Лизбет Саландер

Од Википедија — слободната енциклопедија

Лизбет Саландер е измислен лик создаден од шведскиот автор и новинар Стиг Ларсон во наградуваната трилогија Милениум. Таа првпат се појави во романот „Девојката со тетоважа на змеј“ од 2005 година, како антисоцијална компјутерска хакерка со фотографска меморија, која се здружува со Микаел Бломквист, истражувачки новинар и издавач на списанието наречено Милениум. Саландер повторно се појавува во „Девојката што си играше со оган“ (2006) и „Девојката што го урна стршленовото гнездо“ (2007), продолженија што Ларсон ги напиша пред да умре во 2004 година.

Ликот е позитивно прифатен , а според Дејвид Денби , Лизбет Саландер најверојатно е одговорна за голем дел од успехот на серијата Милениум. Во различните филмски адаптации на романите, актерките Номи Рапејс, Руни Мара и Клер Фој добија пофалби за нивните портрети на ликот. Во 2013 година, издавачот Норстедс Форлаг му наложи на Дејвид Лагеркранц да ја продолжи серијата Милениум со Девојката во пајакова мрежа (2015), Девојката која зема око за око (2017) и Девојката што живееше двапати (2019).

Создавање на ликот[уреди | уреди извор]

Ларсон изјавил во единственото интервју што го дал за трилогијата, дека го базирал ликот на Лизбет Саландер на ликот на Пипи Долгиот Чорап како како возрасна.[1] Во серијата Милениум, Саландер го има името „В. Кула“ ставено на вратата од нејзиниот стан на горниот кат на Фискаргатан 9 во Стокхолм. „В. Кула“ е кратенка од „Вила Вилекула“, името на куќата на Пипи Долгиот Чорап.[2]

Друг извор на инспирација била внуката на Ларсон, Тереза. Како бунтовен тинејџер, таа често носела црна облека и шминка и неколку пати му кажала на Ларсон дека сака да направи тетоважа на змеј. Авторот честопати испраќал пораки до Тереза додека ги пишувал романите за да ја праша за нејзиниот живот и како би реагирала во одредени ситуации. Таа му кажувала за својата борба со анорексијата и дека вежбала кик-бокс (претходно џуџицу).[3][4]

Профил на ликот[уреди | уреди извор]

Лизбет Саландер има црвена коса која ја бојадиса во гавраново црна. По нејзиното прво појавување во серијата, таа е опишана како „бледа, андрогина млада жена која има кратка коса, и со пирсови на носот и веѓите“.

Таа има тетоважа со оса, на вратот, тетовирана јамка околу мускулот на левата рака, друга јамка околу левиот глужд, кинески симбол на колкот и роза на левата страна.[5] Таа има голема тетоважа на змеј на грбот која како да тече од нејзиното рамо, надолу по ’рбетот и завршува на нејзиниот задник. Ова во преводот на англиски беше сменето во мал змеј на нејзиното лево рамо.[6] Саландер оди во клиника во Џенова помеѓу првата и втората книга, каде што и ја отстрануваат тетоважата со оса бидејќи чувствувала дека е „премногу упадлива и ја прави премногу лесна за паметење и идентификување“.

Саландер е компјутерска хакерка од светска класа. Под псевдонимот „Оса“, таа станува истакната фигура во меѓународната хакерска заедница (слична на групата Анонимни) позната како Хакерска Република. Таа ги користи своите компјутерски вештини како средство за да заработи за живот, извршувајќи истражувачка работа за Milton Security. Таа има еидетско помнење и вешто го крие својот идентитет; таа поседува пасоши со различни имиња и се маскира да патува низ Шведска и низ целиот свет.

Саландер има комплицирана врска со истражувачкиот новинар Микаел Бломквист, која се движи помеѓу романса и непријателство во текот на случувањата.

Личност на ликот[уреди | уреди извор]

Откако преживеала трауматично детство, Саландер е многу интровертен и асоцијален лик и има тешкотии да се поврзе со луѓето и да се дружи. Таа е особено непријателски расположена кон мажите кои ги злоупотребуваат жените и особено ужива да ги разоткрие и казни. Таа е претставник на личните ставови на Ларсон и главна тема во целата серија.[7] Во серијата, Бломквист шпекулира дека Саландер можеби е со аутистичен спектар. Нејзината ментална состојба никогаш не е дефинитивно опишана, двосмисленост што многу антагонисти во серијата се обидуваат да ја искористат против неа: нејзиниот сексуално навредлив јавен старател, Нилс Бјурман, ја опишува како „болна, убиствена, ебано луда личност“, додека нејзиниот некогашен затворскиот чувар д-р Питер Телебориан ја опишува како „параноична“, „психотична“, „опсесивна“ и „егоманичен психопат“.[8]

Од друга страна, Ларсон изјавил дека мислел дека на неа би можело да се гледа како на необичен вид на социопат, поради нејзините трауматски животни искуства и неможноста да се усогласи со општествените норми.

