Јан Матејко
Оваа статија или заглавие има потреба од викифицирање за да ги исполни стандардите за квалитет на Википедија. Ве молиме помогнете во подобрувањето на оваа статија со соодветни внатрешни врски. |
Јан Алојзи Матејко (полски: Jan Alojzy Matejko, 24 јуни 1838 — 1 ноември 1893) — полски сликар, познат по сликите на значајни историски полски политички и воени настани. Неговите дела вклучуваат слики што се големо масло на платно како Рејтан (1866), Сојуз на Лублин (1869) или Битката за Грунвалд (1878), бројни портрети, галерија на полски кралеви и мурали во базиликата Св. Марија во Краков. Тој е познат како најпознат полски сликар или дури и "национален сликар" на Полска.
Животопис
[уреди | уреди извор]Матејко го поминал поголемиот дел од својот живот во Краков. Неговите професори на Академијата за ликовни уметности во Краков ги вклучија Војцех Корнели Стетлер и Владислав Лужчиќевич. Подоцна, тој стана директор во оваа институција, кој на крајот беше преименуван во Академијата за ликовни уметности на Јан Матејко. Голем број негови ученици станале истакнати сликари, вклучувајќи ги и Маурици Готлиб, Јацек Малчевски, Јозеф Мехофер и Станислав Виспјански.
Матејко е роден на 24 јуни 1838 година во слободниот град Краков. Неговиот татко, Францишек Ксавери Матејко (роден во 1789 или на 13 јануари 1793 година, умрел на 26 октомври 1860 година) е Чех роден во селото Рудниче, дипломирал на училиштето Градец Кралове, кој подоцна станал учител и професор по музика. Прво работел за семејството Воџицки во Кошчилники, Полска, потоа се преселил во Краков, каде што се оженил со полу-Германка, полуполошка Јоана Каролина Росберг (Розберг). Јан бил деветто дете од единаесет деца. Тој израснал во зграда на улицата Флоријанска. По смртта на неговата мајка во 1845 година, за Јана и неговите браќа и сестри се грижела неговата тетка (од страна на мајка му) Ана Замојска.
Уметничка кариера
[уреди | уреди извор]Во 1858 година, откако се здобил со признание како одличен студент, добил стипендија од австриското Министерство за верски прашања и образование за да студира во Минхен.[1] Кон крајот на декември 1858 година се пријавил на Академијата за ликовни уметности во Минхен.[2] Тука се сретнал со делата на извонредните антички и современи сликари. Посебно ја ценел работата на Пол Деларош и неговиот ученик Карл фон Пилоти,[3] кој создавал историски дела. Матејко се уверил дека тоа е жанрот на кој сака да му се посвети и во 1853 година ја насликал својата прва историска слика, Царевите Шуи пред Сигизмунд III.[4] Шемата на Деларош, заснована на избор на драмски момент од историјата и негово прикажување на театарски и емотивен начин, ја искористи младиот Матејко во Труењето на кралицата Бона (1859), насликана во Минхен и Краков, која веќе се сметаше за „композициски зрела“. во тоа време.[5]
Во 1860 година, Матејко имал кратко патување во Виена, со цел да студира. Поради конфликт со виенскиот професор по уметност Кристијан Рубен, истата година се вратил во Краков.[5] Тогаш го објавил Облеката во Полска - публикација која содржи гравури на фигури во историски носии, сведоштво за неговите подоцнежни историски интереси.[5] Матејко подоцна основал сликарско студио, првично во семејниот дом. Во 1861 година, тој се преселил во „Куќата под коњот“ на семејството Фишер на 39 Рајнек Глоуни, каде што делел студио со Флоријан Цинек. Во истата 1861 година, се преселил на улицата Крупнича во студио претворено од фотографското студио на Валери Жевуски.[6] Во тоа период, Матејко често бил депресивен, што било предизвикано од неговата невозвратена љубов кон Теодора Гибултовска. Една од анегдотите за нив се однесува на неуспешната свршувачка на Јан со Теодора во 1862 година. Шеснаесетгодишната девојка го фрлила прстенот што и го понудил сликарот. Сепак, веридбата се оджала во 1862 година.[7]
