Ајтиш
Ајтиш[1] [2] е името за првенственство на фолк ориентирано на усната традиција на импровизирано пеење и ораторство помеѓу две забави кои на казакстански се нарекуваат аќини, но се среќаваат и низ Централна Азија. Секој аќин, вообичаено седнати еден до друг, свират на народен инструмент ( Ќомуз во киргистанската традиција и домбра во казахстанската традиција) и одговараат еден на друг во римувани импровизаторски стихови.Неколку акини можат да учествуваат во атите, иако перформансите во парови се најчести. Натпреварите помеѓу маж и жена исто така се дозволени.
Терминот е најчесто референци за јавен натпревар за песна помеѓу изведувачи.[3] Практикувањето на ајтиш започнало првенствено како народна традиција пред да биде прифатено од акините кои подоцна ја прошириле формата и темите на жанрот за да вклучат национални епови, херојски приказни за националната историја и патриотски наративи. Ајтис во Казахстан се поделени на неколку видови: ајтис-загатка, ајтис-пофалба, ајтис-басни и други. Според истражувачот, ајтисот е олицетворение на начинот на размислување и светоглед на казахстанските номади.[1] Иако вежбаните делови се дел од натпреварот, оние кои можат да импровизираат и да одговорат на духовит, историски внимателен и инвентивен начин на своите противници, добивале најмногу пофалби од публиката. [4]
Историја[уреди | уреди извор]
Стилот можеби потекнува од други стилови, како што е домашната форма на казахстанска песна наречена жар-жар [руски] или казахстанскиот народен стил на бадик [ kk ].[4] Само во 19 век, ајтишот бил формално забележан во етнографски студии и приказни како Биржан и Сари [руски] и Улбик и Кудери[5] се меѓу првите приказни што биле документирани.
Во 2001 година, стилот на Ајтиш добил формална заштита во форма на Јавниот фонд Ајтиш, а во 2015 година стилот бил вклучен во листата на нематеријално светско наследство на УНЕСКО.[6] [7]
Стилот е ставен на меѓународната сцена од доцните 2000-ти кога почнале да се одржуваат натпревари. Првиот модерен натпревар се одржал во Бишкек во 2008 година, следната година се одржал во Ош.
Теми[уреди | уреди извор]
Темите што се користат во ајтиш се различни, но првенствено се вртат околу социјалните, културните, политичките и личните прашања. Сепак, неколку теми се идентификувани од истражувачите:[4]
- Бадик - ресторативна народна песна што се користи за лекување на болести
- Песни посветени на живи и починати поединци
- Жар-жар - Песни посветени на жените во заминување, првенствено на невестите
- разговор меѓу момчиња и девојчиња
- Конфликт и аргументација
- Семеен бизнис и внатрешна политика
- Непознати или кодирани пораки
- Религиозни коментари и теми
- Текстови од Светото писмо
- Современи настани
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- КТРК 2014 (150 години од Т. Сатилганов[8]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 1,0 1,1 „АЙТЫС“. Sozdikqor.kz (казашки). Посетено на 2023-02-14.
- ↑ „АЙТЫС. (казах.) (айтыш) ... что такое АЙТЫС. (казах.) (айтыш)“. www.vedu.ru. Посетено на 2023-02-14.
- ↑ „Значение слова АЙТЫШ. Что такое АЙТЫШ?“. kartaslov.ru. Посетено на 2023-02-14.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Kazakh traditional system of ethnographic categories, concepts and names. Encyclopedia. Volume 1. - Almaty: DPS, 2011. - 738 p.
- ↑ „ҰЛБИКЕ МЕН КҮДЕРІ ҚОЖА - Ұлбике Жанкелдіқызы - Өлеңдер .“. www.zharar.com. Посетено на 2023-02-14.
- ↑ „Пятнадцать элементов добавлено в Репрезентативный список нематериального культурного наследия человечества | UNESCO“. www.unesco.org (руски). Посетено на 2023-02-14.
- ↑ „Aitysh/Aitys, art of improvisation - intangible heritage - Culture Sector - UNESCO“. 2017-01-31. Архивирано од изворникот на 2017-01-31. Посетено на 2023-02-14.
- ↑ Кыргыз Казак Айтыш 2014 2 бөлүк Т Сатылгановга 150 жыл КТРК 2014 (англиски), Посетено на 2023-02-14