Проект Сафир

Од Википедија — слободната енциклопедија

Проектот Сафир била успешна тајна операција на владата на Соединетите Американски Држави во 1994 година во соработка со владата на Казахстан за да се намалела заканата од нуклеарно ширење со отстранување на нуклеарниот материјал од Казахстан како дел од Кооперативната програма за намалување на заканите, која била овластена од Советскиот совет за намалување на нуклеарната закана од 1991 година.

Магацин во металуршкиот погон Улба надвор од Уст-Каменогорск имаше 1,322 pounds (600 kg) збогатен ураниум за оружје за гориво за подморници од класата Алфа (90% У-235). По распадот на Советскиот Сојуз, горивото било слабо документирано и обезбедено и во опасност да биде продадено за употреба во изградбата на нуклеарно оружје. Оваа мисија претставувала успешен обид на една земја тајно да се пресели во друга земја за да ја заштити од опасностите од нуклеарното оружје што го оставил Советскиот Сојуз.

Позадина[уреди | уреди извор]

Невнимателно нуклеарно тестирање на североистокот на Казахстан како резултат на Студената војна и трката во вооружување меѓу Советскиот Сојуз и Соединетите Држави резултирало со ширење на верувањето во „ нуклеарна невралгија “ меѓу граѓаните на земјата. Развојот на овие здравствени проблеми, како и усвојувањето на кампањата Гласност на Горбачов, предизвикало јавно антинуклеарно движење во Казахстан. Независноста на Казахстан, исто така, го видела подемот на лидери кои се обиделе да се разликуваат од поранешната комунистичка нација. Некогаш како дел од СССР, Казахстан многу се потпирал на односите со Русија во 90-тите. Со милиони етнички Руси кои живееле во земјата, лидерите на Казахстан не сакале да создаваат проблеми поради влијанието на Русија врз нивната економија, фабрики и технологија. Тие, исто така, сакале да ги отстранат постсоветските нуклеарни материјали бидејќи Казахстан немал капацитети и технички капацитет за одржување на нуклеарно оружје. Пред распадот на СССР, првиот претседател на Казахстан Назарбаев најавил дека земјата ќе била ненуклеарна држава откако ќе била примена во Обединетите нации. Во мај 1992 година, Назарбаев се приклучил на Договорот за неширење на нуклеарно оружје. Понатамошните разговори со американскиот претседател Џорџ Х. В. Буш и сенаторите Ричард Лугар и Сем Нун создале посилни врски меѓу Казахстан и Соединетите Држави. Конечно, економијата го турнала Казахстан кон денуклеаризација бидејќи големите нафтени резерви на земјата можеле да се набават само од западната технологија. Добивањето на оваа западна поддршка би било можно само со ненуклеарно ширење и приклучување кон НПТ.[1]

Програмата за намалување на заканите за соработка на Нун-Лугар била основана во 1986 година со цел да се минимизирала заканата од нуклеарно ширење, особено во Азија и Советскиот Сојуз. Актот Нун-Лугар бил инспириран и спонзориран од Сем Нун и Ричард Лугар да го преземеле проектот Sapphire и да го демонтирале нуклеарното оружје во поранешните советски блокови, како што било прикажано во Казахстан.

Настан[уреди | уреди извор]

Падот на Советскиот Сојуз оставил материјали за нуклеарно оружје да се шират низ земјите во развој. Двајцата американски сенатори, Сем Нун и Ричард Лугар, кои биле на функција во тоа време, ја увидоа важноста од следење на локацијата на овие материјали, за да можеле да помогнат да се спречи ширењето на нуклеарното оружје. Тоа било страв дека недостатокот на мониторинг ќе резултирал со помош на неразвиените или загрозувачки земји кои претходно немале пристап до материјали од оваа класа на оружје. Во раните 1990-ти, двајцата сенатори можеле да заклучат голем број ресурси што ги поседувал Казахстан бидејќи станале свесни за ресурсите што ги имал Советскиот Сојуз во новоформираната земја.[2] Казахстанскиот HEU бил оставен зад советскиот проект за подморница и имал доволно материјал за гориво за 24 атомски бомби. Ураниум-235 бил 90-91% збогатен во чист метал.