Во книгата Психологијата на девојката со тетоважа на змеј, на прашањето „Дали Саландер е психопат?“, Мелиса Баркли, д-р. и д-р Стефани Малинс-Свиат објаснуваат: „Иако Саландер е антагонистичка и насилна, се чини дека не ѝ недостасува совест, што е одлика на психопат. Иако таа не ги следи правилата на општеството секогаш, таа има свој сет на морални принципи кон кои се придржува.“[9]

На крајот од третата книга од серијата Саландер е сепак прогласена за разумен и компетентен лик.

Писателите ја опишаа Саландер како „жестока неконвенционална и мрачна антихероина“,[10] „суперхерој“,[11] „неприлагодена“ и „андрогина, асоцијална, бисексуално активна... осаменичка која заработува за живот како компјутерска хакерка.“[12] Џени Пантер во Queen's Quarterly напиша дека „малата, со рамни гради, пуши со синџир, украсена со тетоважи, антисоцијална, бисексуална, генијална компјутерска хакерка Лизбет Саландер“ стана „еден од најпривлечните ликови во неодамнешната популарна фикција“.[13]

Приказната во книгите[уреди | уреди извор]

Трилогијата Милениум/ Серијалот Милениум[уреди | уреди извор]

Девојката со тетоважа на змеј[уреди | уреди извор]

Во Девојката со тетоважа на змејот (2005), Лизбет Саландер е претставена како надарена, но длабоко проблематична истражувачка и компјутерска хакерка која работи за Milton Security. Нејзиниот шеф, Драган Армански, и кажува да го истражува обесчестениот новинар Микаел Бломквист по налог на богатиот стопанственик, Хенрик Вангер. Кога Бломквист дознава дека Саландер му го хакирал компјутерот, ја ангажира да му помогне во истрагата за исчезнувањето на внуката на Вангер, Хариет, 40 години претходно. Саландер ги користи своите истражувачки вештини за да открие серија убиства, кои датираат со децении и се поврзани со исчезнувањето на Хариет. Саландер и Бломквист стануваат љубовници за време на истрагата.

Романот открива дека Саландер била прогласена за правно неспособна како дете и е под грижа на правниот старател Холгар Палмгрен, една од ретките луѓе во светот на кои им верува и за кои се грижи. Кога Палмгрен ќе доживее мозочен удар, судот ѝ назначува нов старател: Нилс Бјурман, садист кој ја принудува Саландер да изврши орален секс во замена за пристап до нејзиниот додаток. Во втората секс сесија во неговиот стан, тој насилно ја силува и содомизира, несвесен дека таа ги снима неговите постапки со скриена камера. Неколку дена подоцна, таа се враќа во неговиот стан и, откако го онеспособи со тејзер, му ја залепува устата и го прицврстува за креветот со сопствената опрема за ропство и на крајот го содомизира со огромен анален приклучок. Таа потоа објаснува дека ќе ја објави видео снимката на која тој ја силувал доколку не го направи токму она што таа го наредува или ако нешто и се случи. Таа бара тој да ја поништи нејзината законска неспособност и да и го врати единствениот пристап до нејзината банкарска сметка. Таа му вели дека ќе го посети кога ќе посака, и ако некогаш го најде со жена, дури и доброволно да биде таму, ќе ја пушти лентата и ќе му го уништи животот. Конечно, таа му ги тетовира зборовите „ЈАС СУМ САДИСТИЧКА СВИЊА, ПЕРВЕРТ И СИЛУВАЧ“ на неговиот стомак, му ги отклучува лисиците и си заминува.

