Жудији
Жудијите, некаде и Жудијити се чувари на Христовиот гроб за време на Страсната седмица, во традиционалниот далматински обичај на репризирање на настаните околу Исусовото воскресение.
Оваа традиција во Хрватска првпат била документирана во Метковиќ во средината на 19 век, кога ја донел Анте Глушчевиќ од италијанскиот град Лорето, а потоа се проширила низ долината Неретва, на крајот раширувајќи се во голем дел од Далмација. Најстарите се од 1857 година од парохијата Св. Илија во Метковиќ, што ги прави најстар тип на вакво здружение. Во 2007 г ја прославиле својата 150-та годишнина од постоењето.[1] Жудиската парохија Св. Илија се добитници на годишната награда на градот Метковиќ „Нарон“ од областа на културата за 2008 година.
Првото писмено спомнување на Водички жудији датираат од 1912 година. Видоњски жудији 1932 г. Јоко Јуришин и Јоко Илиќ го основале Јоктур. Не е познато од кога започнала традицијата за чување на Христовиот гроб во Вареш, но се знае дека на Велики петок 1928 година била организирана таа церемонија. Врз основа на литургијата е создаден обредот на чување на Христовиот гроб. На некои места комунистичката влада успеала да ја забрани церемонијата, а на други залудно се обидувале. Чуварите на Христовиот гроб се нарекуваат поинаку: жудије (Водице, Метковиќ, Опузен); гробари (Вргорац), гробари (Врлика), гробари и/или чувари на Господовиот гроб (Оклај кај Дрниш) , чувари на Христовиот гроб (Бјеловар, Имотски, Радобиља); чувари на Божјиот грб (Муртер), Велигденски стражари во Вареш (Босна и Херцеговина). Од место до место се разликува и униформата на стражарите (римски војници, традиционални народни носии, пожарникарски униформи, морнарски униформи). На сите чувари им е заедничко учеството во поворките на Велики петок (и другите поворки во текот на годината) и паѓањето во моментот кога свештеникот ја пее „Вечната слава“, што го означува Воскресението со црковните ѕвона. Чинот на паѓање и бегство од црквата го симболизира Исусовото воскресение. Денес во Република Хрватска постојат повеќе од триесет здруженија на Чувари на Христовиот гроб. Оваа традиција во Книн оживеала по седумдесет години. Во Ловас кај Вуковар ритуалот бил ревитализиран. Во последно време во Босна и Херцеговина овој обред е ревитализиран во Витез.[2]
Овој традиционален обичај сега е широко распространет низ Далмација и со текот на времето секоја парохија развила свои обичаи така што денес овие обичаи се разликуваат еден од друг по своите специфичности.
Жудије се состои од 12 стражари предводени од т.н. „Јуда“ како тринаесетти член. Најчесто тие се облечени во униформи на римски војници, а понекогаш и во униформи на морнари или во народни носии.
Претставата започнува на Велики Четврток, кога аџиите излегуваат до олтарот, каде што чуваат стража, се менуваат по четири, до Пасхалното бдение на полноќ од Велика Сабота до Велигден, кога во времето на Исусовото воскресение паѓаат, тресејќи се од страв.
Фестивал на жудија[уреди | уреди извор]
Фестивалот жудија е традиционален годишен собир на жудија што се одржува во Велики понеделник на Велигден. Првиот фестивал се одржал во 2001 година во Водице, каде што се одржувал до 2006 година, а оттогаш се одржува во различни парохии низ Далмација. Првично наречен „Средба на далматинските жудији“ фестивалот го сменил името во „Смотра на жудији Далмација“, потоа во „Водички фестивал жудија“, а од 2011 година го носи името „Фестивал жудија“.[3]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 150 godina žudija u Metkoviću
- ↑ Marko Dragić. Čuvari Kristova groba u crkveno-pučkoj baštini Hrvata. Ethnologica Dalmatica 17 / 2009.
- ↑ Tendencija vodičkog Festivala žudija – od nacionalno do međunarodno priznatog infovodice.com (objavljeno 19. ožujka 2019., pristupljeno 18. srpnja 2022.)