Преглед на кодот на Небесен координатен систем

{{Инфокутија
|title=Насоченост на астрономските координати
|image= [[Податотека:Ориентација на астрономските координати.svg|280п]]
|caption=<small>Насоченост на галактичкиот, еклиптичкиот и екваторскиот координатен систем проектирани на небесната сфера. Прикажани се галактичкиот екватор (црно), северниот галактички пол (СГП), еклиптиката (портокалово), северниот еклиптички пол (СЕП), небесниот екватор (сино) и северниот небесен пол (СНП). Сонцето и земјата не се во размер, туку само служат да ја прикажат орбиталната насока на Сонцето околу Галактичкото Средиште и орбиталната насока на Земјата околу Сонцето.</small>
}}

'''Небесен координатен систем''' — [[астрономија|астрономски]] [[координатен систем]] за определување на местоположбата на објектите на [[небесна сфера|небесната сфера]].
Постојат различни небесни координатни системи, и секој од нив користи [[сферни координати]] проектирани на небесната сфера, аналогно на [[географски координатен систем|географскиот координатен систем]] за места на површината на [[Земја]]та. Системите се разликуваат само по нивните [[основна рамнина|основни рамнини]], кои го делат небото на две еднакви [[полутопка|полутопки]] (полутопки) долж [[голема кружница]]. На пример, основната рамнина на географскиот систем е Земјиниот [[екватор]]. Секој од овие координатни системи е именуван по неговата основна рамнина.

== Координатни системи ==
Во оваа табела се прикажани стандардните координати системи што ги користат астрономите. [[Основна рамнина|Основната рамнина]] ја дели сферата на две еднакви полутопки и ја определува основната линија за еквивалентната [[географска ширина]] во координатите, т.е. еквивалент на [[екватор]]от во [[географски координатен систем|географскиот координатен систем]] (ГКС). Двете точки што се наоѓаат на 90° од основната рамнина се сметаат за полови. Колоната со координати се наведени еквивалентите на [[географска ширина|географската ширина]] и [[географска должина|должина]] во ГКС.

{| class="wikitable"
|-
! Координатен систем
! Основна рамнина
! Полови
! Координати
|-
|- style="text-align:center;"
| [[хоризонтски координатен систем|хоризонтски]]
| [[хоризонт]]
| [[зенит]]/[[надир]]
| висина — [[азимут]] — [[Меридијан (астрономија)|меридијан]]
|-
|- style="text-align:center;"
| [[екваторски координатен систем|екваторски]]
| [[небесен екватор]]
| [[небесен пол|небесни полови]]
| [[деклинација (астрономија)|деклинација]] — [[ректасцензија]] или [[часовен агол]]
|-
|- style="text-align:center;"
| [[еклиптички координатен систем|еклиптички]]
| [[еклиптика]]
| [[еклиптички пол]]ови
| [[еклиптички координатен систем|еклиптичка ширина]] — [[еклиптички координатен систем|еклиптичка должина]]
|-
|- style="text-align:center;"
| [[галактички координатен систем|галактички]]
| [[галактичка рамнина]]
| [[галактички пол]]ови
|
|-
|- style="text-align:center;"
| [[супергалактички координатен систем|супергалактички]]
| [[супергалактичка рамнина]]
|
|
|}

=== Хоризонтски систем ===
{{Главна|Хоризонтски координатен систем}}
Хоризонтскиот (алтазимутен) систем поаѓа од местоположбата на набљудувачот на Земјата, која се врти околу својата оска еднаш на [[ѕвездено време|ѕвезден ден]] (23 часа, 56 минути и 4,091 секунди) во однос на „неподвижната“ ѕвездена позадина. Поради ова местоположбата на објектот според хоризонтскиот систем е минлива, и се користи претежно за пресметување на времето на изгрев и залез, како на пр. изгрејсонце и зајдисонце. Во подалечното минатото овој систем се користел во морепловството — за утврдување на азимутската местоположба на една планета, со прецизна пресметка на времето, а оттука се наоѓала географската ширина и должина на бродот. Многу телескопи имаат алтазимутни стативи, но пресметката на хоризонтската положба според времето, географската положба и положбата на објектот се врши со [[сметач]].

=== Екваторски систем ===
{{Главна|Екваторски координатен систем}}
Екваторскиот координатен систем поаѓа од центарот на Земјата како свое средиште и го третира небото што нè опкружува како неподвижно, додека Земјата се врти околу својата оска и ние заедно со неа. Овој систем го опишува небото гледано од сончевиот Систем — современите ѕвездени карти речиси без исклучок користат екваторски координати. Ѕвездените карти на древните источни земји го користеле овој систем.

