Преглед на кодот на Микроорганизам

[[Податотека:E coli at 10000x, original.jpg|thumb|250px|right|Кластер на бактеријата ''[[Ешерија коли]]'' зголемена 10.000 пати.]]
'''Микроорганизам''' или '''микроб'''<ref>{{ДРМЈ|микроб}}</ref> — секој жив [[организам]] кој не е видлив со човечкото [[око]]. Микроорганизмите можат да бидат припадници на речиси сите царства на живи организми. Обично кога се зборува за микроорганизми се мисли на [[Бактерија|бактериите]] (и [[вирус]]ите, кои сепак не се живи организми, туку се на границата помеѓу живо и неживо). Но, живиот свет на планетата [[Земја]] изобилува и со [[растенија]], [[животни]], [[Габа|габи]] и [[Протиста|протисти]] кои се микроорганизми.

== Микроорганизмите во еколошките поделби на организмите ==

Од аспект на растителното и животинското царство, во [[екологија]]та постојат посебни поделби на микроорганизмите. Микроскопските растенија се опфатени со поимот [[микрофлора]] (или микрофити), додека микроскопските животни се опфатени со терминот [[микрофауна]]. Овие поделби, сепак, не се толку строги и не се однесуваат само за припадници на растителното, односно животинското царство (како што укажуваат самите термини). На пример, во микрофити се вклучени бактериите, [[алги]]те и некои габи, додека во микрофауна се вклучени и [[праживотни]]те.

Како позначајни претставници на микрофити се јавуваат [[Цијанобактерија|цијанобактериите]] и [[зелени алги|зелените алги]], додека микроскопски животни се многу [[без‘рбтеници]], на пример, [[дерматофагоид]]ите, одредени групи на [[ракови]] (како водната болва ''[[Дафнија|Daphnia magna]]''), човечката болва [[Човечка болва|''Pulex irritans'']] или, пак, многу слободноживеачки видови на [[цевчести црви]].

Најзначајни микроскопски габи се ''[[Квасна габа|Saccharomyces cerevisiae]]'', ''[[Schizosaccharomyces pombe]]'' и ''[[Candida albicans]]''.

== Класификација и структура ==
[[Податотека:Tree of life int.svg|thumb|right|380px|На [[Филогенетско дрво|еволуционото дрво]] се прикажани заедничките предци на трите [[Домен (биологија)|домени]] на ќив свет.<ref>{{наведено списание |author=Ciccarelli FD, Doerks T, von Mering C, Creevey CJ, Snel B, Bork P |title=Toward automatic reconstruction of a highly resolved tree of life |journal=Science |volume=311 |issue=5765 |pages=1283–7 |year=2006 |pmid=16513982 | doi = 10.1126/science.1123061}}</ref> [[Бактерии]]те се обоено со сина боја, [[еукариотите]] со црвена а [[археите]] со зелена. Релативните позиции на некои [[филум|фили]] се прикажани околу дрвото.]]
Микроорганизмите може да се најдат речиси секаде во [[таксономија|таксономската]] организација на животот на планетата. [[Бактериите]] и [[археите]] се речиси секогаш микроскопски, некои од [[еукариоти]]те се исто така микроскопски, вклучувајќи ги повеќето [[протист]]и, некои [[фунги]], како и некои [[Микро-животни|животни]] и растенија. [[Вирусите]] општо се зема дека не се живи според што не се микроби, меѓутоа полето на [[микробиологија]] ги проучува и вирусите.

=== Прокариот ===

{{Главна|Прокариот}}

Прокариотите се организми кои се наоѓаат во јадрото на клетките и други мембрански органели. Тие речиси секогаш се едноклеточни иако некои видови како [[мискобактеријата]] може да агрегира во комплексна структура како дел од нејзиниот [[Биолопки животен циклус|животен циклус]].

