Преглед на кодот на Габа

{{Taxobox
| color = lightblue
| name = Габи
| fossil_range = 
| image = Fungi Diversity.jpg
| image_width = 280px
| image_caption =
| domain=[[Еукариоти]]
| unranked_regnum = [[Заднокамшични]]
| regnum = '''Fungi'''
| regnum_authority = ([[Карл Линеј|L.]], 1753) R.T. Moore, 1980
| subdivision_ranks = 
| subdivision =
}}
'''Габа''' — [[Еукариота|еукариотски]] [[организам]] што ја [[Систем за варење|вари]] [[храна]]та надворешно и ги прима хранливите [[Молекула|молекули]] во нејзините [[Клетка|клетки]]. Габите се многу значајни економски: [[квасец]]от е одговорен за [[ферментација]]та на [[пиво]]то и [[леб]]от и фармите со [[Печурка|печурки]] се голема индустрија во некои земји. Габите се основни [[разградувач]]и на мртвите растенија и живата материја во многу [[екосистем]]и, и вообичаено можат да се видат во стар леб како [[мувла]]. Но, комплексната биологија на габите се проширува многу повеќе од ова вообичаено знаење за нив.

== Особености ==
[[Податотека:35. Филаментозни фунги.ogg|мини|230п|лево|Филаментозни габи.]]
Габите се неподвижно прицврстени за земјата и без [[хлорофил]]. Тие се сувоземни форми, иако нивниот развој бара влага. Само најпримитивните од нив живеат во вода. Најголема група претставуваат почвените габи. Други се [[паразит]]и на [[Животно|животните]] или [[Растение|растенијата]]. Трети се наоѓаат на органски отпадоци, производи, [[стакло]], [[дрвесина]]. Воопшто нема материја, над која не би можеле да се развијат габи при присуство на топлина и влага. Телото им е изградено од нишки (хифи). Севкупноста од хифи се определува како мицелиум. Кај пониските [[организам|организми]] мицелиумот е [[Протиста|едноклеточен]]. Кај едни форми [[клетка|клетките]] имаат сферична форма, со едно [[клеточно јадро]] (квасни габи), а кај други мицелиумот има типичен вид - клетката е силно разгранета и повеќејадрена ([[мувла]]). Кај вишите габи мицелиумот е повеќеклеточен и клетките се двојадрени.

[[Пигмент]]ираната клеточна обвивка е изградена од [[хитин]]ска материја или (кај некои попримитивни видови) од [[целулоза]] и [[пектин]]. Во клетките на габите нема хлоропласти. Во клетките како резервна материја не се натрупува [[скроб]] како кај растенијата, туку [[гликоген]] и масти карактеристични за животните.

Габите се [[размножување|размножуваат]] бесполово, со спори, кои носени од ветерот можат да се пренесат на големи растојанија. Тие можат да се размножуваат бесполово со кинење на делови од хифите и со пупење. Има габи кои се размножуваат полово.

== Таксономија ==
[[Податотека:K_1033CR08-9_Yellow_fungus_on_stalk.jpeg|thumb|Жолта габа од [[Род (биологија)|родот]] ''Bolbitius''.]]

Има повеќе видови на габи и тоа:

* [[Лигави габи]] - Myxomycetes
: Лигавите габи имаат повеќе сличности со [[протиста|протистите]] отколку со вистинските габи, поради што тие можат да се одделат во посебна [[група]]. Тие се изградени од гола протоплазматична маса, наречена [[плазмодиум]], кој содржи голем број на јадра. [[Плазмодиум]]от е сличен на амебата и тоа не само според формата на телото и начинот на движење, туку и по начинот на исхрана со [[фагоцитоза]].

Вистинските габи се класифицирани во неколку класи: [[Нижа габа|Нижи габи]] - Phycomycetes, [[Столпчеста габа|Столпчести габи]] - Basidiomycetes, [[Торбеста габа|Торбести габи]] - Ascomycetes, [[Лишај|Лишаи]] - Lichenes.

* [[Нижи габи]] - Phycomycetes
: [[Мицелиум]]от на овие габи е цевчест, а хифите не се поделени со прегради. Живеат во водна средина, на влажни почви и во сувоземни услови. Тука спаѓа родот црна мувла - Mucor mucedo. Тој се развива на леб, сирење, овошје, зеленчук, губре и почва. Мицелиумот е белузлав, а од него се издигнуваат вертикални хифи кои на врвот носат по еден спорангиум. Тоа е топчесто телце со темна обвивка, а кога ќе се распука се ослободуваат голем број на спори. Во паразитските габи спаѓа плазмоспората, која паразитира на листовите од виновата лоза, при што на нив се јавуваат дамки како да се изгорени од пламен, а поради тоа ова заболување се нарекува пламеница. Вакви заболувања се јавуваат и кај други култри, како пламеница на тутун, сончоглед, афион, кромид, зелка, при што се предизвикуаат големи штети.