Во 1862 година, меѓу другите, ја насликал Јан Кочановски ја оплакува својата ќерка Урсула, која ја продал во Варшава за околу 1.000 рубли[8] Истата година ја довршил сликата Станчик.[5] чиј херој е титуларниот кловн кој размислува за загубата на Смоленск. Делото Станчик било на некој начин израз на мислењето на Јан Матејко за историјата на Полска.[5] Во следната слика, Беседа на Пјотр Скарга (1864), Матејко на главниот лик му дал свои карактеристики. Ова дело бил голем уметнички успех; на изложбата во Париз, сликарот освоил златен медал, а грофот Мориси Евстахи Потоцки од Затор му платил 10.000 гулдени за да ја купи.[9] Финансискиот и уметничкиот успех му овозможил да основа семејство.[5] Во тоа време, неговите двајца браќа, Едмунд и Казимиеж, учествувале во Јануарското востание. Јан не учествувал во борбите бидејќи не знаел да користи оружје и бил физички слаб.[7] Но сепак, носел оружје и материјално им помагал на востаниците.[10]
Како и во случајот со Беседа на Пјотр Скарга, во 1867 година Матејко повторно освоил златен медал за сликата Рејтан,[11] а австроунгарскиот император Франц Јозеф I го купил делото за приближно 50.000 франци.[12] Во 1870 година, по завршувањето на своето следно дело Унијата на Лублин (1867–1869), бил одликуван со Легијата на честа во Париз.[6] Следната слика, Стефан Батори кај Псков, била завршена во 1871 година. Во 1872 година, пред да отпатува за Истанбул, Матејко започнал да работи на сликата Астроном Коперник или Разговор со Бога, која била завршена по враќањето во Краков.[13] Делото било купено со јавни прилози од Јагелонскиот универзитет.[13] Во ноември 1873 година, тој се вратил на улицата Флоријанска бр. 41 и откако ги исплатил своите браќа и сестри, станал единствен сопственик на имотот.[6] Во мај 1873 година станал директор на Факултетот за ликовни уметности во Краков, на кој му се заканувало затворање, одбивајќи го преземањето на Академијата за ликовни уметности во Прага. Во 1876 година купил вила во Кжеславице, која станала летна резиденција на семејството. Во 1878 година, насликал уште една ценета слика, Битката кај Грунвалд.[14] За која подоцна бил награден со почесен златен медал во Париз.
Артистот бил ценет од меѓународната заедница, тој станал почесен член на Академиите во Париз, Берлин, Прага и Виена, како и на Академијата Рафаел во Урбино.[6] Тој, исто така, посветил време на Факултетот за ликовни уметности и се залагал за разубавување на Краков и зачувување на неговите споменици.[15] До крајот на животот имал голема слава, како во Полска, така и во светот, што се должи на бројните награди (вклучително и на изложбите во Париз). Тој бил наречен „господар“, а со своето сликарство, придонесел за ширење на полската историја.[6] Во 1883 година ја подарил својата слика Јан Собиески во близина на Виена на папата Лав XIII, кој од благодарност му врачил почесен Ломандантски Крст со ѕвезда од редот на Пиј IX.[16]
Конзерваторски и наставни активности
[уреди | уреди извор]Матејко се занимавал со конзерваторски активности. Тој влијаел на спасувањето на спомениците на Краков.[17] Учествувал во работата на конзерваторските комисии за време на реновирањето на готскиот олтар на Вит Ствош во црквата Света Марија (1867–1869)[36], реставрацијата на Сукиеннице (1875–1879), замокот Вавел (1886) и црквата Света Марија (1889).[17] Учествувал во научната и истражувачката работа и правел инвентарни цртежи за време на отворањето на гробовите на Кажиемиеж Велики (1869), кралицата Јадвига (1887) и кардиналот Олешницки (1887) во катедралата Вавел.[17] Учествувал во работата на комисијата за создавање на актот за конзервација на спомениците. Според дизајнот на Матејко, направена е полихромната внатрешност на црквата Света Богородица во периодот 1889–1891 година.[17]
Образувал многу сликари, а негови најпознати ученици биле Јозеф Мехофер, Станислав Виспиански, Јацек Малчевски и Леон Вичулковски, водечки претставници на полскиот модернизам.
