Туткал
Туткал[1][2] (турски: tutkal) – лепило) - природно лепило, растворливо во вода, кое се добива од животински отпад со варење.[3] Ова резултира со супстанција слична на желе, која претставува туткал. Главната компонента на овој желе е глутенот, кој има состав сличен на желатин. Во зависност од користениот изворен материјал, се разликуваат туткал од коски, туткал од кожа, туткал од зајаци, туткал од риба и туткал од рибен меур.
Прочистениот туткал е познат како желатин и се користи во прехранбената индустрија, во фармацијата, како додаток на пијалаци, за производство на вино и многу технички примени.
Туткалот не треба да се меша со производот на база на хондрин, кој е различен хемиски производ и има послаби сврзувачки својства. Производот од 'рскавицата се користи како додаток на храна или лек за спречување или лекување на артроза.
Видови туткал[уреди | уреди извор]
Коскен туткал[уреди | уреди извор]
Коскениот туткал главно се користи при обработка на дрво. Се стврднува до стаклообразен облик и залепената фуга има поголема цврстина од основниот материјал. Во производството на музички инструменти, туткалот се претпочита и денес, бидејќи спојот со лепило може повторно да се отвори во секое време (реверзибилност). Поради својата голема цврстина, туткалот подобро го спроведува звукот преку залепените споеви отколку преку дрвените делови.
Кожен туткал[уреди | уреди извор]
Кожниот и зајачкиот туткал имаат посветла боја и залепениот спој е поеластичен од оној залепен со коскен туткал. Тие се користат во обработката на хартијата, особено во занаетчиското врзување на книги и реставрацијата на старите книги. Се користат за производство на рефлексни (композитни) лакови. Многу години се користеле и на поштенски марки со додаден шеќер. Влажнењето со плунка ѝ помага на марката да се залепи на пликот. Поради нивната еластичност, тие се погодни за грундирање на платна. Силно разредениот туткал се користи за грундирање на дрвени инструменти пред лакирање.
Рибен туткал[уреди | уреди извор]
Рибиниот туткал се произведува од кожата и коските на рибата. Многу добар врзивен материјал за бои и гипс. Во случај на гипс, тој го зголемува времето во кое може да се обработува.
Бидејќи рибините белковини не се зацврстуваат на ниски температури, тие можат да се користат без загревање. Тие се користат за реставрација на вреден мебел и предмети.
За особено високи барања, се користи туткал од меури на моруна. Неговата цврстина на лепење е особено висока. Се користи при позлата на стакло како леплив слој.
Производство на туткал[уреди | уреди извор]
Коскената пулпа се добива од коските на различни животни. Во повеќето случаи, тоа се коски од припитомени животни - свињи, говеда, овци и коњи.
Кожниот туткал се добива од кожата на разни животни, главно зајаци и мали животни.
Рибниот туткал се добива од рибниот отпад. Најскапиот туткал, кој се добива од меури на моруната, е ограничен со малиот улов.
Суровината е обезмастена и деминерализирана. По варење, се ослободува колагенот. Суровиот туткал се суши.
Преработка[уреди | уреди извор]
Сувиот туткал се потопува во иста количина на вода. Во рок од неколку часа, туткалот ја впива водата и набубрува. Набабрениот туткал се става во водена бања на температура од 50-65 °C и по потреба со додавање вода се постигнува саканиот вискозитет.
Температури над 65 °C можат да го уништат туткалот. Многу ниски температури ја намалуваат јачината на спојот на лепилото.
Предности и недостатоци на туткалот[уреди | уреди извор]
Јачината на лепење на туткалот е многу висока. Процесот на лепење е реверзибилен. Тоа значи дека со топлење и влажнење на залепениот спој може повторно да се отвори без да се оштетат залепените делови. Старите лепила може многу брзо да се отворат со алкохол.
Недостаток е краткото време на обработка на туткалот откако ќе се извади од водената бања. Кога се нанесува на деловите, лепилото многу брзо се лади и не може да направи стабилен леплив спој. За добри перформанси, неопходно е брзо да се работи и да се обезбеди еднообразно загревање на деловите. Во минатото тоа се правело во специјализирани работилници, но денес се користат електрични рингли или топлински пиштоли.
Рибниот туткал може да се обработува и на ладно, но деловите мора да се држат цврсто притиснати 24 часа.