* [[Столпчести габи]] - Basidiomycetes
[[File:Габи Вргањ.jpg|thumb|мини|лево|Габи печурки од видот Вргањ]]
: [[Печурка|Печурките]] живеат сапрофитски, на изгниените стебла, по кората на дрвјата, во ливадите и пасиштата. Тие формираат големи, лесно забележливи плодни тела, со форма на чадорче со дршка. Речиси кај сите нив [[мицелиум]]от е повеќегодишен. Презимуваат во почва или на дрво и секоја година формираат плодни тела. Плодните тела им се разликуваат според формата, големината, бојата, градбата, конзистенцијата, трајноста. За исхрана се употребува [[полска печурка|полската печурка]] - Agaricus, која расте секаде каде што има природно ѓубре, а се развива од мај до октомври. Кај нас се користи [[шампињон]]от, во свежа и конзервирана состојба. Меѓу печурките има и такви кои се многу отровни и смртоносни за човекот. Најотровна печурка е [[муварка]]та, која на изглед е многу убава и има црвено чадорче со бели даммки.

* [[Торбести габи]] - Ascomycetes
: Нивниот мицелиум е изграден од преградени хифи, а во [[клеточен ѕид|клеточните ѕидови]] имаат [[хитин]]. Заеднички белег за овие габи е аскусот. Тоа е топчеста творба, спорангиум, исполнета со спори, а поврзана е со половото размножување. [[Квасна габа|Квасните габи]] немаат развиен мицелиум. Тие се топчести или јајчести и се размножуваат со пупење. Обично малидте [[клетка|клетки]] остануваат заедно и формираат низи. Најпозната квасна габа е винскиот квасец, кој во форма на спора презимува во почвата, и од таму се пренесува во грозјето и виното. [[Лебен квасец|Лебниот квасец]] се употребува во подготовката на леб и на бели печива. Родовите [[пеницилиум]] и аспергилус се сапрофити на лебот, сирењето, [лимонот. Тие имаат разгранет мицелиум. Габата [[пеницилиум|Penicillium]] го излачува антибиотикот [[пеницилин]], кој ги уништува микроорганизмите. [[Пеницилин]]от го открил англискиот лекар [[Александар Флеминг]] во 1929 година. Од тогаш почнува нова ера во медицината, односно лекување со [[антибиотик|антибтиотици]], со што се спасени многу животи.

* [[Лишај|Лишаи]] - Lichenes
: Лишајот е [[симбиоза]] помеѓу габите и едноклеточните алги. Габата со своите хифи прима вода и минерали, а алгата врши фотосинтеза и обезбедува [[органски материи]]. Ваквиот начин на живеење им овозможува  опстанок во неповолни услови, на вискоите планини, сувите карпи, на кората од дрвјата, во арктичките подрачја. Според формата лишајот може да биде: корест, листест и грмушест. [[Талус]]от може да биде во повеќе нијанси на жолта, кафеава, сива, бела и црна боја.
: Лишаите имаат големо значење за животот на човекот. Тие се користат како храна за луѓето и [[животно|животните]]. Многу одамна човекот ги користел за боење на свилата и волната. За потребите на парфимериските производи од лишаите се вадат миризливите масла, кои се додаваат во парфемите, сапуните и другите козметички препарати. Во медицината се користат за лекување на кожни и други заболувања кај човекот и кај животните, бидејќи екстрактите од лишаите имаат антибактериско дејство. Лишаите се многу осетливи на чистотата на воздухот и затоа се користат како аероиндикатори при општата проценка на степенот на загаденост на средината, особено на атмосферскиот воздух. Тие се развиваат исклучително во чисти средини.

== Надворешни врски ==
{{Ризница-врска|Fungi}}
{{Wiktionary}}

* [http://tolweb.org/fungi Tree of Life web project: Fungi] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20210125081408/http://tolweb.org/fungi |date=2021-01-25 }}
* [[Mushroom Observer]] ([https://mushroomobserver.org mushroomobserver.org]), соработувачки проект за снимање и идентификација на габи
* [http://www.botanical-dermatology-database.info/BotDermFolder/FUNGI.html FUNGI] in [http://www.botanical-dermatology-database.info/index.html BoDD – Ботаничка дерматолошка податочна база]

{{биологија-никулец}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Микологија| ]]
[[Категорија:Еукариоти]]
[[Категорија:Габи| ]]