Негови дела
[уреди | уреди извор]Наслов | Година на создавање | Техника и димензии | Изложена | |
---|---|---|---|---|
Конарски измачуван во затворска ќелија | 1850 | акварел на хартија
11,5 x 14 см |
Домот на Јан Матејко во Краков | |
Шуи царевите пред Зигизмунд III (прва слика) | 1853 | масло на платно
75,5 × 108 см |
Националниот музеј во Вроцлав | |
Владислав Јагело со Витолд се молат пред битката кај Грунвалд | 1855 | масло на платно
79,5 x 62 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Света Јадвига помеѓу сиромашните | 1855 | акварел на хартија
15,3 x 22,8 см |
Националниот музеј во Краков | |
Портрет на мало момче | 1855 | масло на платно
39,5 x 31,5 см |
Националниот музеј во Краков | |
Еврејка | 1856 | акварел на хартија
16,5 x 12,5 см |
Националниот музеј во Краков | |
Портрет на Кажимиеж Станкиевич | 1857 | масло на платно
45 cm x 35,5 см |
Националниот музеј во Краков | |
Петар од Амиен - крстоносец | 1858 | акварел на хартија
21 x 14 см |
Националниот музеј во Краков | |
Ана Јагелонка (на позадината на ренесансната надгробна плоча на Стефан Батори) | 1858 | акварел на хартија
32 × 23,4 см |
Националниот музеј во Краков | |
Глава на старец со сива брада | 1858 | масло на платно
62 x 44 см |
Националниот музеј во Краков | |
Труење на кралицата Бона | 1859 | масло на платно
77,5 x 62 см |
Националниот музеј во Краков | |
Портрет на Париз Маурицио | 1859 | масло на платно
77 x 61,3 см |
Националниот музеј во Краков | |
Самуел Зборовски воден на смртна казна | 1860 | акварел на хартија
31,7 × 23,6 см |
Националниот музеј во Краков | |
Миколај Волски | 1860 | акварел на хартија
17,2 × 12,3 см |
Националниот музеј во Краков | |
Јан Замојски му изрекува смртна казна на Зборовски | 1860 | акварел на хартија
32 × 23,5 см |
Националниот музеј во Краков | |
Станчик за време на балот на кралицата Бона пред загубениот Смоленск | 1862 | масло на платно
120 × 88 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Јан Кочановски ја оплакува својата ќерка Урсула | 1862 | дрворез
46 × 67,8 см (оригиналн во масло 98 × 122 см) |
дрворез во Националниот музеј во Краков (оригиналната слика во масло е изгубена) | |
Свети Кажимиеж - полски принц | 1863 | акварел
25,5 × 21,2 см |
Националниот музеј во Краков | |
Беседа на Пјотр Скарга | 1864 | масло на платно
224 × 397 см |
Националниот музеј во Варшава (депозит на Кралскиот замок во Варшава). Во 2021 година, Националниот музеј во Варшава го врати „Казание Скарга“ во Кралскиот замок во Варшава (долгорочен депозит). | |
Зигмунт Август и Барбара Раџивиловна | 1864 | масло на платно
122 × 100 см |
Националниот музеј во Краков | |
Полонија – 1863 година | 1864?
