Кримска татарска литература
.svg){kind=icon}
Најраните кримски татарски книжевни дела датираат од времето на Златната Орда (13-15 век), додека нејзината златна ера се случила во времето на Кримското Ханство (15-18 век).
Историја[уреди | уреди извор]
Среден век[уреди | уреди извор]
„Поемата за Јусуф и Зулејха“ од Махмуд Киримли од 13 век се смета за најстаро дело на кримскиот татарски јазик.[1] Меѓу другите истакнати автори од тоа време биле Али (п. 1232),[2] Махмуд (13-14 в.), [2] Мевлана Реџеб бин Ибрахим (р. 1386),[3] Мевлана Шерефедин бин Кемал (р. 1438) и Кемал Уми (р. 1475).[4]
Класичен период[уреди | уреди извор]
За време на периодот на Златната орда, откако Кримските Татари го прифатиле исламот, почнала да се формира диванска поезија или поезија од палатата. Неговите автори биле ханови и аристократи. Познати поети од тоа време биле Абдул-Меџид Ефенди, Усеин Кефевиј, Мењли И Гирај, Ќази II Гирај, Рамел Хоча, Ашик Умер, Мустафа Џевхериј, Лејла Бикеч, Ашик Ариф, Канмухамед и Едип Ефенди. Гажи ИИ Гираи особено бил познат по неговата поезија, љубовта кон литературата и музиката.[5] Сопругата на Бахадир I Гирај, Хан-заде-ханум, исто така била позната како поет. Во 15-17 век се појавиле антологии на кримската поезија.
Сите литературни дела од тој период се напишани со арапско писмо. Јазикот на поезијата бил под влијание на арапскиот и персискиот бидејќи користел долги и кратки самогласки рими додека турскиот јазик не ги разликувал самогласките на овој начин.[6] Истовремено, во фолклорот се користел повеќе разговорен јазик.
Други дела вклучуваат списи за историски настани и повеќе иарликс.[7]
По анексијата на Крим од страна на Руската империја во 1783 година, кримската татарска литература била замрзната бидејќи главни покровители на нејзиниот развој биле кримските хани.
Нов период[уреди | уреди извор]
Преродбата на кримската литература е тесно поврзана со Исмаил Гаспрински кој ги поставил темелите на приказната и романот во кримската татарска литература. Во својот весник „Терџиман““, Гаспрински објавувал дела на новите писатели на Крим-татари. Меѓу истакнатите поети од почетокот на 20 век се Ешреф Шеми-заде, Бекир Чобан-заде, Абдула Дерменци, Шевќиј Бекторе, Абдула Латиф-заде, Амди Гирајбај. Во 1901 година, Абдула Озенбашли ја објавил првата кримско-татарска драма „Лек за Олаѓа дијамант“.
Кримскиот татарски книжевен процес бил прекинат со Прогон на Кримските Татари во 1944 година. Од тоа време и до 1970-тите во Советскиот Сојуз кримската татарска литература е потисната.
Некои од современите автори се Шамил Аладин, Џенгиз Дагчи, Умер Ипчи, Јусуф Болат, Ајдер Осман, Ервин Умеров, Рустем Муједин, Шакир Селим, Јунус Кандим, Сејран Сулејман, Нузет Умеров.
Поврзано[уреди | уреди извор]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Emiramzaieva, A. S. (2020). „ТВОРЧІСТЬ ТА ЖИТТЯ МАХМУДА КИРИМЛИ У ЛІТЕРАТУРОЗНАВЧОМУ ВИСВІТЛЕННІ: ІСТОРІЯ ТА ПЕРСПЕКТИВИ ДОСЛІДЖЕННЯ“ [MAKHMUD KIRIMLI’S LIFE AND WORKS IN LITERARY ASPECT: HISTORY AND PERSPECTIVES OF STUDY] (PDF). Scientific notes of Taurida National V.I. Vernadsky University, series Philology. Social Communications. 4 (1): 110–114. doi:10.32838/2663-6069/2020.1-4/20.
- ↑ 2,0 2,1 Kurnaz C., Çeltik H. Osmanlı Donemi Kırım edebiyatı. — Ankara: Kültür Bakanlığı, 2000.
- ↑ Bursalı M. T. Kırım müellifleri. — Istanbul, 1919.
- ↑ Banarlı N. S. Resimli türk edebiyatı tarihı. C.C.I-II. — Istanbul: Milli egitim basimevi, 1987.
- ↑ Kent, Neil (2016). Crimea: A History (англиски). Hurst. стр. 45–46. ISBN 978-1-84904-463-9.
- ↑ Меметов И. Периодизация истории развития крымскотатарского литературного языка
- ↑ Материалы для истории Крымского ханства, извлеченные, по распоряжению имп. Академии наук, из Московского главного архива Министерства иностранных дел. Издал В. В. Вельяминов-Зернов. — СПб., 1864. −1109 с.