Саландер на крајот открива докази дека покојниот татко на Хариет, Готфрид, и нејзиниот брат, Мартин, ги извршиле убиствата. Тогаш Саландер го наоѓа Бломквист точно на време за да го спаси од Мартин, кој е среде мачење. Таа го гони Мартин на нејзиниот мотоцикл, но тој е убиен кога намерно скршнува во камион што доаѓа. Саландер подоцна ги користи своите хакерски вештини за да открие дека Хариет Вангер е жива и се крие во Австралија и да добие чувствителни информации за главниот непријател на Бломквист, корумпираниот медиумски магнат Ханс-Ерик Венерстром. Со информациите откриени од Саландер, Бломквист објавува експозена статија и книга што го уништува Венерстром и го трансформира списанието на Бломквист, Милениум, во едно од најпочитуваните и најпрофитабилните во Шведска.

За време на истрагата за Венерстром, Саландер ги користи своите хакерски вештини и низа маскирања за да повлече милијарди шведски круни од офшор сметките на Венерстром. Таа анонимно му ја открива адресата на последното скривалиште на Венерстром на адвокат со криминални врски, а Венерстром е убиен три дена подоцна, наводно должејќи многу пари на нарко картелите.

На крајот од книгата, Саландер си признава дека се заљубила во Бломквист. На пат со божиќен подарок за да му каже така, таа го гледа со неговата долгогодишна љубовница, уредничката на Милениум, Ерика Бергер. Со скршено срце, Саландер симболично го фрла подарокот во првата канта што ќе ја види и го прекинува секој контакт со него.

Девојката што си играше со оган[уреди | уреди извор]

Девојката што си играше со оган (2006) започнува со враќањето на Саландер во Шведска по патувањето една година потоа. Саландер е лажно вмешана во убиството на три лица: Бјурман и двајца колеги на Бломквист. Рамката е всушност заговор помеѓу нејзиниот биолошки татко, поранешниот советски шпион Александар Залаченко, и Секцијата, нелегална фракција во Сапо, Шведската служба за безбедност, чии членови го штителе нејзиниот татко откако тој пребегнал од СССР. Залаченко бил висок член на ГРУ, а неговото пребегнување се сметало од страна на Сапо како неочекувано разузнавање, што довело до тоа Секцијата да ги прикрие неговите последователни незаконски активности. Залаченко го натерал својот син (и полубратот на Саландер) Роналд Најдерман да ги убие колегите на Бломквист, кои пишувале напис за да го разоткријат синџирот на проституција на Залаченко и Нејдерман, и Бјурман, поранешен вработен во Säpo, кој би бил разоткриен во статијата како силувач на Саландер. Потоа, Секцијата лажно ја инкриминира Саландер за да го прикрие нивното затскривање на злосторствата на Залаченко.

Бломквист се обидува да му помогне на Саландер, иако таа не сака ништо со него. Кога таа го хакира неговиот компјутер, тој и ги остава своите белешки на синџирот за проституција, од кои таа дознава дека Залаченко стои зад кадарот. До крајот на романот, таа го следи Залаченко до неговата фарма, каде што тој ќе ја застрела во глава и го тера Нејдерман да ја закопа жива. Меѓутоа, таа се откопува и пред да изгуби свест, го удира својот татко со секира во лицето. Бломквист ја наоѓа и повикува брза помош, спасувајќи ѝ го животот.

Романот се проширува прикажувајќи го детството на Саландер. Таа е прикажана како екстремно бистро, но асоцијално дете кое насилно би се нафрлило на секој што ѝ се заканувал. Ова било делумно резултат на проблематичниот домашен живот; Залаченко постојано ја тепал нејзината мајка, но избегнувал казна затоа што Секцијата го сметала за личност поважна за Шведска од граѓанските права на нејзината мајка.

Еден ден, кога Саландер имала 12 години, Залаченко толку силно ја претепала мајка си што таа претрпела трајно оштетување на мозокот. Во знак на одмазда, Саландер фрлила домашен молотов коктел во автомобилот на својот татко, оставајќи го трајно обезличен и со хронични болки. Секцијата, плашејќи се дека тоа ќе доведе до нивно изложување, ја прогласиле девојката за законски луда и ја испратиле во Детската психијатриска болница во Упсала. Додека била таму, Саландер била ставен под директен надзор на психијатарот д-р Питер Телебориан, кој претходно заговарал со Секцијата да ја прогласат за луда. За време на нејзиниот престој во болницата, Телебориан ја става во стеги за најбанални прекршоци како начин да ги исфрли неговите потиснати педофилски нагони. По наредба на Секцијата, Телебориан ја прогласува Саландер за законски ненадлежна за никој никогаш да не верува во нејзините извештаи за тоа што го направиле. Тие потоа го назначуваат Бјурман, нивни адвокат, за нејзин старател по мозочниот удар на Палмгрен.

