Синагога на улицата Дохањ
| Синагога на улицата Дохањ Dohány utcai zsinagóga (унгарски) | |
|---|---|
 Поглед на синагогата од улицата Дохањ | |
| Основни податоци | |
| Место | Будимпешта, Унгарија |
| Координати | 47°29′45″N 19°03′39″E / 47.49583° СГШ; 19.06083° ИГД |
| Припадност | Јудаизам |
| Осветен | 1859 |
| Статус | Активна |
| Мреж. место | dohany-zsinagoga.hu |
| Архитектонски опис | |
| Архитект(и) | Лудвиг Форстер |
| Архитектонски тип | Синагога |
| Архитектонски стил | Муриш Ревивал |
| Поставен темел | 1854 |
| Завршен | 1859 |
| Особености | |
| Насоченост на фасадата | SWbS |
| Сместивост | 2,964 |
| Должина | 75 м (246 ст) |
| Ширина | 27 м (89 ст) |
| Ширина (кораб) | 12 м (39 ст) |
| Висина (најг.) | 43.6 м (143 ст) |
Синагогата на улицата Дохањ (унгарски: Dohány utcai zsinagóga / nagy zsinagóga; хебрејски: בית הכנסת הגדול של בודפשט Исто така позната е како големата синагога или табакасе синагога, е историска зграда во седмиот дистрикт во Будимпшта, Унгарија. Тоа е најголемата сингога во Европа.
Синагогата е изградена меѓу 1854 и 1859 година во стилот на мавританската преродба, со украси базира главно на исламски модели од Северна Африка и средновековна Шпанија ( Алхамбра ). Виенскиот архитект на синагогата, Лудвиг Фустер, верувал дека не може да се идентификува карактеристична еврејска архитектура и затоа избрал „архитектонски форми што ги користеле ориенталните етнички групи кои се поврзани со израелскиот народ, а особено со Арапите“. Внатрешниот дизајн е делумно од Фригиес Фесл.
Комплексот синагога на улицата Дохањ се состои од Големата синагога, Храмот на хероите, гробиштата, Меморијалот и Еврејскиот музеј, што е изградена на местото на кое стоела родната куќа на Теодор Херцл. Самата улица Дохањ, улица во центарот на градот, носи силни конотации на холокаустот, бидејќи претставува граница на гетото во Будимпешта.[1]
Историја[уреди | уреди извор]
Изградена во станбена површина меѓу 1854-1859 година од страна на еврејската заедница Пешта според плановите на Лудвиг Фустер, монументалната синагога има капацитет од 2.964 места (1.492 за мажи и 1.472 во женските галерии), што ја прави најголема во Европа и еден од најголемите работни синагоги во светот (по Бејт Мидраш на Гер во Ерусалим, на Голема белска синагога и храмот Еману-ел во Њујорк). Осветувањето на синагогата се случило на 6 септември 1859 година.
Синагогата била бомбардирана од унгарската про-нацистичка партија на 3 февруари 1939 година. Била користена како база за германското радио и исто така била стабилна за време на Втората светска војна, зградата претрпела некои сериозни штети од воздушните напади за време на нацистичката окупација, но особено за време на Опсадата на Будимпешта. За време на комунистичката ера, оштетената структура повторно станала молитва за многу намалената еврејска заедница. Неговата реставрација и реновирање започнала во 1991 година, финансирана од државата и од приватни донации, а била завршена во 1998 година.
Архитектура[уреди | уреди извор]
Надворешност[уреди | уреди извор]
Објектот е 75 метри долг и 27 метри широк. Стилот на синагогата на улицата Дохањ е во мавритански стил, но неговиот дизајн содржи мешавина од византиски, романтични и готски елементи. Две кромидести куполи седат на близнаци октагонални кули на 43 метри висина. Прозорец со витраж со розово стои над главниот влез.
Слично на базиликите, зградата се состои од три пространи богато украсени патеки, два балкони и, невообичаено, орган. Ковчегот содржи разни свитоци од тора, преземени од други синагоги уништени за време на холокаустот. Централната синагога во Менхетн, Њујорк е речиси точна копија на синагогата од улицата Дохањ.
Внатрешни работи[уреди | уреди извор]
Тората и внатрешните фрески направени од обоени и златни геометриски форми се дела на познатиот унгарски романтичен архитект Фригиес Фесл. Седиштата на приземјето се наменети за мажи, додека горната галерија, која ја држат челични украсни столбови, има места за жени. Оваа синагога е многу различна од другите синагоги, бидејќи е единствена што има органи и гробишта.
