Преглед на кодот на Улан Уде

{{Инфокутија Град во Русија|en_name=Улан Уде|inter_settlement_territory=|leader_name=Igor Shutenkov|leader_title_ref=<ref name="baikal24">{{cite web|url=https://baikal24.ru/text/09-09-2019/010/|title=Baikal24}}</ref>|leader_title=Mayor|mun_admctr_of2_ref=|mun_admctr_of2=|mun_admctr_of1_ref=<ref name="Ref405"/>|mun_admctr_of1=Ulan-Ude Urban Okrug|inter_settlement_territory_ref=|rural_settlement_jur_ref=|representative_body=City Council of Deputies|rural_settlement_jur=|urban_settlement_jur_ref=|urban_settlement_jur=|urban_okrug_jur_ref=<ref name="Ref405"/>|urban_okrug_jur=Ulan-Ude Urban Okrug|mun_district_jur_ref=|mun_district_jur=|inhabloc_type_ref=<!-- municipal status -->|leader_name_ref=<ref name="baikal24"/>|representative_body_ref=<ref name="baikal24"/>
<!-- statistics -->|inhabloc_cat_ref=|current_cat_date=1775|website=ulan-ude-eg.ru|dialing_codes_ref=|dialing_codes=3012|postal_codes_ref=|postal_codes=6700xx|abolished_date_ref=<!-- misc -->|abolished_date=|current_cat_date_ref=|established_date_ref=|area_km2=347.6|established_title=|established_date=1666|pop_latest_ref=|pop_latest_date=|pop_latest=|pop_2010census_ref=<ref name="2010Census"/>|pop_2010census_rank=45th|pop_2010census=404426|area_km2_ref=|inhabloc_type=|inhabloc_cat=City|ru_name=Улан-Удэ|other_lang=|coa_caption=Грб|image_coa=Gerb u u.jpg|flag_caption=Flag|image_flag=Знаме на Улан Уде (Бурјатија).png|map_caption=|image_map=|image_caption=Ulan-Ude City Center|image_skyline=Центр Улан-Удэ.JPG|other_name=|anthem_ref=|loc_lang4=|loc_name4=|loc_lang3=|loc_name3=|loc_lang2=|loc_name2=|loc_lang1=Buryat|loc_name1=Улаан Үдэ|anthem=|holiday=September's first Saturday|adm_ctr_of3_ref=|adm_selsoviet_type=|adm_ctr_of3=|adm_ctr_of2_ref=|adm_ctr_of2=|adm_ctr_of1_ref=<ref name="Ref28"/>|adm_ctr_of1=републичко значење на Улан Уде|capital_of_ref=|capital_of=Република Бурјатија|adm_selsoviet_jur_ref=|adm_selsoviet_jur=|holiday_ref=<!-- administrative status -->|adm_citydistrict_jur_ref=|adm_citydistrict_type=|adm_citydistrict_jur=|adm_inhabloc_jur_ref=<ref name="Ref28"/>|adm_inhabloc_jur=[[град со значење на федерален предмет|значење на град со република]] на Улан Уде|adm_district_jur_ref=|adm_district_jur=|federal_subject_ref=|federal_subject=[[Republic of Buryatia]]|date=Јули 2020}}
[[Податотека:Ulan-Ude,_1885.png|мини|Верхнеудинск, 1885 година]]
'''Улан Уде''' е [[главен град]] на [[Бурјатија|Република Бурјатија]], [[Русија]]; се наоѓа на околу 100&nbsp;km југоисточно од [[Бајкалско Езеро|Бајкалското Езеро]] на реката Уда на [[Утока|сливот]] со [[Селенга]]. Според пописот од 2010 година, во Улан Уде живееле 404.426 луѓе;<ref name="2010Census">{{Ru-pop-ref|2010Census}}</ref> разлика од 359.391 запишана во пописот во 2002 година,<ref name="2002Census">{{Ru-pop-ref|2002Census}}</ref> со што градот се наоѓа на третото место по големина на рускиот Далечен Исток според бројот на жители.

