Преглед на кодот на Витамин Ц

[[Податотека:L-Ascorbic acid.svg|thumb|200px|Аскорбинска киселина]]
[[Податотека:L-ascorbic-acid-3D-balls.png|thumb|200px|Модел на [[молекула]]та на витаминот Ц - со сива боја е означен [[јаглерод]]от, со црвена [[кислород]]от и со бела [[водород]]от]]

'''Витамин Ц''', '''Ц-витамин''' или '''аскорбинска киселина''' — [[витамин]] растворлив во [[вода]], присутен во [[овошје]]то и [[зеленчук]]от. Тој е еден од најиспитуваните и најопишуваните витамини, и е првиот синтетизиран витамин. Овој витамин има редукциони својства и учествува во многу биолошки процеси. Важен е за синтезата на [[колаген]]от и [[карнитин]]от, како и за метаболизмот на масните киселини. Тој е најсилниот [[антиоксиданс]] меѓу витамините кои се растворливи во вода. Инаку, витаминот Ц е познат по [[скорбут]]от, болест која настанува поради неговиот недостаток во организмот.

== Особености ==
Витаминот Ц или аскорбинската киселина за првпат бил изолиран во 1928 г. од кората на надбубрежните жлезди на заморчињата. [[Молекула]]та на аскорбинската киселина всушност претставува ''γ-лактон-2-кето-гулонска киселина''. Киселоста на витаминот Ц потекнува од ендиолната група (две [[хидроксилна група|хидроксилни групи]] кои се наоѓаат во една двовалентна врска).

Витаминот Ц има [[кристал]]на структура и е многу чувствителен, брзо се онеспособува и распаѓа со делување на [[влага]], [[светлина]], [[воздух]], висока [[температура]] (термолабилен). Постојаното внесување на витамин С е потребно затоа што тој не може да се складира во организмот за подолго време. Бидејќи е растворлив во вода, внесениот вишок ќе се излачи, а на организмот брзо ќе му бидат потребни нови количини.

== Улога ==
Витаминот Ц има неколку важни улоги во [[организам|организмот]] на човекот:
* влијае на растот на `рскавичното ткиво и на [[заби]]те
* има улога во синтезата на стероидните [[хормони]]
* ја стимулира [[адреналин]]ската функција и ослободувањето на [[адреналин]] и [[норадреналин]] од сржта на [[надбубрежна жлезда|надбубрежната жлезда]]
* има антиоксидативно својство, односно учествува во отстранувањето на слободните [[радикал (хемија)|радикали]]

Витаминот Ц го спречува создавањето на опасните соединенија т.н. [[нитрозамин]]и<ref>[http://www.panoptikum.com.mk/old/index.php?option=com_content&task=view&id=3933&Itemid=225 Приказна за витаминот Ц]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, кои настануваат во желудникот и цревата со разградување на [[храна]]та (особено конзервираната). Постојаната присутност на овие соединенија може да доведе и до појава на [[карцином]]. Значајна е улогата на витаминит Ц и во [[синтеза]]та на [[колаген]]от – влакнестиот материјал кој е составен дел на кожата, тетивите, [[коски]]те, [[рскавица]]та, [[заби]]те и [[крвни садови|крвните садови]]. Со доволна количина на витаминот Ц се осигурува добра структура на [[кожа]]та, а таа станува затегната, поздрава и поубава, а коските, тетивите, рскавицата и крвните садови ([[капилари]]) стануваат поцврсти и поотпорни.

== Извори на витаминот Ц ==

Растенијата се добар извор на витаминот Ц, иако неговата количината варира кај пооделни видови растенија во зависност од: климатските услови во кои расте растението, од квалитетот на [[почва]]та, од свежината на плодот (со стоење на набраниот плод витаминот Ц [[оксидација|оксидира]]), како и од начинот на обработка на плодот (варење, сечкање, мелење).

[[Податотека:Rosa_rubiginosa_hips.jpg|thumb|220px|left|Шипинките се особено богати со витамин Ц]]
<div style="float:right; padding: 1em;">
{| class="wikitable" border="1" cellpadding="2"
!Растение
!Количина на<br />аскорбинска<br />киселина<br />(мг/100г)
|-
|[[Шипинка]] || 426
|-
|[[Магдонос]] || 130
|-
|[[Киви]] || 90
|-
|[[Брокула]] || 90
|-
|[[Јагода]] || 60
|-
|[[Портокал]] || 50
|-
|[[Лимон]] || 40
|-
|[[Диња]] || 40
|-
|[[Грејпфрут]] || 30
|-
|[[Малина]] || 30
|-
|[[Мандарина]] || 30
|-
|[[Спанаќ]] || 30
|-
|[[Манго]] || 20
|-
|[[Компир]] || 20
|-
|[[Домат]] || 10
|-
|[[Боровинка]] || 10
|-
|[[Ананас]] || 10
|}
</div>

Табелата приближно ги прикажува релативните количини на витаминот Ц во пооделни растенија. Неговата количина е испитувана во милиграми на 100 грама од плодот на растението. Количините на витаминот Ц се прикажани како средни вредности од повеќе мерења.

== Употреба ==
Препорачаната доза на витамин Ц за здраво возрасно лице е околу 75-90 мг на ден<ref>[http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002404.htm Vitamin C] [[англиски јазик|анг.]]</ref>. Кај зголемени потреби, при терапија, може да се земаат и до 500 мг. Витаминот Ц по правило добро се поднесува. Сепак, големи дози (поголеми од 1 г.) при долготрајна примена можат да предизвикаат мачнина, пролив, грчеви во [[стомак]]от, осип на [[кожа]]та, а понекогаш и можност од создавање на камен во [[бубрег]]от.

Ако организмот е изложен на дополнителни напори, потребни му се и дополнителни количини на витамин Ц. Зголемени потреби најчесто се јавуваат кај: стресни ситуации, разни заболувања (инфекции) и повреди, зголемена телесна [[температура]], хируршки зафати, употреба на некои лекови, [[бременост|бремени]] и жени што дојат, спортисти, [[пушење|пушачи]] и земање на [[алкохол]].

На бремените и жените што дојат потребни им сè до 50% поголеми количини на витамин Ц на ден, а на лицата заболени од [[шеќерна болест]] околу 30%. Пушачите имаат хроничен недостаток од витамин Ц затоа што тој се троши за неутрализирање на отровните тешки метали од [[чад]]от на цигарите.

Витаминот Ц ја зголемува апсорпцијата на [[железо]]то, така што е потребна внимателност при нивното заедничко земање.

== Мерки на претпазливост ==
Пред земањето на витаминот Ц треба да се посоветувате со лекар ако:
* имате [[дијабетес]]
* имате заболување на бубрезите или зголемен ризик од појава на камен во [[бубрег]]от

Треба веднаш да се престане со земањето на аскорбинска киселина ако се појават [[алергија|алергиски]] реакции - потешкотии со [[дишење]]то, стегање на [[грло]]то, појава на отоци на усните, [[јазик]]от или [[лице]]то. Дозата треба да се намали при појава на пролив, мачнина или дисурија (отежнато мокрење).

== Наводи ==
{{наводи}}

{{Антиоксиданси}}
{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Витамин Ц| ]]
[[Категорија:Витамини]]
[[Категорија:Органски киселини]]
[[Категорија:Коензими]]
[[Категорија:Неопходни лекови според Светската здравствена организација]]
[[Категорија:Антиоксиданси]]
[[Категорија:Прехранбени антиоксиданси]]