Римска мозаична уметност

Римски мозаик со мотив на коњ

Римската мозаична уметност, која имала најголем дострел во период од 100 п.н.е. до 500 година, произвелa многу уметнички дела, но не дала никакви посебни иновации, таа беше значаен додаток на римската архитектура. Тие биле зачувани на сите територии на некогашната Римска империја, од северна Африка па сè до Дунав, а изработката на мозаични подови во медитеранскиот слив достигна најголеми размери во првите 500 години после Христос.

Со освојувањето на грчките градови, Римјаните всушност присвојувале уметнички дела и ги донеле во Рим. Меѓутоа, од денешна гледна точка, римската култура не била само дериват или имитација на грчката култура, туку ја наследила и етрурската култура, која е различна и од римската и од грчката. Затоа за римската мозаична уметност може да се каже дека била мост кон изгубените хеленистички ремек-дела, на кои им се восхитувале, ги копирале и ги преведувале во други уметнички изрази.

Со текот на времето, Римјаните станале одлични градители и одлични технолози со широко образование, што најдобро е опишано во „Десетте книги за архитектурата“ од М. П. Витрувие, за кого не се знае точно кога живеел (за Јулиј Цезар или Август во 1. век п.н.е), а во својата градење одлично ги комбинирале месопотамиската градба и грчката обработка на камен со сопствено ѕидање на нов римски начин.

Општи размислувања

Плиниј Постариот околу потеклото на мозаичните подови недвосмислено и со голема почит наведува дека тоа е грчки изум, „pavimenta originem apud Graecos habent“, од Хеленистичките центри на мозаици (Делос, Пергам, Александрија) во кои што посебно значење се придавало на производството на разнобојни амблемати. Мајсторите за мозаици од тие центри заминувале да бараат работа во Италија и во другите римски провинции, каде што биле добро прифаќани. Ова е најочигледно во најраните помпејски мозаици, кои во целост ја имитираат хеленистичката традиција.

Најголемата промена во создавањето на римските мозаици, сепак, се случи по трансформацијата на традиционалната локална техника за изработка на подот во оригинална интерпретација на грчкиот мозаичен стил, прилагодена на римскиот вкус и потреби.

Како што Рим освојувал нови територии, римската урбанизација и култура имала лијаеле и на многу подрачја во Европа и Азија, кое што започнало интензивно во 1 век, кога со римскиот мир (pax romana) биле поставени темелите за големиот културен напредок на Римското царство. На тие простори доминантната римска култура се измешала со домашната традиција, создавајќи нова провинциска култура со локални обележја „како каменче во големиот мозаик на римскиот космополитизам“.

Римските мозаици, како и сета античка уметност, имаат наративен карактер и тие прикажуваат одредена приказна или настан. Облиците се засенчени,па претставата е поблиска до светот на природата и стварноста.

Мозаик во Античката Остија

Како што е изведбата на мозаикот најкомплицирана уметност за чија изведба, се бара тимска работа заснована на распределба на задачите што се извршуваат според специфичен и строг редослед, римскиот мозаик во почетниот период не бил ни стилски ниту технолошки совршен. Неговата трајност и вредност зависеле од вештината, знаењето и искуството на мозаичарот, што е видливо на дуктусот на површината и на квалитетот на употребениот материјал.

Тешкотијата за изработка на мозаици станува уште поочигледна ако се земе предвид фактот дека Римјаните направиле исклучително голем мозаик. Еден таков е „Битката кај Иса“ или Александровиот мозаик, пронајден во куќа во Помпеја. Александровиот мозаик е ремек-дело со драматични прикази на битката. Исклучително голем (2,72 x 5,13 метри) е изработен со техниката вермикулатум,каде со ситни коцкички во богати нијанси на бои. Формите се моделирани со сенки, а задебелените кратенки се видливи во просторните решенија. Грандиозната сцена на битката е особено нагласена со моќните движења на бројни фигури, коњи и коњаници.

Битка кај Иса : Овој совршен мозаик содржи бројни фигури на коњи и коњаници, предводени од Александар Велики и Дариј, за чија изработка се барало голема уметничка и техничка вештина.

Меѓу многуте се издвојуваат римските подни мозаици во Салонот, на кои се претставени Орфеј и поетесата Сафо опкружени со птици и геометриски мотиви; потоа подните мозаици во Ромулијана, од кои на едната е прикажан Дионис со леопард, а на другите две лица во борба со лав. Во овој мозаик, лицата на две лица се моделирани со мали парчиња камен и нијансирани бои, а целата мозаична слика има високи вредности на боја врз основа на контрастот на комплементарните бои.