Претходно бил познат како ''Удинск''  (до 1783 година)  а потоа и ''Верхнеудинск''  (до јули 27, 1934 година).

== Имиња ==
Улан Уде најпрво бил наречен '''Удинское''' ({{Јаз|ru|У́динское}}) поради неговата локација на реката Уда. Основан е како мала тврдина во 1668 година. Од околу 1735 година, населбата била наречена '''Удинск''' ({{Јаз|ru|Уди́нск}}). Името било сменето во '''Верхнеудинск''', буквално „Горниот Удинск“ ({{Јаз|ru|Верхнеу́динск}}) во 1783 година, за да се разликува од Нижнеудинск („Долен Удинск“) што лежи на друга река Уда близу Иркутск.

„Горните“ и „долните“ се однесуваат на позициите на двата града во однос на едни со други, а не на локацијата на градовите на нивнита река Уда. Верхнеудинск лежи на устието на реката Уда, односно на долниот крај, додека Нижнеудинск е долж средниот потег на реката Уда. Сегашното име му било дадено на градот на 27 јули 1934 година и во [[Бурјати]] значи „[[Црвена боја|црвена]] Уда“, како одраз на идеологијата на Комунистичката партија на Советскиот Сојуз.

== Географија ==
Улан Уде лежи 5640&nbsp;km источно од [[Москва]] и 100&nbsp;km југоисточно од [[Бајкалско Езеро|Бајкалското Езеро]],  на 600 м [[надморска височина]] во подножјето на планинските масиви Камар-Дабан и Улан-Бургас, веднаш до [[Утока|сливот]] на реката [[Селенга]] и нејзината [[притока]] Уда, која го дели градот.<ref>[https://transsibirskaya.com/cities-ulan-ude ''transsibirskaya.com'']</ref>

=== Хидрографија ===
По Улан Уде поминуваат две реки, Селенга и Уда. Селенга обезбедува најголем прилив на [[Бајкалско Езеро|Бајкалското Езеро]], снабдувајќи 50% од сите реки во неговиот слив. Селенгата внесува во езерото околу 30 km3 вода годишно, вршејќи големо влијание врз формирањето на езерската вода и нејзината санитарна состојба.

Уда е вистинскиот прилив на реката Селенга. Должината на водотекот е 467&nbsp;km.

== Историја ==
[[Податотека:Coat_of_Arms_of_Ulan-Ude_(Verkhneudinsk_Buryatia)_(1790).png|лево|мини| Грб на Верхнеудинск во 1790 година]]
Првите жители на областа каде што сега се наоѓа Улан Уде биле Евенките, а подоцна и [[Бурјати|Бурјатските Монголи]]. Улан Уде бил населен во 1666 година од руските [[козаци]] како тврдина на Удинское. Поради поволната географска положба, тој рапидно растел и станал голем трговски центар што ја поврзува Русија со [[Народна Република Кина|Кина]] и [[Монголија]] и од 1690 година бил административен центар на регионот Трансбајкал.

До 1775 година, тој бил познат како Удинск, а во 1783 година добил статус на град и бил преименуван во Верхнеудинск. По големиот пожар во 1878 година, градот бил скоро целосно обновен. [[Транссибирска железница|Трансибирската железница]] стигнала до градот во 1900 година предизвикувајќи експлозија во растот. Населението, кое било 3.500 во 1880 година, достигнало до 126.000 во 1939 година.<ref>[https://www.britannica.com/place/Ulan-Ude ''britannica.com'']</ref>

Од 6 април до октомври 1920 година Верхнеудинск бил главен град на Далечноисточната Република, позната и како Република Чита.<ref name="Bisher">{{Наведена книга|title=White Terror: Cossack Warlords of the Trans-Siberian|last=Bisher|first=Jamie|date=June 2005|isbn=9781135765958|pages=302–03}}</ref> Таа била номинално независна држава што постоешла од април 1920 до ноември 1922 година во најисточниот дел на рускиот Далечен Исток. На 27 јули 1934 година, градот бил преименуван во Улан Уде.