1879 |
масло на платно
156 × 232 см |
Музејот на принцовите Чарториски во Краков | |
Зигмунт Август во градината во Вилнус | 1865 | масло на платно
31 × 38 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Слепиот Вит Ствош со својата внука | 1865 | масло на платно
155,5 x 140 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Рејтан - Падот на Полска | 1866 | масло на платно
282 × 487 см |
Кралскиот замок во Варшава | |
Алхемичарот Сенџивуј | 1867 | масло на дрво
72,5 × 131 см |
Музеј на уметности во Лоѓ | |
Зигизмунд Август и Барбара во дворот Раџивил во Вилнус | 1867 | масло на платно
127 x 107 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Воскресението на Лазар | 1867 | масло на платно | Парохија на Пресвета Богородица Богородица Успение во Нови Вишниц | |
Казнаат на Матејко | 1867 | масло на картон
56 x 45 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Сојузот на Лублин | 1869 | масло на платно
298 × 512 см |
Националниот музеј во Лублин | |
Портрет на Леонард Серафињски | 1870 | масло на платно
110,5 × 88,5 см |
Националниот музеј во Краков | |
Стефан Батори кај Псков | 1872 | масло на платно
322 × 545 см |
Кралскиот замок во Варшава | |
Астрономот Коперник т.е. разговор со Бога | 1873 | масло на платно
225 × 315 см |
Collegium Novum на Јагелонскиот универзитет | |
Портрет на Јозеф Чехонски | 1873 | масло на платно
174 × 126 см |
Шлезиски музеј во Катовице | |
Портрет на Лукас Добрзањски | 1873 | масло на дрво
66 × 53 см |
Националниот музеј во Краков | |
Портрет на Пјотр Мозињски | 1874 | масло на платно
190 × 123 см |
Националниот музеј во Краков | |
Поставување на ѕвоното Зигмунд | 1874 | масло на дрво
94 × 189 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Остафи Дашкевич | 1874 | масло на картон
72,5 × 57,5 см |
Шлезиски музеј во Катовице | |
Смртта на Пшемислав во Рогожано | 1875 | масло на дрво
62 × 83 см |
Модерна галерија во Загреб | |
Успение на Пресвета Богородица | 1875 | масло на дрво
45,5 × 24 см |
Националниот музеј во Краков | |
Иван Грозни | 1875 | масло на платно
121,5 ×88,5 см |
Националниот музеј во Краков | |
Портрет на Францишек Матејко, таткото на уметникот | 1877 | масло на дрво
57 × 42 см |
Националниот музеј во Краков | |
Битка кај Грунвалд | 1878 | масло на платно
426 × 987 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Портрет на Алфред Потоцки | 1879 | масло на платно
128,5 × 85,6 см |
Националниот музеј во Краков | |
Пруска почит | 1880–1882 | масло на платно
388 × 875 см |
Националниот музеј во Краков | |
Царот пред саркофагот на кралот Јан III Собиески во криптата на св. Леонард во катедралата Вавел | 1881 | акварел на хартија
39 x 57 см |
Националниот музеј во Краков | |
Република Бабин | 1881 | масло на платно
96 x 200 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Кралицата Јадвига и Димитр од Горај | 1881 | масло на картон
46 x 38 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Јан Собиески во близина на Виена | 1883 | масло на платно
458 × 894 см |
Ватиканскиот Музеј | |
Вернихора | 1883–84 | масло на платно
290 × 204 см |
Националниот музеј во Краков | |
Вознесение | 1884 | масло на дрво
103 × 67 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Болеслав Храбриот со Сватоплук кај златната капија во Киев | 1884 | масло на дрво
159 × 109 см |
Националниот музеј во Краков | |
Бохдам Чмиелнички и Тугај-бег кај Лавов | 1885 | масло на дрво
130 × 79 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Влегувањето на Јованка Орлеанка во Ремс | 1886 | масло на платно
484 × 973 см |
Националниот музеј во Познањ | |
Основање на Академијата Лубрански во Познањ | 1886 | масло на платно | Националниот музеј во Познањ | |
Смртта на Зигмунд II Август во Книшин во 1572 година | 1886 | масло на дрво