Во една вила во Рисно, на заливот Бока которска мозаиците на подот имаат геометриски шари, со централно поставена лежечки приказ на Хипнос, богот на спиењето.

Кога започнала изработката на мозаици во Римската Империја?

Кога започнала изработката на мозаиците во Римската Империја, нема прецизни податоци се до Диоклецијан, чие владеење е 301 година. е напишан „Edictum De Pretiis Rerum Venalium“ („Едикт за цените“), во кој се одредуваат дневниците на уметниците, занаетчиите и обичните работници. Главен иницијатор и водач на работата беше „пиктор имагинариус“ кој го дизајнирал и го насликал мозаичниот картон. Имал заработка од 150 сестерци дневно (на оваа сума не плаќал данок). Оригиналниот сликовен приказ на начинот на изработка на мозаиците може да се види на мермерниот барелјеф од Остија, на кој: двајца носат вреќи со материјал, другите ја подготвуваат основата и прават тесери под будното око на главниот мајстор - мозаичарот.

Оваа тешка работа најмногу се работела на самото место (клечејќи и чучејќи), а другиот дел во работилниците, каде што се изработувале амблемите, кои потоа биле поставени во внатрешноста на мозаичната површина.

До 1 век п.н.е. мозаикот се сметал за луксуз и неговата употреба била ограничена, но со текот на времето доживеал промени во поглед на стилот и технологијата. Некои значајни простории од римските куќи се покриени со мозаици, а во техниката опус сектилна, украсна техника на ѕидно или подно покривање со повеќебојни мермерни плочи (crustae) со иста дебелина, кои врз основа на принципот на контраст формирале едноставни, геометриски или фигурални мотиви.

Фигурални мотиви, како поедноставна варијанта на мозаикот од јужнатконха, вила со конхи на нишката Медијана.

Оваа првично источна техника се проширила со текот на времето во Рим на почетокот на 1 век. век п.н.е, а особено бил ценет во периодот на Империјата. Opus sectile се изведувал и од други материјали, на пр. различни варовнички шкрилци, вулкански камења или керамика. Со оглед на тоа што поповршината на мозаикот се клацала, подлогата морала да биде цврста и еластична, пропустлива како сито, со обезбедена дренажа и други квалитети кои се постигнувало со слоеви. Самата вредност на мозаикот ја диктирала и подлогата, како што покажало времето, бидејќи некои мозаици изработени со лоша технологија брзо се распаднале. Историски, деталниот опис на изработката на мозаиците е обвиткан во тајност, така што одредени детали се познати само од одредени автори: Катон Постариот, Колумела, Паладие, Плиниј и Витрувиј.

Со употребата на скапи увезени мермери, се зголеми и нивната цена, така што мозаикот се употребувал само за јавни објекти и куќи на богатите, кои покажале голема побарувачка за подови изработени во техниката „opus vermiculatum“. Подните мозаици изработени со оваа техника биле изведувани до крајот на I век. И понатаму биле на цена хеленистичките амблеми и нерамковните средишни фигурални делови, исто така изработени во техниката opus vermiculatum, до крајот на II век. век. Во подоцнежните периоди на сè помоќното Римско Царство, може да се каже дека немало куќа или римска вила во која немало мозаици (се разбира со различен квалитет на уметничко мајсторство).

Техника на изработка

Мозаикот е исткаен од мали тесери, камења - литострати, како што ги нарекувал Плиниј Постариот. Плиниј обработувал тесери уште од времето на Сула (околу 85 п.н.е.); како форми во облик на клин (тесели) или оние со различни форми (коцка, правоаголник, ромбоиден, итн.), како и оние кои се вградени за да формираат форми на личност, мотиви и обрасци, поделени на оние направени од стакло и оние за подови и ѕидови. Тој исто така наведува како стаклото како мозаичен материјал почнало да се користи во Рим во 1 век.

Варијанти на мозаици

Opus barbaricum

Првата и најпримитивна техника на мозаик се смета дека е opus barbaricum. Оваа техника потекнувала од Блискиот Исток, а своето полно значење и развој го добила во Грција. Мозаикот се состои од камчиња во повеќе бои, на кои со највисоки конвенционални методи импровизиран е сјајот на камењата. Овие мозаици се наоѓаат во Шпанија (VII-IV век п.н.е.), на островот Сицилија, во палатата на Аи Канум во Авганистан, главниот град на Македонија, мозаици од 4-3 век. век п.н.е n. д, според монохроматскиот модел: „Дионис на леопард“, „Лов на елени“, „Лов на лавови“.