== Административен и општински статус ==
[[Податотека:Октябрьский_район_(Улан-Удэ).jpg|мини|Улан Уде]]
Во [[Управна поделба на Русија|рамките на административните поделби]], тој е вметнат како '''град со републичко значење на Улан Уде''' - административна единица со статус еднаков на окрузите.<ref name="Ref28">Resolution #431</ref> Како [[Управна поделба на Русија|општинска поделба]], значењето на градот републички Улан Уде е вградено како '''Урбан Округ Улан Уде'''.<ref name="Ref405">Law #985-III</ref>

== Демографија ==
[[Податотека:Center_of_the_Soviet_district_of_Ulan-Ude_from_a_bird's_eye_view.jpg|мини|Центар на Улан Уде од птичја перспектива]]
Според пописот од 2010 година, во Улан Уде живееле 404.426 луѓе;<ref name="2010Census">{{Ru-pop-ref|2010Census}}</ref> наспроти 359.391 запишани во пописот во 2002 година.<ref name="2002Census"/> Според бројот на жители, тој е трет по големина град во источен [[Сибир]].
{| class="wikitable"
|+Историски податоци за населениеието во Улан Уде<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ethnonet.ru/Radnaev.html|title=Исторические предпосылки формирования современной этнической структуры г.Улан-Удэ|publisher=Ethonet.ru|archive-url=https://web.archive.org/web/20120213134516/http://www.ethnonet.ru/Radnaev.html|archive-date=February 13, 2012|accessdate=17 April 2018}}</ref>
! '''Година'''
! 1923 година
! 1926 година
! 1939 година
! 1959 година
! 1970 година
! 1979 година
! 1989 година
! 2002 година
! 2010 година
! 2017 година
|-
| '''Популација'''
| 21.600
| 28.900
| 125.700
| 174.300
| 253.600
| 299.800
| 352.530<ref name="1989Census">{{Ru-pop-ref|1989Census}}</ref>
| 374.854
| 404.426
| 431.922<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar|title=2017|date=July 27, 2018|accessdate=2021-02-16|archive-date=2017-07-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar|url-status=dead}}</ref>
|}
Етничкиот состав на населението на градот во 2010 година:<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://burstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/burstat/resources/a75c640041fa12979ff1df2d59c15b71/pub-04-04_Терр%3D81000000.pdf|title=Russian Census 2010|date=July 27, 2018|accessdate=2021-08-09|archive-date=2019-07-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190712153204/http://burstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/burstat/resources/a75c640041fa12979ff1df2d59c15b71/pub-04-04_%D0%A2%D0%B5%D1%80%D1%80=81000000.pdf|url-status=dead}}</ref>

* [[Руси]]: 63,6%
* [[Бурјати]]: 32,7%
* [[Украинци]]: 0,6%
* [[Татари]]: 0,5%
* Други: 2,6%

Градот е центар на тибетскиот [[Будизмот во Русија|будизам во Русија]] и се наоѓа на важниот Иволгински датсан 23&nbsp;km од градот.

== Транспорт ==
[[Податотека:Ulan_ude_station.jpg|мини| Железничка станица Улан Уде на [[Транссибирска железница|Транссибирската железница]]]]
Улан Уде се наоѓа на главната линија (Транссибирска линија) на [[Транссибирска железница|Транссибирската железница]] помеѓу Иркутск и [[Чита]] на раскрсницата на трансмонголската линија (трансмонголска железница) која започнува од Улан Уде и продолжува на југ преку [[Монголија]] до [[Пекинг]] во Кина.

Градот лежи и на делот М55 на автопатот Бајкал (дел од Трансибирскиот автопат). Аеродромот го опслужува аеродромот Улан Уде (Бајкал), како и помалиот аеродром Улан Уде Восточни.