Франц Лист и Камиј Сен-Санс свиреле на оригиналната оргули 5.000 цевки, изградена во 1859 година. Нова механичка оргула со 63 гласа и четири придружни е изградена во 1996 година.[2] Еден од најважните концерти во историјата на Синагогата бил во 2002 година, од страна на виртуозниот пијанист Ксавер Варнус. Околу 7.200 луѓе биле присутни четири часа пред концертот за да го слушнат виртуозниот уметникот.[3]
Реновирање[уреди | уреди извор]
Во 1990-ти години започнало реновирањето. Тригодишната програма за реконструкција првично била финансирана со донација од 5 милиони американски долари од унгарската влада. Еврејските Американци, Есте Лодер и Тони Кертис придонеле за дополнителни 20 милиони долари потребни за да се заврши реставрацијата во 1996 година.[4]
Комплекс[уреди | уреди извор]
Унгарски еврејски музеј и архиви[уреди | уреди извор]
Унгарскиот еврејски музеј е изграден на местото на кое стоела двокатната куќа на Теодор Херцл, во непосредна близина на синагогата Дохањ.[5] Еврејскиот музеј е изграден во 1930 година во согласност со архитектонскиот стил на синагогата, а во 1931 година бил споен со главната зграда. Во неа има Еврејска религиозна и историска колекција, збирка религиозни мошти, обредни предмети на Шабат и високи празници и просторија за холокауст.[6]
Храм на хероите[уреди | уреди извор]
Аркадата и храмот на хероите, во кои се сместени 250 луѓе и се користи за верски служби во работните денови и во текот на зимскиот период, бил вграден во кмплексот Синагога на улицата Дохањ во 1931 година. Храмот на хероите е дизајниран од Лазло Ваги и Френц Фараги и служи како спомен на унгарски Евреи кои загинале за време на Првата светска војна .
Еврејски гробишта[уреди | уреди извор]
Во 1944 година, синагогата на улицата Дохањ била дел од еврејското гето за градските Евреи и служела како засолниште за многу стотици. Над две илјади од оние кои починале во гетото од глад и студ во текот на зимата 1944-1945 година се погребани во дворот на синагогата.
Не е вообичаено да има гробишта во близина на синагога, така што 3.000 m 2 гробишта биле само резултат на историски околности. Во 1944 година, како дел од планот на Ајхман, 70.000 Евреи биле преместени во гетото во Пешта. До 18 јануари 1945 година, кога Русите го ослободиле гетото, околу 8000 до 10 000 луѓе починале, иако еден дел од починатите биле пренесени на гробиштата на улицата Козма, но 2.000 луѓе биле погребани на импровизираните гробишта. Во спомен на оние што починале, има спомен обележје на вајарот Имре Варга, на кое има жална врба со имиња и броеви на тетоважи на мртвите и исчезнатите веднаш зад Синагогата, во Меморијалниот парк на холокаустот во Раул Валенберг.[7]
Меморијалниот парк на Раул Валенберг, холокаустот[уреди | уреди извор]
Раул Валенберг Емлепарк (меморијален парк) во задниот двор го имал Спомен обележјето на унгарските еврејски маченици - најмалку 400.000 унгарски Евреи биле убиени од нацистите. Направено од Имре Варга, наликува на жална врба, чии лисја имале натписи со имињата на жртвите. Исто така, постои спомен на Валенберг и други праведници меѓу народите, меѓу нив: вице-конзулот на Швајцарија, Карл Луц; Џорџо Перласкa, Италијанец; Монс Анџело Рото, италијански Преполански епископ. Карлос де Лиз-Тексеира Бранкињо, португалски дипломат, кој служеше како португалски канцелар на Афејрес во Будимпешта во 1944 година, издаде заштитни пасоши на стотици еврејски семејства, а околу 1.000 животи беа спасени заради неговите постапки.[8] Карлос Сампао Гаридо португалскиот амбасадор кој се спротивстави на унгарската политичка полиција кога полицијата изврши рација во неговиот дом апсејќи ги неговите гости. Амбасадорот физички се спротивстави на полицијата и исто така беше уапсен, но успеа да ги ослободи неговите гости повикувајќи се на законските права на дипломатите; петмина од гостите биле членови на славното семејство Габор.
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ „Dohány utcai zsinagóga, Budapest, Budapest, VII. kerület“. Vendegvaro.hu. 2012-12-01. Архивирано од изворникот на 14 October 2012. Посетено на 2012-12-25.
- ↑ „Organ of the Budapest Synagogue“. Jehmlich Orgelbau Dresden GmbH. Архивирано од изворникот на 2015-06-03. Посетено на 2008-03-17.
- ↑ „Dohány Street Synagogue“. Hidden Treasure Tours. 2006. Посетено на 2016-01-21.
- ↑ McIntyre, Colin (April 2, 1988). „RELIGION: 130-Year-Old Building: Curtis Helps Restore Budapest Synagogue“. Los Angeles Times. Reuters. Посетено на February 25, 2019.
- ↑ Herzl, Theodor (January 1898). „An Autobiography“. The Jewish Chronicle. London: 20. Архивирано од изворникот на 18 January 2016. Посетено на 2008-03-18.
I was born in 1860 in Budapest in a house next to the synagogue where lately the rabbi denounced me from the pulpit in very sharp terms (...)
- ↑ „Hungarian Jewish Museum“. Hungarian Jewish Museum and Archives. Посетено на February 25, 2019.
- ↑ Address: Budapest, VII. Dohány u. 2.
- ↑ Milgram, Avraham (2011). Portugal, Salazar, and the Jews. Yad Vashem. стр. 264. ISBN 978-9653083875.