Преглед на кодот на Мерење

[[Податотека:Metre couturiere.png|мини|десно|Лента за мерење поделена на [[сантиметар|сантиметри]]]]
[[Податотека:Bascula 9.jpg|мини|десно|[[Вага]] за мерење производи на пазар]]
'''Мерење''' — постапка со која се утврдува [[сооднос]]от на една [[физичка величина]] како должина, време, температура и сл. со некоја [[мерна единица]], како метарот, секундата или Целзиусовиот степен. Науката која се занимава со мерењето и мерите се нарекува [[метрологија]].<ref>[http://rechnik.on.net.mk/#/recnik/mk-leksikon/метрологија „метрологија“] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20131217061800/http://rechnik.on.net.mk/#/recnik/mk-leksikon/метрологија |date=2013-12-17 }} - Лексикон на македонскиот јазик, он.нет</ref>

==Стандарди==
[[Податотека:CGKilogram.jpg|мини|лево|180п|Меѓународниот килограмски еталон (цилиндар од 90% [[платина]] и 10% [[иридиум]])]]

Со исклучок на неколку навидум фундаментални [[квант]]ни [[Физичка константа|константи]], мерните единици се во суштина произволни, т.е. луѓето се тие што ги измислуваат и што се договараат да ги користат. Не постои ништо својствено за самата природа што диктира дека [[сантиметар]]от треба да ја има должината што ја има, или дека [[километар]]от е подобра единица за растојание од [[милја]]та. Со текот на времето луѓето почнале да договараат сè постандардизирани единици за да ги задоволат потребите на човечката цивилизација во развој, како заради усогласување, така и правно, за спречување на [[измама|измами]] во трговијата.

Денес мерните единици се дефинираат на научна основа под конрола на национални установи и во согласност со меѓународни договори и спогодби, од кои најзначајна е [[Генерална конференција за тегови и мерки|Генералната конференција за тегови и мерки]] (CGPM) која е започната во 1875 со Спогодбата за метарот и донесува одлуки за [[Меѓународен систем на мерни единици|Меѓународниот систем на мерни единици]] (SI). Системот е во надлежност на [[Меѓународно биро за тегови и мерки|Меѓународното биро за тегови и мерки]], кое го чува и [[килограм|меѓународниот килограмски еталон]] (прототип). Во 1983 организацијата го има предефинирано метарот како растојанието што ќе го пропатува светлината во слободен простор за {{дропка|1|299 792 458}} секунди. Во 1960 САД, Британија, Австралија и ЈАР договориле [[јард]]от да изнесува точно 0,9144 метри.

===Национални стандардизациони организации===
Во [[Република Македонија]] за мерките во науката и стопанисувањето е надлежно [[Биро за метрологија|Бирото за метрологија на РМ]].<ref>[http://www.bom.gov.mk/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=23&Itemid=66 За бирото - Биро за метрологија на РМ]</ref> Во [[САД]], мерките во стопанството ги регулира [[Национален институт за стандарди и технологија|Националниот институт за стандарди и технологија]] (NIST) кој е одделение на Министерството за трговија. Во Велика Британија таа задача ја има [[Национална физичка лабораторија|Националната физичка лабораторија]] (NPL).

==Единици и системи==
{{Главна|Мерна единица|Мерен систем}}
[[Податотека:FourMetricInstruments.JPG|мини|Метрички мерни уреди]]

===Метрички систем===
{{Главна|Метрички систем}}
[[Метрички систем|Метричкиот систем]] е [[десетичен систем|десетичен]] мерен систем кој се заснова на единицата за должина [[метар]] и единицат за маса, [[килограм]]. Постои во неколку варијанти, зависно од изборот на основни единици. Денес [[системот SI]] е општопризнатиот облик на метричкиот систем.

Во метричкиот систем има една основа за голем број на физички величини. Другите величини се изведени од стандардните единици на SI. Поголемите и помалите варијанти на секоја единица се добиваат со повишување или снижување на степен 10. Претворањето секогаш е просто бидејќи се работи за сооднос, десет, сто, илјада итн, па затоа величините се менуваат со едноставно поместување на децималната запирка: 1,234 метри = 1234 милиметри = 0,001234 километри. Употребата на [[дропка|дропки]] (на пр. {{дропка|2|5}} метар) е допуштена, но е прилично ретка.