==== Бактерија ====
{{Главна|Бактерија}}
[[Податотека:Staphylococcus aureus 01.jpg|thumb|250 px|бактерија ''[[Staphylococcus aureus]]'' зголемена 10,000 пати]]
Бактериите се практично невидливи за голото око, со исклучок на одредени екстремни случаи, како што е ''[[Thiomargarita namibiensis]]''.<ref>{{наведено списание | author = Schulz H, Jorgensen B | title = Голема бактерија | journal = Annu Rev Microbiol | volume = 55 | pages = 105–37 | year =2001 |pmid=11544351 | doi = 10.1146/annurev.micro.55.1.105}}</ref> Тие се наоѓаат во мембранските органиели, и може да функционираа и да се репродуцираат како посебни клетки, често се здружуваат во повеќеклеточни колонии.<ref>{{наведено списание |author=Shapiro JA |title=Thinking about bacterial populations as multicellular organisms |journal=Annu. Rev. Microbiol. |volume=52 |issue= |pages=81–104 |year=1998 |pmid=9891794 |doi=10.1146/annurev.micro.52.1.81 |url=http://www.sci.uidaho.edu/newton/math501/Sp05/Shapiro.pdf |access-date=2010-04-27 |archive-date=2011-07-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110717183759/http://www.sci.uidaho.edu/newton/math501/Sp05/Shapiro.pdf |url-status=dead }}</ref> Нивниот геном вообичаено е еден циклус од [[DNA]], иако тие може да заземат мали делови од DNA наречени [[плазмиди]]. Овие плазмиди може да се пренесуваат помеѓу клетките преку [[нактериска конјугација]]. Бактериите се опкружени со [[клеточен ѕид]], кој овозможува заштита и ригидност на нивните клетки. Тие се репродуцираат со [[бинарна поделба]] или понекогаш преку [[пупење]], но никогаш преку [[сексуална репродукција]]. Некои видови на бактерии формираат невообичаено отпорни [[ендоспора|спори]], за бактериите ова е механизам за преживување, не репродукција. Во оптимални услови бактериите може да се размножуваат екстремно брзо и може да се удвојуваат на секои 10 минути.<ref>{{наведено списание | author = Eagon R | title = Pseudomonas natriegens, a marine bacterium with a generation time of less than 10 minutes | journal = J Bacteriol | volume = 83 | issue = | pages = 736–7 | year =1962 | pmid=13888946 | pmc = 279347}}</ref>

==== Археа ====
{{Главна|Археа}}
Археите се исто така едноклеточни организми кои опстануваат во клеточните јадра. Во минатото, разликата помеѓу бактериите и археите не била воочувана и археите биле класифицирани со бактериите како дел од царството [[монера]]. Меѓутоа, во 1990 година микробиологит [[Карл Везе]] го вовел [[тридоменскиот систем]] според кој направил поделба на бактерии, археи и еукариоти.<ref>{{наведено списание | author = Woese C, Kandler O, Wheelis M | title = Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya | doi= 10.1073/pnas.87.12.4576 | journal = Proc Natl Acad Sci USA | volume = 87 | issue = 12 | pages = 4576–9 | year = 1990 | pmid=2112744 | pmc = 54159}}</ref> Археите се разликуваат од бактериите според нивната генетска и биохемиска структура. Така на пример, додека [[клеточната мембрана]] на бактериите е составена од [[фосфолипид|фосфоглицериди]] со [[естер]]ски врски, мембраната кај археите е составена од [[етер]]ни липиди.<ref>{{наведено списание |author=De Rosa M, Gambacorta A, Gliozzi A |title=Structure, biosynthesis, and physicochemical properties of archaebacterial lipids |journal=Microbiol. Rev. |volume=50 |issue=1 |pages=70–80 |date=1 март 1986|pmid=3083222 |url=http://mmbr.asm.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=3083222 |pmc=373054}}</ref>

Археите на почетокот биле откриени  во екстремните животни услови, како што се [[жешките извори]], меѓутоа подоцна најдени се археи во сите типови на хабитати.<ref>{{наведено списание | author = Robertson C, Harris J, Spear J, Pace N | title = Phylogenetic diversity and ecology of environmental Archaea | journal = Curr Opin Microbiol | volume = 8 | issue = 6 | pages = 638–42 | year = 2005 | pmid = 16236543 | doi = 10.1016/j.mib.2005.10.003}}</ref> Дури сега научниците почнуваат да сфаќаат колку се вообичаени археите во нашата животна околина, пример ''[[Crenarchaeota]]'' е најчеста форма на живот во океаните, која доминира со екосистемите на длабочина под 150 m.<ref>{{наведено списание |author=Karner MB, DeLong EF, Karl DM |title=Archaeal dominance in the mesopelagic zone of the Pacific Ocean |journal=Nature |volume=409 |issue=6819 |pages=507–10 |year=2001 |pmid=11206545 | doi = 10.1038/35054051}}</ref><ref>{{наведено списание |author=Sinninghe Damsté JS, Rijpstra WI, Hopmans EC, Prahl FG, Wakeham SG, Schouten S |title=Distribution of membrane lipids of planktonic Crenarchaeota in the Arabian Sea |journal=Appl. Environ. Microbiol. |volume=68 |issue=6 |pages=2997–3002 |year=2002  |pmid=12039760 |pmc=123986 |url=http://aem.asm.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=12039760 | doi = 10.1128/AEM.68.6.2997-3002.2002}}</ref> Овие организми исто така се вообичаени во почвата и играат витална улога во [[амониалната]] осидација.<ref>{{наведено списание |author=Leininger S, Urich T, Schloter M|display-authors= ''et al.'' |title=Archaea predominate among ammonia-oxidizing prokaryotes in soils |journal=Nature |volume=442 |issue=7104 |pages=806–9 |year=2006 |pmid=16915287 | doi = 10.1038/nature04983}}</ref>

