Преглед на кодот на Џејмс Тобин

{{Инфокутија Економист
| name             = Џејмс Тобин
| school_tradition = [[Неокензијанска економија]]
| color            = darkgreen
| image       =James Tobin.png
| image_size       =
| caption     =Џејмс Тобин (1962)
| birth_date       = {{Birth date|1918|3|5|df=y}}
| birth_place      = [[Чемпејн]], [[Илиноис]], [[САД]]
| death_date       = {{Death date and age|2002|3|11|1918|3|5|df=y}}
| death_place      = [[Њу Хевен (Конектикат)]], САД
| nationality      = [[Соединети Американски Држави]]
| institution      = [[Јеил Универзитет]]<br>[[Комисија на Ковелс]]
| field            = [[Макроекономија]]
| alma_mater       = [[Харвард Универзитет]]
| influences       = [[Џон Мејнард Кејнс|Кејнс]]{{·}} [[Јозеф Шумпетер|Шумпетер]]{{·}} [[Алвин Хансен|Хансен]]{{·}} [[Готфрид Хаберлер|Хаберлер]]{{·}} [[Sumner Slichter|Сличтер]]{{·}} [[Сејмур Харис|Харис]]{{·}} [[Едвард С. Мејсон|Мејсон]]{{·}} [[Едвард Чемберлен|Чемберлен]]{{·}} [[Вилијам Баумол|Баумол]]{{·}} [[Васили Леонтјев|Леонтјев]]
| opposed          =
| influenced       = [[Пол Семјуелсон|Семјуелсон]]{{·}} [[Лојд Метзлер|Метзлер]]{{·}} [[Џон Кенет Галбраит|Галбраит]]{{·}} [[Абрам Бергсон|Бергсон]]{{·}} [[Ричард Мусгрејв|Мусгрејв]]{{·}} [[Ричард М. Гудвин|Гудвин]]{{·}} [[Пол Кругмен|Кругмен]]{{·}} [[Стефани Грифит-Џонс|Грифит-Џонс]]{{·}} [[Инџи Каул|Каул]]
| contributions    = [[Портфолио теорија]]<br />[[Кејнзијанска економија]]<br />[[Тобиновиот q]]<br />[[Тобитов модел]]<br />[[Тобинов данок]]
| awards           = [[Џон Бејтс Кларк медал]] (1955)<br /> [[Нобелова награда по Економија]] (1981)
| signature        = 
| repec_prefix = e | repec_id = pto4
}}
[[Податотека:James Tobin.png|мини|Тобин во 1962 година]]
'''Џејмс Тобин''' ([[англиски]]: ''James Tobin'') ({{роден на|5|март|1918}} – {{починал на|11|март|2002}}) — американски економист, претставник на [[неокензијанци]]те, кој дал значаен придонес за [[неокласична]]та [[синтеза]]. Неговата академска работа вклучува пионерски придонеси кон проучувањето на [[инвестиции]]те, [[монетарна]]та и [[фискална политика|фискалната]] [[политика]] и [[финансиски пазари|финансиските]] [[пазар]]и. Во [[1981]] година бил награден со [[Нобелова награда за економија|Нобеловата награда за економија]] за неговиот придонес ''„во анализата на состојбата на финансиските позиции и нивните врски со решенијата во областа на расходите, вработеноста, производството и цените“, односно за неговиот придонес во развивањето на модел во кој монетарните, финансиските и реалните променливи се меѓусебно обусловени и за неговата теорија на имотен избор''.