Екваторскиот систем е нормален координатен систем за највеќето професионалци и многу аматери работат со телескопи со екваторски стативи што го следат движењето на небото во текот на ноќта. Небесните објекти се наоѓаат со усогласување на скалата на телескопот со екваторските координати на бараниот објект.

Доста застапен избор за полот и екваторот е постариот систем [[B1950]] и соверемениот систем [[J2000]], но може да се користат и тековни (соодветни на денот на набљудување) како при мерење на местоположбата на планета или вселенско летало. Ова понатаму се дели на средновредносни тековни координати, кои се вопросечени и ја занемаруваат [[нутација]]та, и верни тековни координати, кајшто се зема предвид нутацијата.

=== Еклиптички систем ===
{{Главна|Еклиптички координатен систем}}
Еклиптичкиот систем е еден од старите координатни системи што се користеле на ѕвездените карти пред да се раздвојат [[астрономија]]та и [[астрологијата]], особено во западните земји.

Еклиптичкиот систем го опишува орбиталното движење на планетите околу сонцето со средиште во барицентарот на сончевиот Систем, кој се наоѓа во сонцето. Основната рамнина е рамнината на која орбитира Земјата, наречена еклиптичка рамнина. Системот наоѓа примена во изучувањето на планетите, положбата на планетите и други важни податоци како наклонот, јазлите на искачување и спуштање, положбата на перихелот итн.

=== Галактички систем ===
{{Главна|Галактички координатен систем}}
Галактичкиот систем го зема нашиот Сончев Систем како средиште — положба насочена речиси кон центарот на Млечниот Пат како нулта насока, а инаку има основна рамнина што приближно соодветствува на дискот на Млечниот Пат, но која е утврдена со стандард. Галактичкиот систем се користи за меѓуѕвездено позиционирање на објекти во однос на нашата галаксија.

<!-- 
===Супергалактички систем===
{{Главна|Супергалактички координатен систем}} 
-->

== Висински агол ==
Висинскиот агол (алтитуда) е вертикалниот [[агол]] измерен од астрономскиот [[хоризонт]] (0°) кон [[зенит]]от (+90°). Може да има и негативна вредност, ако објектот се наоѓа под хоризонтот, сè до [[надир]]от (-90°).

Поимот '''зенитно растојание''' почесто се користи во астрономијата и е [[комплементарни агли|комплементарен]] на висината. Ова значи: 0° во зенитот, 90° на хоризонтот, па сè до 180° во надирот.

== Претворање на координатите ==
=== Екваторски во хоризонтски координати ===
Нека ''H'' биде часовниот агол, а ''δ'' деклинацијата на екваторските координати. Ако сакаме да ги пресметаме висината ''a'' и [[азимутот]] ''A'' во екваторски координати. Тогаш, за набљудувачот на [[географска ширина]] Φ, равенките за претворање ќе бидат:

:<math>\sin \mathrm{a} = \cos \theta = \sin \phi \cdot \sin \delta + \cos \phi \cdot \cos \delta \cdot \cos H</math>

<!-- дополнителен празен ред за прегледност -->

:<math>\cos \mathrm{A} = \frac{\cos \phi \cdot \sin \delta - \sin \phi \cdot \cos \delta \cdot \cos H}{\cos \mathrm{a}}.</math>

каде ''θ'' е [[зенит]]ниот агол (или зенитното растојание - 90° комплементарен на висината). Потоа вредностите на координатите се добиваат со обратни [[тригонометриски функции]].

НАПОМЕНА: Обратниот косинус има двојна вредност, т.е. 160° и 200° имаат ист косинус. Горенаведеното треба да се исправи. Ако H < 180 ([[Пи]] радијани), тогаш Az = 360 - Az е изведено од равенката погоре.

== Поврзано ==
* [[Оскин наклон]]
* [[Азимут]]
* [[Наклон]]
* [[Козајов механизам|Козајов ефект]]
* [[Меѓународен небесен координатен систем]]

== Извори ==
* ''Статијата се заснова на „Астроинфо“ од Џејсон Харис, што е вклучено во KStars — [http://edu.kde.org/kstars/ Планетариум за работна површина на KDE] за [[Linux]]/[[KDE]].''

== Надворешни врски ==
{{рвр|Celestial coordinate systems}}
* [http://astronomija.com.mk/vest.asp?id=3 Астроучилница: Координатни системи] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110324155418/http://astronomija.com.mk/vest.asp?id=3 |date=2011-03-24 }} — [[Скопско астрономско друштво]] {{mk}}

{{Небесни координатни системи}}

[[Категорија:Небесни координатни системи| ]]
[[Категорија:Небесна механика|Координатен систем]]
[[Категорија:Концепти во астрономијата]]