name="Турски документи">{{наведена книга|last=Соколоски|first=Методија|title=Турски документи за историјата на македонскиот народ|volume=V|year=1983|publisher=Архив на Македонија|location=Скопје|language=македонски|pages=185}}</ref>. Еден век подоцна, на крајот на XVIII век кога оваа област била жариштето на познатото [[Карпошово востание]], во дневиникот на Арсение Чарноевиќ од [[1683]] се среќава записот ''въ Славиштком полю''. Според научните претпоставки името Славиште потекнува од личното име ''Слав'' (-мир, љуб итн.) со значење на област која припаѓа и е во владение на Слав. Во XVII век во оваа област е основан денешниот град [[Крива Паланка]], според кој, од тогаш, и целиот крај околу неа започнал да се нарекува ''Паланечко''<ref name="Јован Трифуноски" /> или поретко Кривопаланечко. Старото име Славиште меѓу народот е во доста ретка употреба<ref name="Јован Трифуноски" />, но под влијание на неговата зголемена употреба во науката и стопанството каде тоа се користи во бројни географски, историски текстови како и за име на претпријатија и фирми, тоа повторно се враќа во сè поширока употреба.

==Население==
Во областа Славиште, во рамки на општините [[Општина Крива Паланка|Крива Паланка]] и [[Општина Ранковце|Ранковце]], во пописот од 2002 година имало 24.964 жители, од кои 14.558 во градот [[Крива Паланка]], а 10.406 во селата. Миграцијата во областа е присутна со децении наназад, така што бројот на население постојано се намалува, а во минатото овој регион се одликувал со многу големи села и исклучително висок [[Наталитет во Македонија|природен прираст]]. Па така, според југословенскиот попис од 1931 година, во Кривопаланечкиот срез, чии граници речиси се поклопувале со денешните на двете славишки општини, живееле 40.532 жители. Потоа околу две децении подоцна, во пописот од 1953 година, бројот опаѓа на 33.844 жители, кој сè уште покажува демографска стабилност, за денес според некои статистики да изнесува нешто повеќе од 22.000 жители.

Во пописот од 1953 година, во областа Славиште имало вкупно 15 големи села (над 800 жит.) и се вбројувала како една од областите со најмногу големи населени места во [[Македонија]]. Но поради силниот миграциски бран по 1970-тите години, таа бројка постепено се намалува и во 2002 година во целата област имало само две големи села.

На табелата се прикажани демографските промени на поранешните големи села во Славиште:<ref>Население на Република Македонија според изјаснувањето за етничката припадност, по населени места, според пописите на население 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 1994 и 2002 година (согласно територијалната организација од 1996 година) *Државен завод за статистика http://makstat.stat.gov.mk {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20200203213035/http://makstat.stat.gov.mk/ |date=2020-02-03 }}.</ref>
[[Податотека:Ethnological Museum (Podmocani) 18.JPG|мини|десно|исправено|220п|Женска носија од Славиште.]]
     
{| class="wikitable sortable"
!Населено место
!1948
!1953
!1961
!1971
!1981
!1991
!1994
!2002
!2021
|-
|[[Герман (Кривопаланечко)|Герман]]
|989
|1.087
|1.058
|1.052
|794
|493
|458
|311
|161
|-
|[[Градец (Кривопаланечко)|Градец]]
|1.205
|1.375
|1.356
|1.069
|693
|455
|422
|318
|283
|-
|[[Жидилово]]
|761
|803
|723
|603
|408
|292
|300
|302
|239
|-
|[[Конопница]]
|1.462
|1.652
|1.569
|1.637
|1.965
|2.363
|2.450
|1.398
|1.288
|-
|[[Кркља]]
|1.101
|1.153
|1.000
|904
|465
|306
|318
|227
|136
|-
|[[Луке]]
|769
|903
|829
|819
|628
|405
|416
|338
|220
|-
|[[Нерав]]
|814
|875
|710
|697
|366
|236
|204
|175
|121
|-
|[[Опила]]
|1.160
|1.309
|1.193
|1.020
|631
|379
|288
|269
|205
|-
|[[Отошница]]
|878
|965
|997
|680
|377
|186
|154
|105
|61
|-
|[[Петралица]]
|1.146
|1.365
|1.350
|1.232
|923
|677
|672
|669
|526
|-
|[[Подржи Коњ]]
|720
|847
|740
|648
|386
|196
|183
|116
|45
|-
|[[Псача]]
|1.305
|1.385
|1.253
|902
|692
|557
|538
|539
|438
|-
|[[Радибуш]]
|818
|867
|792
|552
|346
|217
|197
|157
|105
|-
|[[Ранковце]]
|1.314
|1.432
|1.441
|1.039
|744
|938
|1.007
|1.192
|1.337
|-
|[[Трново (Кривопаланечко)|Трново]]
|980
|978
|868
|642
|328
|216
|206
|153
|86
|-
|'''Вкупно'''
|'''15.422'''
|'''16.996'''
|'''15.879'''
|'''13.496'''
|'''9.746'''
|'''7.916'''
|'''7.813'''
|'''6.269'''
|'''5.251'''
|}
Населението во сите населени места на целата област Славиште, речиси во целост или исклучиво е составено од [[Македонци]] (96,36%). Населението на Славиште, претставува изразита етнографска група<ref name="Јован Трифуноски" /> со свои препознатливи говор, обичаи, [[Носии од Славиште|носии]] и особини. Македонското население во Славиште припаѓа на поголемата [[Македонци|македонска]] етнографска група — [[Шопи]]те. Со името ''Шопи'' или ''Шопје'' населението на Славиште се нарекува од жителите на соседната [[Кумановско|Кумановска]] област и од други западни краеви во [[Македонија]], при што наведеното името Шопи почесто означува дека се тоа сурови или запуштени луѓе кои се заостанати во развојот<ref name="Јован Трифуноски" />, односно жители на повисоки и зафрлени ридско-планински предели. Жителите од Славиште, најмногу се познати под името ''Паланчани''<ref name="Јован Трифуноски" />.

==Земјоделство и стопанство==
Во земјоделското производство во Славиште, преовладуваат планинските (стрни) жита: [[’рж]]от, [[јачмен]]от, [[овес]]от, а се одгледува и квалитетен [[компир]].<ref name="Енциклопедија" /> Овие се одгледуваат на нивите на подножјата и планинските падини кои ја оградуваат котлината од север и југ, а на рамничарскиот дел на котлинското дно најмногу се одгледуваат пченката и пченица и во многу мал дел и градинарски култури. Славиште односно [[Кривопаланечко]] е надаелку прочуено и познато низ [[Македонија]] и блиските околни региони, токму по призводството на квалитетен компир на големи површини и во големи количества. Во плиоценските наслаги во атарите на селата [[Ранковце]], [[Гиновци]] и др. се јавуваат дебели пластови на [[бетонит]]ски глини, на чии богати наоѓалишта работи рудникот „[[Бентомак]]“.

== Поврзано==
* [[Носии од Славиште]]
* [[Кривопаланечко]]

== Наводи ==
{{наводи}}

{{Котлини во Македонија}}

{{Coord|42|11|49|N|22|14|20|E|type:landmark_region:MK|display=title}}

[[Категорија:Историско-географски области во Македонија]]
[[Категорија:Котлини во Македонија]]
[[Категорија:Низини во Македонија]]