== Животопис ==
===Рани и студентски години===
Тобин е роден во [[Чемпејн]], [[Илиноис]], [[САД]] во [[1918]] година. Неговиот татко, Луј Мајкл Тобин, бил директор на атлетскиот клуб на Универзитетот на Илиноис во Урбана – Чемпејн, додека неговата мајка Маргарет Едгертон Тобин била социјален работник.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.princeton.edu/~achaney/tmve/wiki100k/docs/James_Tobin.html |title=Џејмс Тобин |accessdate=2013-05-16 |archive-date=2014-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140704124932/https://www.princeton.edu/~achaney/tmve/wiki100k/docs/James_Tobin.html |url-status=dead }}</ref>  Тобин во Урбана завршил основно и средно образование, каде што се истакнал како на часовите така и во спортските активности, односно во [[кошарка]]та и [[атлетика]]та. Во [[1935]] година, по иницијатива  на својот татко, без какви било специјални подготовки, ги положил приемните испити, и добивајќи стипендија станал студент на престижниот универзитет "[[Харвард]]". Токму тие години во Одделот за економија на Харвард биле собрани едни од најголемите умови во економската наука како што се: [[Едвард Чемберлен]], [[Јозеф Шумпетер]], [[Едвард Месон]], [[Сејмур Харис]], [[Самнер Шликтер]], [[Алвин Хансен]], [[Василиј Леонтјев]], [[Готфрид Хаберлер]] итн. Покрај тоа, и на другата страна од катедрата, тие години студенти на Харвард биле личности кои подоцна станале водечки во поодделни области од [[економија]]та. Меѓу нив спаѓаат: [[Џон Милер]], [[Пол Семјуелсон]], [[Лојд Рејнолдс]], [[Лојд Мецлер]], [[Пол Свизи]], [[Ричард Гилберт]], [[Ричард Гудвин]], [[Ј. К. Галбрајт]], [[Ричард Мазгрејв]], [[Абрам Бергсон]] итн. Тобин дипломирал во [[1939]] година, а магистрирал во [[1940]] година. По влегувањето на [[САД]] во [[Втора светска војна|Втората светска војна]], тој се пријавил на курс за морнарички офицери на [[Универзитет Колумбија|Универзитетот Колумбија]]. Четирите воени години воглавно ги поминал во американската [[морнарица]] како офицер навигатор или на посебни задачи, учествувајќи во борбите во Северна [[Африка]], јужна [[Франција]] и [[Италија]]. По заземањето на [[Јапонија]] ја напуштил војската и се вратил на Харвард за да ја продолжи академската кариера. Наредните две години работел на својата докторска дисертација на тема „Теориски и статистички истражувања на функцијата на побарувачката“, напишана под супервизија на Шумпетер, која успешно ја одбранил во [[1947]] година, по што вратите на Харвард биле широко отворени за неговата наставничка и истражувачка кариера. Тобин предавал на Харвард три години како помлад колега. Во тој период поминал една година во [[Англија]] како гостин на департманот за применета економија на познатиот универзитет во [[Кембриџ]], и тоа од [[1949]] година до [[1950]] година.

===Универзитетска кариера и консултант===
Во 1950 година Тобин преминал на Универзитетот [[Јеил]] како вонреден професор, за подоцна да стане редовен професор по економија ([[1955]] – [[1957]]), професор по економија со највисок академски ранг на Јеил (Sterling Professorship) (1957 – [[1988]]), и претседател на департманот за економија ([[1968]] – [[1969]] и [[1974]] – [[1978]]). Исто така бил и директор на фондацијата "Каулс" (Cowles Foundation) за истражувања во економијата (1955 – [[1961]] и [[1964]] – [[1965]]). Од 1988 година до неговата смрт во [[2002]] година бил професор со највисок академски ранг, пензиониран почесен професор, на Универзитетот Јеил. Таму Тобин ги објавил и своите најпознати трудови, меѓу кои и оние за кои му била доделена [[Нобелова награда|Нобеловата награда]] за економија.<ref>Howard R. Vane and Chris Mulhearn ''“The Nobel Memorial Laureates in Economics” (An introduction to their careers and main published works)'' – James Tobin, year 2005, page 120-125</ref>  Речиси целиот свој работен век го има поминато предавајќи на студентите и пишувајќи трудови. Во периодот 1961 – [[1962]] година станал член на Економскиот совет на Претседателот [[Кенеди]], што всушност е едно од ретките скршнувања од неговата универзитетска кариера. Покрај Тобин, во Економскиот совет на Кенеди се вклучиле и голем број на познати економисти како што се [[Хелер]], [[Окун]], [[Солоу]] и [[Ероу]]. Во 1962 година оваа група на „великани“ во економската наука го издала и денес познатиот извештај ([[Economic Report]]) на кој се засновала Кенедиевата „нова економска политика“. Тобин истакнал дека тој и неговите колеги биле многу горди што претседателот Кенеди ги прифаќал нивните совети и ги преточувал во мерки и политики кои за време на неговиот мандат дале резултати во намалувањето на невработеноста како и на полето на економскиот раст. Меѓутоа, сите тие резултати пропаднале за време на [[Виетнамска војна|Виетнамската војна]] и [[стагфлација]]та во [[1970]]-тите години.