=== Еукариоти ===

{{Главна|Еукариоти}}

Повеќето живи битија кои се видливи со голо око се [[еукариотите]], во кои спаѓа и [[човекот]]. Меѓутоа, голем број на еукариоти се исто така микроорганизми. За разлика од  [[бактериите]] и [[археите]], еукариотите содржат [[органели]] како што се [[клеточните јадра]], [[Голџиев систем]] и [[митохондрија|митохондрии]] во нивните клетки. Јадрото е органел во кој е сместена [[DNA]] која е составена од геномски клетки. DNA пак е составена од комплекс на [[хромозоми]].<ref>[http://www.ucmp.berkeley.edu/alllife/eukaryotamm.html Eukaryota: More on Morphology.] (пристапено на 10 октомври 2006)</ref>
Митохондриите се органели витални во [[метаболизмот]].<ref name=Dyall>{{наведено списание | author = Dyall S, Brown M, Johnson P | title = Ancient invasions: from endosymbionts to organelles | journal = Science | volume = 304 | issue = 5668 | pages = 253–7 | year = 2004|pmid = 15073369 | doi = 10.1126/science.1094884}}</ref> Како и бактериските, растителните клетки поседуваат [[Клеточен ѕид|клеточни ѕидови]] и содржат органели како [[хлоропласт]]и кои ги нема кај другите еукариоти. Хлоропластите произведуваат енергија од светлината по пат на [[фотосинтеза]], а првобитно биле и [[Ендосимбиотска теорија|симбиотски бактерии]].<ref name=Dyall/>

==== Протисти ====
{{Главна|Протиста}}

Од [[еукариотските]] групи, [[протистите]] се најчесто [[едноклеточни]] и микроскопски. Ова е многу диверзифицирана група на организми кои не е лесно да се класифицираат.<ref>{{наведено списание |author=Cavalier-Smith T |title=Kingdom protozoa and its 18 phyla |journal=Microbiol. Rev. |volume=57 |issue=4 |pages=953–94 |date=1 декември 1993|pmid=8302218 |url=http://mmbr.asm.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=8302218 |pmc=372943}}</ref><ref>{{наведено списание |author=Corliss JO |title=Should there be a separate code of nomenclature for the protists? |journal=BioSystems |volume=28 |issue=1-3 |pages=1–14 |year=1992 |pmid=1292654 | doi = 10.1016/0303-2647(92)90003-H}}</ref> Неколку видови [[алги]] се [[повеќеклеточни]] протисти, наспроти [[slime molds]] кои имаат уникатен животен циклус низ кој поминуваат, менувајќи се од едноклеточни, колонијални и повеќеклеточни форми.<ref>{{наведено списание |author=Devreotes P |title=Dictyostelium discoideum: a model system for cell-cell interactions in development |journal=Science |volume=245 |issue=4922 |pages=1054–8 |year=1989 |pmid=2672337 | doi = 10.1126/science.2672337}}</ref> Голем број на суштества од пртозоата се неопределени, бидејќи се идентификувани само мал дел од различностите во оваа група на организми..<ref>{{наведено списание |author=Slapeta J, Moreira D, López-García P |title=The extent of protist diversity: insights from molecular ecology of freshwater eukaryotes |journal=Proc. Biol. Sci. |volume=272 |issue=1576 |pages=2073–81 |year=2005 |pmid=16191619 |url=http://journals.royalsociety.org/openurl.asp?genre=article&id=doi:10.1098/rspb.2005.3195 |doi=10.1098/rspb.2005.3195 |pmc=1559898}}</ref><ref>{{наведено списание |author=Moreira D, López-García P |title=The molecular ecology of microbial eukaryotes unveils a hidden world |journal=Trends Microbiol. |volume=10 |issue=1 |pages=31–8 |year=2002 |pmid=11755083 | doi = 10.1016/S0966-842X(01)02257-0}}</ref>

[[Податотека:Yellow mite (Tydeidae) Lorryia formosa 2 edit.jpg|thumb|210px|Микроскопска ''[[Lorryia formosa]]''.]]