Мозаик на островот Сицилија во техника opus barbaricum

Opus vermiculatum

Оваа техничка форма, која води потекло од Египет, е направена со многу ситни камења. Тоа овозможи да се создаде уметничко дело - мозаик како класична слика или илустрација, што истовремено ја претставуваше монументалната и декоративната уметност на Стариот Рим.

Во средината на II век, opus vermilulatum бил направен како амблеми на форми направени од „ситни или многу ситни црви“ (vermiculatum - црви) - кои биле наречени така затоа што линиите на цртежите го имитирале изгледот и движењето на црвите. Тие целосно им отстапуваат место на врамените централни фигурални делови во кои тесерите, сега тесерите, не се ништо помали од деловите што ги опкружуваат во opus tessellatum. Со нив уметникот многу лесно можел да црта криви, силуети и сите форми на предмети за кои е потребна поголема прецизност. Теселите најчесто се правеле во континуирана низа и ги следеле изохипсите и внатрешната контура (работа и главните внатрешни делови) на саканата цртачка фигура.

Мозаик од Помпеја во opus vermiculatum

Како што растела побарувачката за подови изработувани во техниката вермикулатум, подните мозаици изработени со таа техника се изработувале до крајот на 1 век, а потоа следеле хеленистичките амблеми и неорамените централни фигурални делови, исто така изработени во техниката вермикулатум итн. до крај на 2. век.

Псудо амблемата

Во средината на II век, амблемите изработени во opus vermiculatum целосно им го отстапуваат местото на врамените централни фигурални делови во кои тесери, сега тесели (коцкички), кои се помали од деловите што ги опкружуваат во opus tessellatum и биле наречени psudo. амблеми Тие можеле да се направат и стават ин ситу (на самото место) како вистински амблеми, но всушност беа направени во работилницата, а потоа донесени во зградата на послужавници и вметнати во подлогата.

Мозаик во форма на псудо амблеми

Опус Музивум

Оваа форма на мозаик познат како (opus musivum или музеј) е направена од обоено стакло или глазирани парчиња. Методот се користел главно за ѕидови, од крајот на третиот век.

Амблеми изработени на ѕидниот мозаик од обоено стакло во форма на опус музика

Opus sectile

Мозаик изработен во варијанта opus sectile направил хармонични цртежи изработени со поголеми камења со различна големина, со максимално искористување на текстурата и бојата на нанесениот материјал и заштеда на скап камен во боја. Техниката се засноваше на сечење мермерни плочи со различни бои од кои се составуваа геометриски фигури, животински или човечки фигури. Ова дело е слично со маркетијата.

Во Римската империја, најрепрезентативните простории во палатите биле украсени со овој стил на мозаик, каде што од тенки плочи од природен камен биле изработени величествени повеќебојни и автентични мозаични дизајни, „како да се создадени од самата природа“.

Најдобрите примери на ова дело се зачувани во Рим во палатата на Аполон и Палатата Флавио.

Opus sectile се изведувала и од други материјали, на пр. разнобојни варовнички шкрилци, вулкански камења или керамика.

Мозаик во опус сектилната варијанта во триклиниумот на Палата Флавио

Опус сигнинум

Најраните примероци на подот изработен во техниката наречена opus signinum на латински се откриени во Картагина и датираат од 3 век. Името доаѓа од местото Сигнија (во регионот Лацио во централна Италија, во близина на Тиренското Море). Opus signum е всушност една од облиците на „цементни подови“, а се однесува на сите набиени подови на база на вар измешан со песок. Во зависност од начинот на полнење: со додавање на неоргански агрегати, како на пр мермерно брашно, скршена тула или јагленова прашина, се создава бело-црвен под (opus signinum) или црн (graecanicum). Исто така, во овој мозаик биле вметнати и варовнички тесери или парчиња мермер, кои формирале едноставни геометриски форми. На пример, набиениот под од јагленова прашина, вар, пепел и песок бил добар топлински изолатор и абсорбента во зимските триклинии.

Ова дело било широко користено во Италија и Западна Европа, за покривање на подови или како облога за базени (езера), акумулации, цистерни итн. Понекогаш, на материјалот се додавале чакал и кршен камен.