===Приватен живот===
На [[14 септември]] [[1946]] година, Тобин се оженил со Елизабет Феи Ринго, поранешна студентка на [[Пол Семјуелсон]] на [[МИТ]] ([[Massachusetts Institute of Technology]]), со која имал четири деца: Маргарет Ринго, Луис Мајкл, Хју Ринго и Роџер Гил. Живееле во истата куќа во [[Њу Хевен]], која ја купиле уште првата година од нивниот брачен живот и, според американските обичаи, еднаш годишно се собирале на заедничка прослава со своите деца и внучиња. Тобин починал на [[11 март]] [[2002]] година на возраст од 84 години во Њу Хевен,<ref>[http://www.nytimes.com/2002/03/13/business/james-tobin-nobel-laureate-in-economics-and-an-adviser-to-kennedy-is-dead-at-84.html?ref=jamestobin Џејмс Тобин, добитник на Нобеловата награда по економија и советник на Кенеди, почина на 84 годишна возраст]</ref> а неговата сопруга починала на возраст од 90 години, во јуни [[2009]] година.<ref>[http://www.thefamouspeople.com/profiles/james-tobin-279.php Општество за признавање на успесите на познатите луѓе – Џејмс Тобин]</ref>

Тобин бил претседател на [[Американска економска асоцијација|Американската економска асоцијација]] (1970), бил член на [[Американска национална академија на науките|Американската национална академија на науките]], на [[Американска статистичка асоцијација|Американската статистичка асоцијација]], на [[Американска академија за хуманитарни и природни науки|Американската академија за хуманитарни и природни науки]], на [[Американско филозофско здружение|Американското филозофско здружение]].

==Позначајни дела==
Тобин има објавено 16 книги и повеќе од 400 статии наменети за стручната и пошироката јавност. Притоа, голем дел од неговото творештво е претставено во изданието во три тома „[[Есеи за економските науки]]“
:*Том I: „[[Макроекономија]]“ (1971)
:*Том II: „[[Потрошувачка и економетрија]]“ (1975)
:*Том III: „[[Теорија и политика]]“ (1982)

==Придонесот на Џејмс Тобин за развојот на економската наука==
Џејмс Тобин е еден од најзначајните [[кензијанизам|неокензијанци]]. Тој, заедно со Семјуелсон и [[Модиљани]], и покрај тоа што биле [[кензијанци]] , интегрирале дел од придонесите на [[класични економисти|класичните економисти]] во своето економски учење. Овие економисти дале голем придонес за [[неокласична синтеза|неокласичната синтеза]], што всушност претставува обединување на едно место на јадрото на класичната економска теорија и на кензијанската економска мисла.