Девојката што го урна стршленовото гнездо[уреди | уреди извор]

Во третиот милениумски роман, Девојката што го урна стршленовото гнездо (2007), Саландер е уапсен за нападот врз Залаченко, додека таа закрепнува во болница. Залаченко, кој е пациент во истата болница, е убиен од некој во Секцијата, кој потоа се обидува да го убие Саландер; За среќа, адвокатот на Саландер (Аника Џанини, сестрата на Бломквист) ја забрани вратата. Можниот атентатор потоа се самоубива.

Поради својата длабоко вкоренета недоверба во авторитетот, Саландер на почетокот одбива да соработува на кој било начин со нејзината одбрана, потпирајќи се наместо тоа на нејзините пријатели во шведската хакерска заедница. Тие му помагаат на Бломквист да го открие целосниот опсег на заговорот на Секцијата, кој се стреми да го објави ризикувајќи си го животот. Саландер на крајот пишува и му предава на Џанини, точен опис на сексуалната злоупотреба на Бјурман, но напишан на таков начин што звучи халуцинантно за да го доведе обвинителството во заблуда.

На нејзиното судење, Саландер е пркосна и некооперативна. Обвинителството го користи сведочењето на Телебориан, кој се појавува како нивен главен сведок, за да ја прикаже Саландер како луда и на која ѝ треба долготрајна грижа. Џанини потоа го уништува кредибилитетот на Телебориан со воведување на снимката од силувањето на Саландер и приложува опширни докази за заговорот на Секцијата, објавени во Милениум тоа утро од Бломквист. Во исто време Џанини започнува да го испрашува Телебориан, 10-те членови на Секцијата се уапсени и обвинети за злосторства против националната безбедност. Полицијата накратко го прекинува судењето на Саландер за да го уапси Телеборијан за поседување детска порнографија, која колегите хакери на Саландер ја откриваат во неговиот лаптоп и ја праќаат до властите. Саландер е ослободена истиот ден, нејзиното име е исчистено.

Откако ќе биде ослободена од обвиненијата, Саландер добива информација дека, како ќерка на Залаченко, таа има право на наследство и на еден од неговите имоти. Таа ги одбива парите, но оди во напуштена фабрика за тули што ја наследила. Нападната е од Нидерман, кој се крие таму веднаш по конфронтацијата со Саландер на фармата на Залаченко. Таа му ги заковува стапалата на подот, а потоа ја повикува истата моторџиска банда која го нападна во претходниот роман, која сака да биде мртов затоа што убил некои од нивните луѓе. Пред да пристигнат да го убијат Нидерман, таа контактира со полицијата.

Таа ноќ, Бломквист се појавува на нејзината врата и двајцата се помируваат како пријатели.

Прием[уреди | уреди извор]

Дејвид Денби од „Њујоркер“ изјави дека ликот на Лизбет Саландер јасно е одговорен за голем дел од успехот на романите.[14] Дејдре Донаху од USA Today го нарече Саландер како „една од најзачудувачките, најинтересните и понекогаш најзбунувачки хероини во последно време“.[15] Дејвид Камп 'Њујорк Тајмс ја нарече „еден од најоригиналните ликови во трилерот што се појавил во последно време“.[16] Слично на тоа, Муриел Добин од Вашингтон Тајмс ја нарече еден од најфасцинантните ликови што се појавиле во криминалната фантастика во последните години; „Нејзината оддалеченост и нејзиниот капацитет за гнев и насилство се во контраст со очајната ранливост што таа им ја открива само на најневеројатните луѓе.[17]

При гледањето на првиот шведски филм, Роџер Еберт истакна дека тој е „привлечен трилер за почеток, но го додава реткиот квалитет да се има хероина пофасцинантна од приказната“.[18] Џонатан Гибс ' Индепендент го нарече ликот „визија за женската сила – еден вид готик Пипи Долгиот Чорап“, но и „агломерација на клишеа“.[19] Ричард Шикел од Лос Анџелес Тајмс сугерираше дека Саландер претставува нешто ново во жанрот трилер; „Таа е мал пакет постмодернистички тропи, почнувајќи од нејзините компјутерски вештини“.[20]

