Фонетика и фонологија на старословенскиот јазик
Старословенскиот гласовен систем ги опфаќа согласките и самогласкит во овој изумрен јазик. Дополнително, оваа област го проучува начинот на создавање на гласовите.
Самогласки
[уреди | уреди извор]Старословенската азбука се состоела од 38 букви со кои се обележувале словенските гласови, и тоа 11 самогласки, а дугите за согласки. Самогласките се обележувале со овие букви: ,
,
(і,
) o (
),
,
,
,
,
,
,
. Од нив тврди (од заден ред) се:
,
,
(
),
,
,
, а меки (од преден ред) се:
,
(i,
),
,
и
. Во фонетиката општо самогласките се делат на самогласки од преден ред т.е. такви што се образуваат во предниот дел на устата (со врвот на јазикот кој се движи кон предното непце и на самогласки од заден ред, т.е. такви што се образуваат во задниот дел на устата, со задниот дел на јазикот.
Покрај чистите самогласки имало и двогласки: ,
,
,
и
. Како што се гледа, за одбележување на гласот и имало три, а за о и у по два знака, но во нивното читање немало разлика. Подоцна во некои јазици (како македонскиот) се извршило едначење меѓу нив, додека кај некои останале да се употребуваат 2-3 од нив.
Самогласките ,
,
,
,
и
се читале на следниов начин:
- Старословенските гласови
и
биле полугласови. Тоа значи дека биле редуцирани, односно мошне кратки гласови, пократки од кратките самогласки
и
.
бил од заден, а
од преден ред. Тоа може да се види од фактот што согласките пред
не смекнувале, а пред
смекнувале, како во
, а
се озговарало како „н“, а во
како „њ“.
- Првиот полуглас
се вика „јор“ и се изговарал помеѓу
и
.
- Полугласот
се вика „јер“ и се изговарал помеѓу
и
. Примери за тоа се:
,
,
,
,
. Можеле да стојат и во средината и на крајот од зборот, зад согласка.
- Гласот
се изговарал како носно о, односно он:
,
,
. Се нарекува „носно о“ или „голема носовка“.
- Гласот
се изговарал како носно e, односно како ен:
,
,
,
. Се вика „носно е“ или „мала носовка“.
- Гласот
се изговарал како среден глас помеѓу е и а (eа):
,
,
. Се вика „јат“.
- Гласот
се вика јери и се изговарал помеѓу и и ъ, слично на руското ы:
,
,
. Тој самогласка е од заден ред.
Самогласно р и л
[уреди | уреди извор]Во старословенскиот јазик постоеле и самогласни и
. Тие се обележувале со
и
(
и
) кога се наоѓале меѓу согласките:
,
,
, итн.
Согласните групи шт и жд
[уреди | уреди извор]Согласните групи и
се типични за старословенскиот гласовен систем. Тие се изговарале меко: ш'т', ж'д', како во
,
,
, итн.
Извори
[уреди | уреди извор]- Круме Кепески, Граматика на македонскиот литературен јазик, Просветно дело, Скопје, 1990.