Турски ресенски дијалект
Турскиот ресенски дијалект или турскиот ресенски говор е дијалект на турскиот јазик кој се зборува на територијата на Ресен и ресенско, односно административната општина Ресен. Дијалектот спаѓа во групата на југозападни турски дијалекти во Македонија. Дијалектот е признат како културно нематеријално наследство на Република Македонија од категоријата на „особено значење“ и поткатегоријата „исклучително значење“.[1]
Распространетост
[уреди | уреди извор]Овој дијалект се користи од страна на Турците на територијата на Општина Ресен, е во активна употреба денес и е доста јазично богат имајќи ја предвид позицијата на Ресен во рамките на Отоманската Империја. Споделува доста одлики со останатите западнорумелиски турски дијалекти.[1]
Дијалектот е дел од групата на дијалекти кои се наоѓа помеѓу турската охридска дијалектна група од една страна, и турската битолска дијалектна група од друга страна.[1]
Особини
[уреди | уреди извор]Фонолошки особини
[уреди | уреди извор]Дијалектот има јазични особини кои се слични со останатите југозападни турски говори[2]. Дијалектот има употреба на осум самогласки, но има и нетурски вокали кои се алофони и кои навлегле во јазикот преку арапскиот или персискиот. Значително за овој дијалект или говор е вокалната замена на фонетско ниво, како на пример:[1]
- u<?: gurulti<g?r?lt?, du?man<d??man, ukumet<?k?met
- ?<i: kimd?r<kimdir, bit?rd?k<bitirdik, t?feg?n<t?fe?in, is?r?r<?s?r?r, ismarlami?<?smarlam??, irak<?rak, is?r?r<?s?r?r, babasi<babas?, kari<kar?, ayagi<aya??
- i<?: gel?rmi?<gelirmi?, yari<yar?, k?l?ci<k?l?c?, kapi<kap?, el?ne<eline, i??nde<i?inde, sen?n<senin, bil?rs?n<bilirsin
- i<u: kuzi<kuzu, uyki<uyku, suyi<suyu, buni<bunu, oni<onu, koymi?<koymu?
- ?<?: ?li<?l?, ?demekten<?demekten, ?peym<?peym, ?ps?n<?ps?n, ?te<?teye, ?k?zi<?k?zi
- e<a: seba<saba, zere<zira
- a<e:aletrikler<elektrikler, kala<kale, meyvadan<meyveden, yensa<yense
- i<u: dogri<do?ru, olmi?<olmu?
Интересно и нетипично за турскиот јазик е што дијалектот има вокал /ts/ (ц), што е влијание од македонскиот. Под македонско влијание биле и согласките „к“, „г“ и „л“, кои имаат меки верзии: geik<geyik, k?y<k?y, bоle<b?yle, а пред тврдите вокали се изговараат тврдо: dag<da?, alva<helvа.[1]
Дополнително има присуство на меко /h/ .
Морфолошки особини
[уреди | уреди извор]Некои значајни морфолошки особини на дијалектот се:[1]
- Зборови кои завршуваат на вокал во финалната позиција падежниот суфикс за акузатиф i не се изговара, а спорниот консонант y се задржува во финалниот дел на зборот: ke?iy<ke?iyi,
- Позајмениот суфикс ka која се додава на турските зборови во функција за означување на женскиот род, кој како граматички род не постои: ihtiyarka, budala?ka,
- Сврзникот da не се потчинува на законот за вокална хармонија: ben da<ben de,
- Се забележува неодреденоста во поглед на употребата на минато определено свршено време и минато неопределено свршено време.
- Наместо сегашно време, честа е употребата на формата аорист: gel?r?m<geliyorum,
- Локализам: Во ресенскиот турски говор има бројни примери кои имаат локален карактер: abi?e<a?abey, ana<anne, susuri<manda, karda?<karde?, a?an<ne zaman, sefte<ilk, alma<elma, cumaya<cuma, pote<bir yemek arac?, eski pzar<pazar, pazar<Pazartesi, antika<iyi, ma?ka<kedi, isla<iyi, payik<temiz, pusto<viran, tinkalama<?ok konu?ma, ?urdo<duymayan, lafetmek<konu?mak, tokmak<abdal, taze<gen?, s?f?r<sahur и др.
- Аркаизми: kavi<kuvvetli, pla?ka<e?ya, aba<abla, ukubet<?ok ?irkin, sayb?m<kocam и др.