Театар во Азербејџан

Сцена од комедијата на Аршин Мал Алан во Државниот академски театар за опера и балет на Азербејџан . 1929/29 г

Азербејџански театар (азерски: Azərbaycan teatrı) — театарска уметност на азербејџанскиот народ .

Историја

Изворите на азербејџанската театарска уметност лежат на прекрасните антички празници и танци.

Национална емисија „Кос-коса“. Сликар Азим Азимзаде, 1930 година

Елементите на театарското дејствие се повеќе видови на креативноста на азербејџанскиот народ – во игрите („ гизланпач “ – криенка, „ косалдигач “ – игра со поло), игри песни („ кепенек “ – пеперутка, „ бановша “ – виолетова), свадбени традиции („ нишан “ – свршувачка, „ дувахгалма “ – симнување на невестинскиот превез, „ играчка “ – свадба) и празници („ Нуруз “ – доаѓање на пролетта, „ кев-сеј “ – подготовка за зимата).

Колективно машко оро „јали“, изведба на скомороки, кандирбази (шетачи на јаже), мухрадужди и мухрабази, спектакли на шармери на дервиши и змии се почетни форми на театарски спектакли. Широко познатите национални сцени како „Коса-коса“, „Гаравели“, „Шах Селим“, „Кечал пахлаван“ (Ќелавоглав силен), „Џејран ханим“ (г. Џејран), „Марал ојуну“ (игра на елени), „Кафтаркос“ (хиена), „ Кан -кан“ (владетел и судија), „Тапдиг чобан“ (овчар Тапдиг) и „Тенбел гардаш“ (мрзлив брат) биле одлични за важноста во формирањето на националниот азербејџански театар. Куклен театар „Килим араси“ (надвор од тепих), во чии спектакли се исмејувале грдите појави на секојдневниот живот, социјалната нееднаквост и неправдата, е древен тип на азербејџанска театарска уметност.

Религиозно-мистичните спектакли биле широко распространети во средниот век. Драматизираната традиција „Шабих“, која генерално се одржувал во тажниот месец Мухарам, е еден од таквите спектакли.

Потекло на националниот азербејџански театар - крајот на 19 век, почетокот на 20 век

Мирза Фатали Ахундов

Националниот азербејџански театар настанал во втората половина на 19 век, врз основа на комедијата на Мирза Фатали Ахундов, кој бил првиот азербејџански драматург, истакнат мислител и филозоф на Азербејџан.

Првиот професионален спектакл на азербејџански јазик бил прикажан на 23 март 1873 година. Иницијатори на спектаклот биле Хасанбај Маликов-Зардаби, педагог на вистинското училиште и Најафгулу бег Вазиров, ученик на училиштето. Учениците од вистинското училиште ја одиграа претставата „ Везирот од Ланкаран Ханат “ од МФАхундов на сцената на народното собрание во Баку . Вториот спектакл - „Хаџи Гара“ (Авантурите на скржавецот) - уште една комедија на МФАхундов беше прикажана во салата на народното собрание во Баку, на 17 април 1873 година Организацијата на професионален театар и поставувањето на спектакли во Баку била прекината по првите спектакли. Зардаби бил зафатен со создавањето на весникот „ Акинчи “, а Наџаф бег Вазиров заминал на образование во Русија . Отворањето на вистинското училиште во Шуша во 1881 година, и основното женско училиште во 1894 година, исто така, отворањето на музичко училиште од музичкиот критичар Карат Гулу и вклучувањето на младите пејачи таму предизвикал интерес кај локалната интелигенција за театарот. Така, аматерски спектакли приредиле млади педагози во Шуша, за време на летниот одмор. Во првите години репертоарот го сочинувале делата на МФАхундов.