Римски цементен под, изработен во форма на opus singninum

Материјали за мозаици, нивно потекло и постапка на обработка

Тесел - материјал за мозаици од 1 - 3 век

Зголемен поглед на сложените камења во мозаикот

Материјалите за тесери, добиени од локални извори на природен камен, ги мешале римските мајстори со додатоци од скршени тули и керамика (теракота) создавајќи обоени нијанси, претежно сина, црна, црвена, бела и жолта.

Главната пречка за правење добар мозаик било тоа што бил направен речиси без спојници, а површината требало да се полира до висок сјај. Колку некои мозаичари биле совршени, покажува Кокок (Сосос) кој го дизајнирал „асаротосоикос“, илузионистички евоциран „неизметен под“ во триклиниумот со приказ на остатоци од масата.

Изработката на мозаик била напорна работа, која се работела најчесто на лице место (клекнување и клекнување), освен амблемот (вградена работа) што вообичаено се работело во работилницата и се поставувала во рамките на површината на мозаикот. Амблемот како начин за изработка на мозаици го открил еден од најпознатите уметници на антиката и пронаоѓач на тесерите, Сосос од Пергам (2 век п.н.е.). Амблемот требало да биде беспрекорно и синхроно изведен во работилницата, а најчесто се ставал во мермерни или теракотни рамки, со подигнат раб. Изработката на овој образовен мозаик значително влијаела на цената на целата мозаична површина, така што во поевтините мозаици наместо овие сложени амблеми, се изработувале поевтини стационарни „псевдоамблеми“.

Мермер како главен материјал

Мармор или мермер, каменот што се користел за „тесери“ генерално бил со средна цврстина, поради подобро мелење и стабилност на бојата по дејството на времето. Тоа име за каменот „древен мермер“ - од грчкиот збор μάρμαρος или мрмор или како што го нарекувале Римјаните, подоцна било усвоено како универзално име за мермер (метаморфна карпа настаната со рекристализација на варовник и доломит).

Во антиката, најголемите каменоломи се наоѓале во Грција, Мала Азија, Африка (Египет, Либија, Мароко) и Италија. Во врска со тоа, но и со името на локалитетот, различните видови мермер ги добиле соодветните имиња: бјанко пентелико, бјанко каррара, травертино романо, росо антико, росо леванто, роса егео, неро ао итн. Со употребата на скапи увозни материјали се зголеми и нивната цена, така што мозаикот се користеше само за украсување на јавни објекти и куќи на богатите.

Како и за време на империјата, увозот на мермер и други повеќебојни камења од различни римски провинции: Египет (порфдо), Фригија (павонацето) итн., постојано се зголемувал, повеќето антички каменоломи со текот на времето биле „празнени“.

Останати материјали

За изработка на едноставни подови, наместо мермер, се користеле материјали од искршена теракота, мешајќи со малтер остатоци од керамика, ќерамиди, тули и слично. Така настанала непропустлива црвеникава смеса која се користела за покривање на цистерни, тераси и подови. Поради својата компактност и цврстина, оваа маса послужила и како добра основа за висококвалитетни и скапи мозаични подови. Според Мур, овие мозаици всушност не се вистински мозаик, туку (според денешниот речник на градежни термини) еден вид терацо, или првично пунски под - (pavimenta poenica). Неговото производство подоцна се проширило низ Северна Африка, Сардинија и Сицилија.

Разликата помеѓу ѕидните и подните мозаични мајстори

Во 4 век во Codex Theodosianus (Codex Theodosianus) од 438 година ги опишал разликите помеѓу мајсторот - уметник кој изведува ѕидни мозаици (musivarius) и мајсторот. уметник кој прави мозаици на подот (tessellarius). И покрај оваа прецизна и детална поделба, во практиката немала толку остра разлика меѓу уметност и занаетчиство. Прилагодувањето на мозаикот кон архитектонската форма е доведено до близок однос меѓу уметникот (pictor imaginarius) и (musivarius), врз основа на нивната меѓусебна соработка во создавањето и изработката, поставувањето на мозаиците и реципроцитет на простор - осветлување. Уметникот (pictor imaginarius) како автор на картонот за изработка на мозаикот ја одреди површината на мозаикот, големината, бојата, материјалот и начинот на поставување на тесерите, додека мајсторот на мозаиците (musivarius) ги изведе комплицираните делови од мозаикот.