Мартеница

Мартеница со Пижо и Пенда

Мартеница е декорација от усукани кои се ставаат на 1 март за здравје во Бугарија. Мартеницата е малка гривничка која се изработува од волнено или памучно предиво во 2 основни бои - бела и црвена. Со мартеницата се закичват Бугарите секоја година на 1 март. На овој празник Бугарите му викаат празникот на "Баба Марта".

Дисеминација

Овој обичај се смета бугарска традиција, во малку изменена форма присуствува и во Романија и Молдавија, каде што мартеницата се нарекува mărţişor, но таму мартеници носаат само жените, додека во Бугарија ги носаат сите. Бугарите од Западните покраини исто се закичваат со мартеници.

Обичај

Во класичниот изглед мартеницата претставува усукани бел и црвен конец, најчестo волнен. Боите имаат строго определен смисла: црвено - крв, живот; бело - чистота, среќа. Традицијата е на првиот ден од март најстарата жена во семејството да врзува на рацете на децата пресукан бел и црвен конец за здравје и против уроки. Затоа со мартеницата се кичи котлето, во кое се дои првото млеко на Ѓурѓовден; со мартеница се заврзвуваат билките од Иванден.

Мартениците се носаат до појавата на првото процветано дрво или на првиот виден штрк. Потоа се ставаат под камен и по нив се гадае. Ако после еден месец под каменот има мравки, годината ќе биде береќетна. Во некои краишта на Бугарија со мартеници се кичаат и домашните животни. Понекогаш мартеницата се пушта во најблиската река "за да оди, како тече реката". Традицијата вели уште дека среќа носи таа мартеница која ти е подарена. Затоа сите си даваат мартеници (роднини и пријатели) и досега. Во Шоплукот и Мелничко наместо бел конец во мартеницата се вплитаат син конец (прторив лекција), а во Родопите се ставаат уште неколко бои.

Потекло

Една од легендите за појавата на мартеницата вели дека кога кан Аспарух (основачот на Бугарија през 681 г.) победил византиските војници, тој напишал писмо за победата и го врзал за ногата на една птица со бел конец. Додека летечки сепак, птицата била забележана од византиски војници, кои пукале во неа и ја повредиле. Иако била повредена таа пристигнала успешно во бугарскиот камп, но белиот конец веќе бил делумно црвен од крвта од раната. И од таму настанала мартеницата, која се носи денес.

Сепак, некои од најпознатите специфични карактеристика на првомартенската обредност и особено врзување на извртени бела и црвени волна нишки, се плод на многувековна традиција и наведуваат на тракиски (палеобалкански) и елински, па дури и за римско потекло. За тоа и мартеницата се шири и во други земи освен Бугарија.

Како се прави мартеница?

Земате еден бел и еден црвен конец - по можност волнен или дебел вештачки. Заврзувате двата конеца еден за друг. Молите пријател да држи единиот крај на конците, вие држејќи другиот (ако нема кој да помогне, врзувате крајот за нешто). Затернувате конецот и почнувате да пресуквате помеѓу прстите само во една насока. Вртете конците, додека, како релаксираат малку, не почнаат да се увиват еден со друг, и тоа на ситни сипаници. Внимателно собирате двара краjа и пуштате. Земате еден картон со димензии 5 на 6 см преклопувате го на две. Започнувате да увивате белото и црвеното предиво околу него, така што од единиот краj да се одминува од другиот. Увивате колку пати сакате. Колку повеќе обиколки, толку подебела е Пенда. Режете конецот. Поминувате пресуканиот конец во сганатиот дел на картонот. Разделете со ножици завитканите делови на местото каде што нема картон. Така се добиваат ресничките. Извлечете внимателно картонот и вржете двата краjа на ширина. Потоа со друг конец или со дел, пресечена од ширината, вржете подолу, за да стане глава.