Весникот „Ново образование“ на 17 август 1884 година напишал:

Деновиве, аматерски театарџии од Шуша по трет пат прикажале спектакл на мајчин јазик во хуманитарна цел. Првично беа поставени „Мастали Шах“, комедија, потоа „Хаџи Гара“, а вчера „Везир од Ланкаран Ханат“. Наскоро тие ќе се соберат за да ја прикажат комедијата „Monsieur Jordan“. Сите тие биле напишани од Мирза Фатали Ахундов, истакнат човек меѓу кавкаските муслимани.

Хашим бег Везиров

Бројот на љубители на театарот резултирало со појава на млади драматурзи. Х.Вазиров, учител по мајчин јазик во руско - татарското училиште во градот Шуша, активно учествувал во аматерскиот круг на млади педагози, во 1890-тите. Во 1892 година, аматерите ја поставиле претставата „Жени се - не ја гасиме жедта“ од Х.Вазиров. Овој спектакл бил уништен од фанатично поттикнати верници, а актерите биле принудени да избегаат низ задната врата. Муслиманското свештенство, кое ги сметало литературата и театарот за непристојно дело, почнало да го попречува прикажувањето на спектаклите. Владејачката интелигенција на Шуша, која започнала битка со таква реакција, организираше нови спектакли. Во летото 1984 година, спектаклите како „Хаџи Гара“, „Господине Јордан, ботаничарот и познатиот волшебник дервиш Мастали Шах“ и „Мечка, победникот на гуми“ биле организирани еден по друг од млади педагози во добротворни цели. Во 1895 година, тие актери конечно ја завршиле претставата „Жени се - не ја гасат жедта“ на Х.Вазиров. Успехот на спектаклот бил споменат и во весникот „Терјуман“.

Абас Мирза Шарифзадех глуми Отело

Во 1896 година, во Шуша беше прикажана новата трагедија „Скршено гнездо“ на А. Хагвердиев. Автор на претставата беше режисер на спектаклот. Во 1904 година, аматерите ја реализираа постановката на „ Отело “ од В. Шекспир . Х.Вазиров биле преведувач и изведувач на мирот на Отело.

До крајот на 19 век, спектакли на азербејџански јазик биле организирани во провинциските градови како што се Нуха, Гања, Шамахи, Нахчиван и други. Следбениците на драмската школа на Ахундов, Наџаф бег Вазиров, Хашим бег Вазиров, Нариман Нариманов, Абдурахим бег Хагвердиев, Џалил Мамедгулузадех и Сулејман Сани Ахундов биле организатори на театарските спектакли.

Во 1888 година, во Баку била создадена театарска трупа со активно учество на С.М.Ганизаде и Н.Нариманов. Во 1897 година е формиран првиот професионален колектив - „Муслиманска драмска трупа“. Репертоарот на предреволуционерниот театар го сочинуваа дела на азербејџански драматурзи (МФАхундов, Н.Вазиров, Х.Вазиров, Н.Нариманов, А.Хагвердиев, Ј. Европски класици (В. Шекспир, Шилер и Молиер ). Азербејџанскиот театар стана центар на ширење на просветителските и демократските идеи од неговите први години. Моралот на феудалното општество, угнетувањето и деспотизмот на земјопоседбено-капиталистичкиот систем, опскурантизмот и религиозниот фанатизам беа демаскирани во драмата „Трагедијата на Фахрадин“, „Од дожд до туш“ на Н.Вазиров, „Скршено гнездо“, „Мизерно младо момче“, Драми „ Ага Мухамед Шах Каџар “ и „Волшебничка Пери“ од А.Хагвердиев, „Незнаење“ и „ Надир Шах “ од Н.Нариманов.

Под влијание на Руската револуција од 1905-1907 година се појавиле нови театарски трупи, таканаречени „другарства“. Специјална трупа под весникот „Текамул“ била создадена во регионите што произведуваат нафта заедно со драмските кругови. Спектакли на театарот беа дадени во трговскиот премин „Гранвио“.