Тобин, како и останатите умерени кејнзијанци, е кејнзијанец на краток рок, а [[Монетаризам|монетарист]] на долг рок. Тој тврди дека економијата понекогаш е во кејнзијанска ситуација, кога има неангажирани [[фактори на производството|фактори на производство]] и кога треба да се стимулира [[агрегатна побарувачка|агрегатната побарувачка]]. Но, понекогаш [[економија]]та е во класична ситуација. Тоа се случува кога функционира на нивото на потенцијалниот [[бруто-домашен производ]] и рационално ги користи сите ресурси, па во тој случај не треба да се стимулира со мерките на страната на [[агрегатна побарувачка|агрегатната побарувачка]]. Овие ставови на Тобин ја потвдруваат ваквата квалификација:
:*Економијата секогаш на крајот завршува со полна вработеност, но урамнотежувањето на [[пазар]]ите бара време, од околу пет години, поради ригидноста на [[цена|цените]] и [[плата|платите]];
:*На краток рок, владите треба да водат [[стабилизациона политика]] со управување со агрегатната побарувачка;
:*На долг рок, преку мерките на страната на [[агрегатна понуда|агрегатната понуда]], треба да се влијае врз бруто-домашниот производ;
:*Не постои реска граница помеѓу мерките на страната на агрегатната понуда и агрегатната побарувачка (кај [[Кејнз]], [[инвестиции]]те се битна одредица на агрегатната побарувачка, а од друга страна инвестициите влијаат и врз [[производство]]то и врз агрегатната понуда).<ref>Фити Таки, ''„Економија“'' (трето издание), Економски факултет-Скопје, Скопје, 2010, стр. 498-499.</ref>

Тобин ја доразвил Кејнзовата теорија “[[Liquidity preference]]”  - Теоријата за претпочитување на ликвидни средства, и ја приспособува на новите изменети услови, односно неговата [[теорија]] “[[Portfolio Balance Approach]]” претставува теорија на имотен избор.

Тобин се залага за [[дискрециона монетарна политика]] со која [[централна банка|централната банка]] има значајна улога во реализирање на основните цели на [[економска политика|економската политика]], како што се: ниска стапка на [[инфлација]], намалување на стапката на [[невработеност]], постигање на одредена стапка на [[економски раст]]. Според него, во зависност од типот на тековите кои ја погодуваат економијата потребен е адекватен одговор на монетарната политика, а не централните банки да се грижат само за [[Стабилност на цените|стабилноста на цените]]. Централната банка треба постојано да врши анализа на реалните и монетарните движења, односно на движењата на платите, вработеноста, производството, побарувачката на стоки, како и залихите на стоки, растот или опаѓањето на [[кредит]]ите и други монетарни стратегии, и да донесува одлуки за монетарна [[експанзија]] или контракција врз основа на анализата на овие променливи.

Тобин предлага монетарната политика да се проектира на три временски рокови: 
:*На краток рок, период од 1-2 квартала, во кој таргети на централната банка би биле [[парична маса|паричната маса]], резервите на [[Банка|банките]] и краткорочните [[каматна стапка|каматни стапки]], со што всушност врши спој на монетаристичката концепција, за која е важна само [[парична маса|паричната маса]] (М2), со кејнзијанската концепција, за која се важни краткорочните [[каматни стапки]] и [[резерви на банките|резервите на банките]].
:*На среден рок, период од две години, во кој таргет на монетарната политика би бил номиналниот општествен производ. Периодот од две години би бил доволно долг за да може да се конпензираат промените во брзината на оптекот на [[пари]]те, односно во [[Побарувачка за пари|побарувачката на парите]], што всушност претставува клучна детерминанта кај монетаристите.
:*На долг рок, неколку години, целите на монетарната политика би се совпаднале со целите на економската политика. Тобин се залага да се води координирана [[фискална политика|фискална]] и монетарна политика во реализацијата на основните долгорочни цели на економската политика.
Всушност, Тобиновите гледишта за монетарната политика се дискрециона и флексибилна монетарна политика наспроти автоматска и крута, која ќе кореспондира со останатите компоненти на економската политика.
	