==== Животни ====
{{Главна|Микро-животни}}
Повеќето животни се повеќеклеточни,<ref>At least one animal is unicellular in its adult form: see [[Myxozoa]].</ref> но некои се толку мали што не можат да се видат со голо око. Микро-животните можат да се размножуваат по пат на сексуална активност или да се асексуални несејќи јајца. Некои од едноставните животни. можат комплетно да дехидрираат и да останат во сон многу долг временски период.<ref>{{наведено списание |author=Lapinski J, Tunnacliffe A |title=Anhydrobiosis without trehalose in bdelloid rotifers |journal=FEBS Lett. |volume=553 |issue=3 |pages=387–90 |year=2003 |pmid=14572656 | doi = 10.1016/S0014-5793(03)01062-7}}</ref>

==== Габи ====
{{Главна|Фунги}}
Кај [[габи]]те има неколку едноклеточни вида, (''[[Saccharomyces cerevisiae]]'') и (''[[Schizosaccharomyces pombe]]'').<ref>{{наведено списание |author=Kumamoto CA, Vinces MD |title=Contributions of hyphae and hypha-co-regulated genes to Candida albicans virulence |journal=Cell. Microbiol. |volume=7 |issue=11 |pages=1546–54 |year=2005 |pmid=16207242 | doi = 10.1111/j.1462-5822.2005.00616.x}}</ref> Фунгите можат да се размножуваат асексуално и сексуално, со делба, како и продуцирајќи спори, наречени [[конидиа]] кога се продуцираат асексуално, или [[басидиоспори]] кога се продуцираат сексуално.

==== Растенија ====
{{Главна|Растение}}
[[Зелените алги]] се голема група на фотосинтетички еукариоти во која припаѓаат голем број на микроскопски организми. Меѓутоа некои зелени алги се класифицирани како [[протисти]], некои, пример [[карофитите]] се класифицирани заедно со [[ембриофитни]] растенија, кои се најпозната група на растенија на земјата. Алгите можат да се развиваат како едноклеточни или во долги ланци на клетки. Постојат околу 6000 вида на зелени алги.<ref>{{наведена книга |author=Thomas, David C. |title=Seaweeds |publisher=Natural History Museum |location=London |year=2002 |isbn=0-565-09175-1 }}</ref>

== Живеалиште и екологија ==
[[Податотека:25. Култивација на микроорганизми - Засејување и инкубација.ogg|мини|230п|[[Лабораторија|Лабораториско]] засејување и инкубација на микроорганизми.]]
[[Податотека:41. Култивација на микроорганизми - хранливи подлоги.ogg|мини|230п|Лабораториски хранливи подлоги на микроорганизми.]]
Микроорганизмите се наоѓаат во речиси секое [[Живеалиште (екологија)|живеалиште]] кое постои во природата. Дури и во негостољубивите средини како ледените полови на земјата, пустините, карпите и во морските длабочини. Некои типови на микроорганизми се адаптирани за живот во екстремните услови, овие организми се познати како екстремофили. Екстремофилите се пронајдени во карпите ископани на дури 7 километри под Земјината површина,<ref>{{наведено списание | author = Szewzyk U, Szewzyk R, Stenström T | title = Thermophilic, anaerobic bacteria isolated from a deep borehole in granite in Sweden | doi= 10.1073/pnas.91.5.1810 | journal = Proc Natl Acad Sci USA | volume = 91 | issue = 5 | pages = 1810–3 | year = 1994 | pmid = 11607462 | pmc = 43253}}</ref> и се претпоставува дека бројот на живи организми под Земјината површина е споредлив со бројот на живи организми на или над Земјината површина. Познато е дека екстремофилите можат да преживеат долго време во [[вакуум]], и можат да бидат отпорни на  [[ултравиолетова радиација|радиација]], што им овозможува да преживеат во вселената.<ref>{{наведено списание | author = Horneck G | title = Survival of microorganisms in space: a review | journal = Adv Space Res | volume = 1 | issue = 14 | pages = 39–48 | year = 1981|pmid = 11541716 | doi = 10.1016/0273-1177(81)90241-6}}</ref> Многу типови на микроорганизми имаат блиска [[симбиоза|симбиотска]] врска со другите поголеми организми; некои од нив имаат заеднички интерес од таа симбиоза ([[Мутуализам (биологија)|мутуализам]]), додека други можат да го оштетат организмот [[домаќин (биологија)|домаќин]] ([[паразитизам]]). Ако микроорганизмите предизвикуваат [[болест]] кај домаќинот тие се нарекуваат [[патоген]]и микроорганизми.