По неколкумесечна подготовка, 31 агент што го формирале специјализираниот тим за нуклеарно итно обновување биле регрутирани во октомври 1994 година за да започнеле тајна мисија за отстранување на ураниумот. На 7 октомври, претседателот Бил Клинтон потпишал доверлива директива за одобрување на воздушен транспорт - составен од 3 авиони Ц-5 - да заминел од воздухопловната база Довер во Делавер во Казахстан. Тимот трошел 12 часа дневно од 14 октомври до 11 ноември во пакување ураниум (вклучувајќи седум различни видови ураниум, некои обложени со токсичен берилиум). Проектот морало да биде во крајна тајност или целата мисија ќе била компромитирана. Тимот пронашол 1032 контејнери во магацинот и го препакувал материјалот во 448 транспортни контејнери. Лошото време започнало и на пат кон аеродромот камионите со HEU биле речиси компромитирани поради мразот и лапавицата. Конечно, авионот бил натоварен и летал 20 часа (најдолгиот лет за C-5 во историјата на САД) назад во Делавер.

На 23 ноември 1994 година, администрацијата на Клинтон објавила дека ураниумот бил отстранет.[3]

Последици[уреди | уреди извор]

Од проектот Sapphire, HEU бил отстранет од 20 истражувачки реактори од различни земји од поранешниот советски блок.[3] Овој проект покажувал како преку економските, дипломатските и техничките ресурси на Соединетите Држави, Казахстан успеал да се приближи во напорите да станел држава со ненуклеарно оружје.

Ефектите од проектот Sapphire се гледале денес во надворешната политика и трговијата на САД. Програмите за нуклеарно чистење на САД, како што било Намалувањето на заканите од соработката на Нун-Лугар, биле од витално значење за поранешните советски земји како Казахстан, Белорусија и Украина со тоа што го спречиле ширењето на постсоветските нуклеарни материјали. Во моментов имало 9 членови во нуклеарниот клуб, вклучувајќи ги САД, Русија, Обединетото Кралство, Франција, Кина, Индија, Пакистан, Израел и Северна Кореја.[4][5]

Во популарната култура[уреди | уреди извор]

Документарната серија на Нетфликс Пресвртна точка: Бомбата и Студената војна го покривала Project Sapphire на околу 50 минути од епизода 7 - Крајот на историјата.[6]

Во романот „Аномалии на изведбата“, тајното отстранување на ураниум од типот на оружје во рамките на проектот „Сафир“ не било целосно, што резултирало со тајно складиште на ураниум во Казахстан што ги привлекувало џихадистите.[7]

Постоел и филм за проектот Sapphire, кој го споделувал неговото име, во развој од 2022 година.[8]

Поврзано[уреди | уреди извор]

  • Намалување на заканите од соработката Nunn-Lugar - изворот на средствата за проектот Sapphire

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Courtney, William (21 November 2014). „Celebrating the Success of Project Sapphire“. e.g. The National Interest. Посетено на 16 May 2017.
  2. ↑ United States Government (1996). „Project Sapphire After Action Report“ (PDF). After Action Report DTRA.
  3. ↑ 3,0 3,1 „How U.S. Removed Half a Ton of Uranium From Kazakhstan“. The Washington Post (англиски). 2009-09-21. ISSN 0190-8286. Посетено на 2017-05-17.
  4. ↑ „The Nuclear Club: Who are the 9 members?“. USA Today (англиски). Посетено на 2017-05-18.
  5. ↑ Diplomat, Dena Sholk, The. „Project Sapphire: 20 Years Later, and Still Relevant“. The Diplomat (англиски). Посетено на 2017-05-18.
  6. ↑ „Watch Turning Point: The Bomb and the Cold War | Netflix Official Site“. www.netflix.com (англиски). Посетено на 2024-03-21.
  7. ↑ Lee, Victor Robert (2013-01-15). Performance Anomalies: A Novel (англиски). Perimeter Six Press. ISBN 9781938409202.
  8. ↑ „Project Sapphire - IMDb“. IMDb. Посетено на 23 March 2022.

Понатамошно читање[уреди | уреди извор]

 

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Проект_Сафир&oldid=5197677“