Џејмс Тобин е најзаслужен меѓу неокејнзијанците, во борбата со монетаристите, што неокејнзијанската теорија сè уште има рамноправен третман и е поддржувана од голем број економисти во современата економска теорија, а за ова помага и фактот што неговата теорија на имотен избор е поблиску до реалноста во современите развиени [[Пазарна економија|пазарни економии]] во споредба со другите конкурентни теории.<ref>''„Нобеловци по економија 1969-2008“'' (второ издание) – Џејмс Тобин, Економски факултет-Скопје, Скопје, 2008, стр. 121-126.</ref>

==Посебниот придонес на Тобин поради кој му е доделена Нобеловата награда==
Најголемиот придонес на Тобин за развојот на [[економска наука|економската наука]] е во доразвивањето на Кејнзоновата економска теорија “Liquidity preference” и нејзино приспособување на новите изменети услови. Оваа теорија “Portfolio Balance” всушност е теорија на имотен избор. Поединецот своите [[Штедење|заштеди]] ги разместува помеѓу алтернативните имоти, при што парите претставуваат само еден вид на имот. [[Побарувачка]]та за одделен вид имот варира правопропорционално со сопствената каматна стапка, а обратнопропорционално со каматните стапки на другите имоти, при што зголемувањето, односно намалувањето на побарувачката на одделен имот ја изменува структурата на заштедите на вкупниот имот и ќе ги промени каматните стапки на сите имоти.

Под претпоставка на целосна рамнотежа во [[стопанство]]то, доколку [[Централна банка|централната банка]] ги намали [[Задолжителна резерва|задолжителните резерви]] на [[банка|комерцијалните банки]], се зголемува можноста за ново создавање на [[депозити]] по видување. Тоа пак, од своја страна ќе овозможи да се зголеми побарувачката на [[хартии од вредност]] и [[заем]]и, што ќе води до покачување на цените на вредносните хартии и намалување на каматните стапки. Додека не се исцрпат резервите за создавање дополнителни пари ќе тече овој процес на замена на новосоздадените депозити по видување за вредносни хартии, а потоа настапува обратен процес. Поради намалените каматни стапки на вредносните хартии ќе се намали нивната побарувачка, а ќе се зголеми побарувачката на супститутивните имоти, како што се парите и стоките, при што јавноста ќе го прераспореди својот имот со намалување на количеството на вредносни хартии, а зголемување на пари и стоки.

Количеството на пари се зголемува за целиот износ за кој е намалено количеството на вредносни хартии, додека побарувачката за пари не е зголемена во тој износ, туку е помала за разликата што ја надополнува побарувачката за стоки, поради што се јавува нерамнотежа помеѓу [[Понуда на пари|понудата]] и побарувачката на пари, која јавноста ја премавнува преку купување на реални добра. Сега пак, зголемената побарувачка на реални добра ги зголемува нивните цени, а ја намалува [[профит]]ната стапка. Побарувачката за стоки ќе запре во оној момент кога јавноста повеќе ќе сака да држи пари поради зголемените цени на стоките, но токму тие зголемени цени ќе ги стимулираат производителите да го зголемат производството. На тој начин, со намалување на задолжителните резерви од страна на централната банка, во економијата ќе настанат низа на промени кои завршуваат со зголемување на производството. Во оваа теорија, на парите, како еден вид на имот, не им се придава поголема важност во однос на другите видови имоти, па опишаните промени во економијата можат да настанат со промена на релативната структура на имотот од кој било вид имот.