== Култура ==
[[Податотека:Ethnographic_museum_Gate.JPG|мини|Портата на етнографскиот музеј Улан Уде]]
[[Податотека:Raskolnikchurch.jpg|мини|Руска староверска црква се преселила во етнографскиот музеј во Улан Уде]]
До 1991 година, Улан Уде бил затворен за странци. Постојат стари трговски куќи богато украсени со резба во дрво и камен во историскиот центар на Улан Уде, покрај бреговите на реките, кои се исклучителни примери на рускиот класицизам. Градот има голем етнографски музеј кој потсетува на историјата на народите во регионот. На централниот плоштад има голема и крајно невообичаена статуа на главата на [[Владимир Илич Ленин|Владимир Ленин]]: најголемата во светот. Изграденаво 1970 година за стогодишнината од раѓањето на Ленин, се надвиснува над главниот плоштад на 7,7 m и тежи 42 тони.<ref name="LeninMonument">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.monulent.ru/monument.php?id=00000000013|publisher=Monulent.ru|language=ru|script-title=ru:Памятник В. И. Ленину|accessdate=17 April 2018|archive-date=2007-11-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20071117060607/http://www.monulent.ru/monument.php?id=00000000013|url-status=dead}}</ref>

== Глетки ==
[[Податотека:Lenin's_head_in_Ulan_Ude.jpg|мини| Најголемиот споменик со главата на [[Советски Сојуз|советскиот]] лидер [[Владимир Илич Ленин]] некогаш направена е во Улан Уде]]
[[Податотека:Odigitrievsky_Cathedral,_Ulan_Ude.jpg|мини|Катедрала Одигитриевски]]
''Етнографскиот музеј на народите во Трансбајкал'' е еден од најголемите руски музеи на отворено. Музејот содржи историски наоди од ерата на  Гробната култура на плочите  Ксионгну до средината на 20 век, вклучувајќи уникатна колекција примероци на дрвена архитектура на [[Сибир]] - и повеќе од четириесет архитектонски споменици.

Катедрала Одигитриевски - [[Православна црква|Православна црковна]] епархија на Бурјат, била првата камена зграда во градот и е сибирски [[барок]]ен архитектонски споменик. Катедралата се смета за уникатна бидејќи е изградена во зона на висока сеизмичка активност во срцето на градот на бреговите на реката Уда каде што таа се влева во Селенга.

Една од атракциите на Улан Уде е споменикот на градскиот плоштад&nbsp;- плоштадот на Советите&nbsp;- во форма на главата на Ленин (вајарите Г.В. Нерода, Ј.Г. Нерода, архитектите Душкин, П.Г. Зилберман). Споменикот, е тежок 42 тони и е со висина од {{Convert|7.7|m|ft}}, бил отворен во 1971 година во чест на стогодишнината од раѓањето на Ленин.<ref name="LeninMonument"/> Меѓународниот фестивал за музика и култура „ Гласот на номадите “ се одржува секоја година на различни локации во градот.

== Монголски митинг ==
Улан Уде служи како крајна точка за Монголскиот митинг.

== Клима ==
Улан Уде може да се опише како да поседува влажна [[степска клима]] која се граничи со [[умереноконтинентална клима]]. Климата се одликува со долги, суви, ладни зими и кратки, но многу топли лета. Врнежите се мали и многу концентрирани во потоплите месеци.

== Значајни луѓе ==

* Ирина Пантаева, модел на ''Sports Illustrated''
* Оксана Омелијанчик, уметничка гимнастичарка
* Дмитриј Маслеев, пијанист
* Александар Сластин, глумец
* Ина Степанова, олимписка стрелачка

== Наводи ==
{{Наводи}}

[[Категорија:Далечен Исток (Русија)]]
[[Категорија:Статии со извори на руски (ru)]]
[[Категорија:Координати на Википодатоците]]
[[Категорија:Врамена карта без назнака за OSM-однос на Википодатоците]]
[[Категорија:Градови во Русија]]
[[Категорија:Преименувани населени места во Русија]]
[[Категорија:Населени места основани во 1666 година]]