112 × 146 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Портрет на Миколај Зибликиевич | 1887 | масло на платно
121,5 × 88,5 см |
Националниот музеј во Краков | |
Епископот Иво Одровец го осветува камен-темелникот на црквата во Ивониц во 1226 година | 1887 | масло на платно | Историски музеј во Биелско-Бјала | |
Кошчиушко во близина на Рацлавице | 1888 | масло на платно
465 × 897 см |
Националниот музеј во Краков | |
Серијата „Историја на цивилизацијата во Полска“. | 1888-1889 | дванаесет скици со масло | Кралскиот замок во Варшава | |
Вовед во христијанството | 1889 | масло на дрво
79 × 120 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Крштевањето на Литванија | 1889 | масло на платно
60 × 115,5 см |
Кралскиот замок во Варшава | |
серија Полски кралеви и принцови | 1890–1892 | четириесет и четири цртежи | Националниот музеј во Вроцлав | |
Свадбата на Кажимиеѓ Јагелон и надвојвотката Елизабета | 1890 | масло на платно
250 x 173 см |
изгубена слика | |
Устав од 3 мај 1791 година | 1891 | масло на платно
247 × 446 см |
Кралскиот замок во Варшава | |
Шуи царевите пред Зигмунд III (втора слика) | 1892 | масло на дрво
42 × 63 см |
Домот на Јан Матејко во Краков | |
Кралот Владислав IV во близина на Смоленск | 1892 | масло на платно
45 x 73 см |
изгубена слика | |
Убиството на Свети Станислав | 1892 | масло на дрво
84 x 123 см |
Музеј на Централна Померанија во Слупск | |
Автопортрет | 1892 | масло на дрво
160 × 110 см |
Националниот музеј во Варшава | |
Заминувањето на студентите од Краков во 1549 г | 1892 | масло на платно
97 × 114 см |
Националниот музеј во Краков | |
Заветите на Јан Казимир | 1893 | масло на платно
315 × 500 см |
Националниот музеј во Вроцлав |
Крајот на животот
[уреди | уреди извор]Јан Матејко починал по компликации со пукнат чир на желудникот на 1 ноември 1893 година на 55-годишна возраст. За време на неговиот погреб, ѕвонела Камбаната на Зигмунт, а илјадници жители на Краков го придружувале на неговото последно патување. Неговото тело било погребано во семејната гробница на главната авенија на гробиштата Раковицки во Краков. Гробницата се наоѓа во главната уличка, : блок М. ред 43-45.
Награди и ордени
[уреди | уреди извор]- Командантски крст од редот на Франц Џозеф (1867)[6]
- Орден на Легијата на честа (1870)[6]
- Командантски крст од Редот на железната круна[6]
- Командантскиот крст со ѕвезда од редот на Пиј IX (1883)[18][19]
- Златен медал на папата Лав XIII (1883)[20]
- Значка на честа за уметнички дела и вештини (1887)[21]
- Почесен член на Уметничкото друштво во Виена (1888)[22]
Оваа статија е никулец. Можете да помогнете со тоа што ќе ја проширите. |
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Liczbińska, Maria; Stępień, Halina, уред. (2001). Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914: materiały źródłowe. Studia z Historii Sztuki (Wyd. 2. изд.). Kraków: "Chors". ISBN 978-83-903086-1-6.
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 „Matejko, Jan“. Benezit Dictionary of Artists. Oxford University Press. 2011-10-31.
- ↑ 7,0 7,1 Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Kłak-Ambrożkiewicz, Marta (2019). Jan Matejko i teatr – inspiracje, aktorzy, realizacje, twórczość. Ksiegarnia Akademicka Publishing.
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ 13,0 13,1 Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Eugen Kotte: Der Künstlerkönig: Jan Matejko und Die Schlacht von Grunwald (Bitwa pod Grunwaldem, 1875-1878). Peter Lang.
- ↑ Stanisławska-Adamczewska, Teresa; Adamczewski, Jan (2000). Kraków, ulica imienia. Kraków: "BiK". ISBN 978-83-87023-08-9.
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)
- ↑ Грешка во Lua: bad argument #1 to 'match' (string expected, got nil)