Разлики помеѓу “Portfolio Balance Approach” и “Liquidity Preference”:
:*Според “Liquidity Preference” теоријата, промени во каматните стапки и побарувачката за други видови имоти, можат да настанат само ако има промени во понудата на пари, за разлика од “Portfolio Balance Approach” теоријата, каде може да настанат ако има промена на релативната структура на имотот од кој било вид имот.
:*Втора разлика помеѓу овие две теории е тоа што во “Liquidity Preference” теоријата постои една каматна стапка и еден избор – побарувачка за пари или побарувачка за непаричен имот, додека во “Portfolio Balance Approach” теоријата постои спектар од каматни стапки кои пак овозможуваат да се прават најразлични прегрупирања во релативната структура на непаричниот имот. 
:*Третата разлика е во [[Трансмисионен механизам на монетарната политика|трансмисиониот механизам]] на влијанието на промените на паричната маса врз економската активност. Во [[квантитативна теорија|квантитативната теорија]] промените кај парите директно предизвикуваат промени во [[доход]]от и цените, па промените кај парите стварно имаат влијание врз економската активност. Во “Liquidity Preference” теоријата, на парите им се придава значење бидејќи промените во паричната маса во однос на побарувачката за пари предизвикуваат промени во каматната стапка и профитната стапка на капиталот. Додека во “Portfolio Balance Approach” теоријата, парите имаат значење, но не поголемо од значењето што го имаат другите имоти. Според оваа теорија, промените во паричната маса или промените на кој било друг имот, влијаат врз промените во структурата на каматните стапки. Трансмисиониот механизам во овој случај го има следниот правец: промени во парите или во кој било имот, промени во каматните стапки (не една, туку сите каматни стапки), промени во побарувачката за капитал, промени во стопанската активност.
:*Четвртата разлика се однесува на правецот на ефектите. Во “Liquidity Preference” теоријата промените на количеството на парите ја погодуваат економската активност во ист правец, односно зголемување на количество на пари – зголемена економска активност и обратно. Додека според “Portfolio Balance Approach” теоријата тоа може да биде, но не мора, правецот може да биде и спротивен. Бидејќи правецот на промените може да биде и спротивен, според оваа теорија, паричната маса и каматните стапки се погоден индикатор за економската политика, при што најпогоден индикатор за економската политика е директната анализа на [[Пазар на капитал|пазарот на капитал]].

Оваа теорија има мала емпириска верификација, при што и оние економски проверки кои се правени, се среќаваат со нерешливиот проблем на [[мултиколинеарност]]а. Во [[регресија|регресивните]] анализи, кога се работи со повеќе независни променливи, ако тие меѓусебно високо [[Корелација|корелираат]], резултатите што се добиваат се дискутабилни. Во овој случај, мултиколинеарноста тешко може да се избегне поради фактот што каматните стапки меѓу себе високо корелираат. Покрај тоа, нема емпириска верификација дека другите непарични имоти високо корелираат со економската активност, а наспроти тоа постојат сериозни и бројни емпириски анализи за зависноста помеѓу промените во парите и промените во економската активност.<ref>Трпески Љупчо, ''„Монетарна економија“'' (прво издание), Економски факултет-Скопје, Скопје 2010, стр. 180-183.</ref>

==Погледнете==
:*[[Современи теории на парите и каматните стапки#Портфолио билансна теорија за парите|Современи теории на парите и каматните стапки]]

==Надворешни врски==
:*[http://www.nobel-winners.com/Economics/james_tobin.html Добитници на нобелови награди] 
:*[http://cowles.econ.yale.edu/faculty/tobin.htm Департман по економија на Јеил]
:*[http://www.econlib.org/library/Enc/bios/Tobin.html Енциклопедија по економија]
:*[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1981/tobin-autobio.html Биографија во нобеловиот музеј] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130530224818/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1981/tobin-autobio.html |date=2013-05-30 }}
:*[http://www.tobinproject.org/about/james-tobin Проект Тобин]

==Наводи==
{{наводи}}

{{Нобелова награда за економија}}

{{Нормативна контрола}}

{{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Тобин, Џејмс}}
[[Категорија:Економија]]
[[Категорија:Монетарна економија]]
[[Категорија:Монетарна политикa]]
[[Категорија:Родени во 1918 година]]
[[Категорија:Починати во 2002 година]]
[[Категорија:Американски економисти]]
[[Категорија:Добитници на Нобеловата награда за економија]]
[[Категорија:Неокејнзијански економисти]]
[[Категорија:Апсолвенти на Харвард]]
[[Категорија:Американски нобеловци]]
[[Категорија:Членови на Националната академија на науките на САД]]
[[Категорија:Членови на Американското филозофско друштво]]