=== Екстремофили ===
{{Главна|Екстремофили}}

[[Екстремофилите]] се микроорганизми кои се адаптирале на тој начин што можат да преживеат и опстанат во услови кои во нормални услови се фатални за останатите животни форми. Пример, некои видови се најдени во средини со екстремни температури,<ref>[[Strain 121]], a [[Hyperthermophile|hyperthermophilic]] [[archaea]], has been shown to reproduce at {{convert|121|°C|°F}}, and survive at {{convert|130|°C|°F}}.[http://www.nsf.gov/od/lpa/news/03/pr0384.htm] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100801043938/http://www.nsf.gov/od/lpa/news/03/pr0384.htm |date=2010-08-01 }}</ref> as low as {{convert|-17|°C|°F}}<ref>Some [[Psychrophiles|Psychrophilic]] bacteria can grow at {{convert|-17|°C|°F}},[http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/827063.stm] and can survive near [[absolute zero]].[http://science.nasa.gov/newhome/headlines/ast01sep98_1.htm] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120527123708/http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/1998/ast01sep98_1/ |date=2012-05-27 }}</ref>, алкални средини,<ref>[[Picrophilus]] can grow at pH -0.06.[http://www.rcn.montana.edu/resources/organisms/organisminfo.aspx?nav=11&tid=1298&did=1&nid=82076&lid=9] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100622184325/http://www.rcn.montana.edu/resources/organisms/organisminfo.aspx?nav=11&tid=1298&did=1&nid=82076&lid=9 |date=2010-06-22 }}</ref> up to pH 11.5<ref>The [[Alkaliphile|alkaliphilic]] bacteria ''Bacillus alcalophilus'' can grow at up to pH 11.5.[http://jb.asm.org/cgi/reprint/185/2/461.pdf]</ref>, солени средини,<ref>Dyall-Smith, Mike, [http://www.microbiol.unimelb.edu.au/people/dyallsmith/ ''HALOARCHAEA''], University of Melbourne. See also [[халобактерии]].</ref>, средини со екстремни вредности на притисок (над 1,000-2,000 [[Атмосфера (единица)|atm]], или на 0 atm (т.е. [[вакуум]] во [[вселена]]та)<ref>The [[Piezophile|piezophilic]] bacteria [[Halomonas salaria]] requires a pressure of 1,000 atm; [[nanobes]], a speculative organism, have been reportedly found in the earth's crust at 2,000 atm.[http://www.microscopy-uk.org.uk/index.html?http://www.microscopy-uk.org.uk/nanobes/nanopaper.html]</ref>, средини со висока радиација, над 5k [[Греј (единица)|Gy]].<ref>Види [[Deinococcus radiodurans]]</ref>

Екстремофилите се значајни од повеќе аспекти. Тие го прошируваат просторот за живот во Земјината [[хидросфера]], [[почва]] и атмосфера, нивните поединечни приспособувања кои ги развиле во текот на еволуцијата за ќивот во екстремните средини може да се употребат во [[биотехнологијата]], нивниот опстанок во ваквии екстремни услови ги зголемува потенцијалите за [[екстратерестријален живот]].<ref>{{наведено списание |author=Cavicchioli R |title=Extremophiles and the search for extraterrestrial life |journal=Astrobiology |volume=2 |issue=3 |pages=281–92 |year=2002 |pmid=12530238 |doi=10.1089/153110702762027862 }}</ref>

==Микроорганизмите како мотив во уметноста==
* „Микрокосмос“ - песна на полската поетеса [[Вислава Шимборска]].<ref>Vislava Šimborska, ''Izabrane pesme''. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 381-382.</ref>

== Наводи ==
{{наводи|2}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Микроорганизми| ]]
[[Категорија:Микробиологија]]