Во 1908 година, под добротворниот сојуз „Нијат“ била создадена обединета драмска трупа, која ги обединувала професионалните актери како Х.Араблински, С.Рухула и А.Вели. Трупата имаше кулоари и реквизити. Покрај тоа, трупата прикажуваше спектакли во театарот Тагиев и во други региони. Спектакли како „Ага Мухамед Шах Каџар“ од А. „Мртви луѓе“ од Ј. театар.

Во тоа време драмите како „Гавеји аенгар“ (С.Сами), „Бегалци“ (Шилер), „Ал-Мансур“ ( Х.Хајне ), „Отело“ (В.Шекспир), „Доктор сака-нејќе“ JBMolière), „Владиниот инспектор“, „Брак“ (НВГогол), „Првиот производител на вино“ (ЛН.Толстој) и други.

Во 1919 година бил создаден Државниот театар Азербејџан .

Развој на азербејџанскиот театар во советскиот период

Сите театри во Азербејџан беа национализирани по воспоставувањето на советската власт и нивниот репертоар беше строго контролиран од властите. Владата ги обедини уништените трупи, ги наведе нивните актери на владината служба. Народниот театар го стекна својот понатамошен развој благодарение на финансиската поддршка од владата. Во 1920 година, беше создаден Обединет државен театар, вклучувајќи азербејџански, руски и ерменски драмски и оперски театри. Во 1922 година, азербејџанската драмска трупа беше трансформирана во Академски драмски театар. Во 1920 година, беше создаден руски сатира-агитациски театар, трансформиран во Лабуристички театар во Баку во 1923 година. Во театарот беа поставени минијатури, ревии, пародии на актуелни општествено-политички и секојдневни теми. Заедно со нив, сценски верзии на класичната литература („Шинелот“ од Н.В.Гогољ, „Куќичката во Коломна“, „ Приказната за свештеникот и неговиот работник Балда “ од АСПушкин, „ Големиот инквизитор “ од ФМДостоевски, „ Маска“, „Фармацевт“ од Чехов и други) биле вклучени во неговиот репертоар. Во 1921 година бил создаден азербејџански сатира-агитациски театар, врз основа на кој азербејџанскиот работничко-селански театар од Баку во 1927 година бил префрлен во Турскиот трудов театар во Баку, во 1925 година.

Во 1928-1930 година беше основан Азербејџанскиот државен театар за млади гледачи Максим Горки и во 1938 година Државниот театар за музичка комедија на Азербејџан.

Во 1922 година, МФАхундов Азербејџански државен театар на млади гледачи од Тбилиси бил создаден врз основа на Азербејџанскиот театар од Тбилиси и постоел до 1947 година Во 1928 година, Азербејџанскиот театар бил организиран во Иреван - тој бил првиот театар на друга нација во Ерменија.

Азербејџански музички театар

Ахмед Агдамски глуми Лејли . операта Лејли и Мајнун

Популарноста на театарот меѓу нацијата и развојот на националните азербејџански инструменти го фаворизирале формирањето на нова форма на театарска уметност - музички театар. Едноделните сценски слики на песни како што биле „Лејли и Меџунун“ од Физули и „Фархад и Ширин“ од Наваи биле прикажани во 1897-1898 година, во Шуша и во 1901-1902 година, во Баку. На 12 јануари 1908 година во Баку била поставена првата национална опера „ Лејли и Мајнун “ од Узеир Хаџибејов . Историјата на професионалниот музички театар на Азербејџан потекнувала баш од тоа време. Првично, репертоарот на азербејџанскиот музички театар се состоела од дела на „маж и жена“, музички комедии „ Ако не тој, тогаш овој “ и „ Аршин мал алан “ во 1908-1913 година. Наскоро , репертоарот на музичкиот театар бил збогатен со новите дела на З. Хаџибејов (Опера „Ашик Гариб“ и музички комедии „Педесет години млад“ и „Оженет ерген“ Музичките комедии „Мола Џаби“ и „Вурхавур“ од М.М.Казимски, операта „Сејфалмулк“ од М.Амиров и други.