Од 2015 година, има улица именувана по Саландер во родниот град на Ларсон во северна Шведска, Скелефтеа . Се вика Лизбет Саландерс гата и е опкружена со други имиња од локалната литература.[21][22]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Rising, Malin (17 February 2009). „Swedish Crime Writer Finds Fame After Death“. Washington Post. Посетено на 2014-11-29.
  2. ↑ „Lisbeth's new apartment“. Архивирано од изворникот на 2 June 2012. Посетено на 29 October 2010.
  3. ↑ . New York City. Наводот magazine бара |magazine= (help); Отсутно или празно |title= (help); |access-date= бара |url= (help)
  4. ↑ Lindqvist, Emma (25 February 2009). „Salanders förebild“. Dagens Nyheter. Stockholm, Sweden: Bonnier AB. Посетено на 2014-11-30.
  5. ↑ Larsson, Stieg (2005). The Girl with the Dragon Tattoo. Norstedts Förlag. ISBN 978-0-307-47347-9.
  6. ↑ Cochrane, Kira (4 October 2011). „Sequel announced to Stieg Larsson's Girl With the Dragon Tattoo trilogy“. The Guardian. London, England. Посетено на 29 November 2014.
  7. ↑ Lopez Torregrosa, Luisita (July 10, 2010). „Lisbeth Salander, the Girl Who Rocked the Mystery-Action Genre“. Politics Daily. New York City: AOL. Архивирано од изворникот на February 1, 2013. Посетено на October 29, 2010.
  8. ↑ Larsson, Stieg (2006). The Girl Who Played With Fire. Norstedts Förlag. стр. 368–369. ISBN 978-0307949509.
  9. ↑ Burkley, Melissa; Mullins-Sweatt, Stephanie (January 3, 2012). „Is Lisbeth Salander a Psychopath?“. Psychology Today. New York City: Sussex Publishers, LLC. Посетено на October 19, 2014.
  10. ↑ Ryan, Pat (May 22, 2010). „Pippi Longstocking, With Dragon Tattoo“. The New York Times. New York City. Посетено на October 17, 2011.
  11. ↑ Rosenberg, Robin S. (December 9, 2011). „Salander as Superhero: Is the Girl With the Dragon Tattoo a superhero?“. Psychology Today. New York City: Sussex Publishers, LLC. Посетено на March 7, 2018.
  12. ↑ Peele, Stanton (December 16, 2011). „The World's -- and My -- Love Affair with Lisbeth Salander. Lisbeth Salander -- a misfit -- may be the most beloved figure in the world“. Psychology Today. New York City: Sussex Publishers, LLC. Посетено на March 7, 2018.
  13. ↑ Punter, Jennie (Fall 2010). „Crime and Punishment in a Foreign Land“. Queen's Quarterly. Kingston, Ontario: Queen's University. 117 (3): 380.
  14. ↑ Denby, David (December 12, 2011). „Double Dare“. Посетено на October 19, 2014.
  15. ↑ Donahue, Deirdre (July 27, 2009). „The Girl Who Played With Fire by Stieg Larsson: Book Review“. USA Today. Mclean, Virginia: Gannett Company. Посетено на October 19, 2014.
  16. ↑ Kamp, David (May 28, 2010). „The Hacker and the Hack“. The New York Times. New York City. Посетено на October 19, 2014.
  17. ↑ Dobbin, Muriel (June 25, 2010). „BOOK REVIEW: 'The Girl Who Kicked the Hornet's Nest'“. The Washington Times. Washington DC: Washington Times LLC. Посетено на October 19, 2014.
  18. ↑ Ebert, Roger (March 17, 2010). „The Girl with the Dragon Tattoo“. Chicago Sun-Times. Chicago, Illinois: Sun-Times Media Group. Архивирано од изворникот на 2012-10-14. Посетено на October 19, 2014 – преку rogerebert.com.
  19. ↑ Gibbs, Jonathan (24 February 2008). „The Girl With the Dragon Tattoo, By Stieg Larsson - Reviews“. London, England: Independent Print Ltd. Архивирано од изворникот на 2022-06-14. Посетено на 19 October 2014.
  20. ↑ Schickel, Richard (February 24, 2008). „Book Review: 'The Girl Who Kicked the Hornet's Nest'“. Los Angeles, California. Посетено на October 19, 2014.
  21. ↑ Protokoll, kommunfullmäktige 2015-06-16 §185, Skellefteå
  22. ↑ „Ormens väg och kvarteret Hjortronlandet“. 23 June 2015. Архивирано од изворникот на 23 June 2015. Посетено на 8 September 2015.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Лизбет_Саландер&oldid=5158865“