===Меѓународен систем на мерни единици===
[[Податотека:Lux_meter.jpg|мини|десно|Луксметар за мерење на [[осветленост]] во простории, изразена во [[лумен]]и на [[квадратен метар]].]]
{{Главна|Меѓународен систем на мерни единици}}
[[Меѓународен систем на мерни единици|Меѓународниот систем на мерни единици]] (SI, од [[фр.]] ''Système International d'Unités'') е современа варијанта на [[метрички систем|метричкиот систем]]. Ова е најзастапениот [[мерен систем]] во светот, како во секојдневното работење, така и во науката. Обмислен е во 1960 врз основа на системот метар-килограм-секунда (МКС). Со текот на времето во системот се воведени нови единици што дотогаш не постоеле во метричкиот систем. Првичните шест единици на за основните физички величини се следниве:<ref>{{SIbrochure8th|page = 147}}</ref>
* [[метар]] (m) - [[должина]]
* [[секунда]] (s) - [[време]]
* [[килограм]] (kg) - [[маса]]
* [[ампер]] (A) - [[електрична струја]]
* [[келвин|Келвинов степен]] (K) - [[термодинамичка температура]]
* [[кандела]] (cd) - [[светлосна јачина]]

Подоцна е додаден и [[мол (единица)|молот]], а Келвиновиот степен е преименуван во „келвин“.

Покрај овие [[основни SI-единици|основни единици]], во системот SI постојат и повеќе [[изведени SI-единици|изведени единици]] кои се засноваат на основните, а изразуваат други величини. На пример, [[ват]]от (единица за моќ) се дефинира како m<sup>2</sup>·kg·s<sup>−3</sup>.

===Империјален систем===
[[Податотека:Measuring_Jar.jpg|мини|десно|Бокал за мерење течност со поделоци во империјални и американски единици]]
{{Главна|Империјални единици}}    
Пред поширокото усвојување на [[системот SI]], британските системи на [[англиски мерни единици]] и подоцна, (наречени и „англоамериканси“) единици се користеле во Британија, земјите од [[Комонвелт]]от и САД. Во САД, единиците од ваквиот систем се нарекува „[[американски мерни единици|обичајни единици]]“ и сè уште е нашироко застапен во САД и неколку [[Кариби|карипски]] земји. Американскиот систем историски произлегува од империјалниот, но многу од единиците имаат поразлични вредности. Покрај единиците од SI, во Британија се користат и извесен број на империјални единици. Во сообраќајот сè уште се користат [[милја|милји]], [[јард]]и и [[милја на час|милји на час]]; течностите за домаќинството се мерат во [[пинта (мерка)|пинти]]. Човечката висина се изразува во [[стапка (мерка)|стапки]] и [[инч]]и (палци), а телесната тежина во [[камен (единица)|камења]] и [[фунта (маса)|фунти]]. Империјалните единици се применуваат на неформална или полуформална основа и во земјите од Комонвелтот кои го имаат усвоено метричкиот систем: земјиштето се изразува во [[акр]]и, а просторот во [[квадратна стапка|квадратни стапки]]. Во некои од нив бензинот се точи на [[галон]]и.

== Поврзано ==
* [[Бездимензионален број]]
* [[Величински редови]]
* [[Димензионална анализа]]
* [[Еталон]]
* [[Принцип на неодреденост]]
* [[Статистика]]
* [[Мерни единици]]
* [[Мерен инструмент]]
* [[Мерен систем]]

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
* [http://www.bom.gov.mk/ Биро за метрологија на РМ] {{mk}}
* [http://www.bipm.org/en/si/ Меѓународно биро за тегови и мерки] {{en}}
* [http://www.nist.gov/index.html Национален институт за стандарди и технологија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110307065612/http://www.nist.gov/index.html |date=2011-03-07 }} {{en}}
* [http://www.npl.co.uk/ Национална физичка лабораторија] {{en}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Мерење| ]]
[[Категорија:Метрологија]]