Преглед на кодот на Цаде (буква)

{{Phoenician glyph|letname=Цаде|archar=ﺻ,ﺹ|sychar= ܨ |gechar=ጸ|hechar=צ,ץ|amchar=sade|phchar=sade|ipa=sˁ|num=18|gem=90}}
{{Arabic alphabet}}

'''Цаде''' (исто така '''Цади''', '''Саде''' или '''Сад''') е осумнаесеттата буква во многу [[Историја на азбуката|семитски писма]], како [[Феники јазик|феникискиот]], [[Арамејски јазик|арамејскиот]], [[Хебрејски јазик|хебрејскиот]] {{Ivrit|צ}} и [[Арапска азбука|арапскиот]] {{јаз|ar|ﺹ}}. Нејзината најстара звучна вредност веројатно била {{IPA2|sˁ}}, иако постојат разни [[изговор]]и кај разните денешни семитски јазици и нивните дијалекти. Таа претставува соединеније на три [[Протосемитски јазик|протосемитски]] „[[емфатична согласка|емфатични согласки]]“ на [[хананејски јазици]]. [[Арапски јазик|Арапскиот]], кој ги задржал фонемите како посебни, има воведено варијанти за изразување на трите. На арамејски, овие емфатични согласки се соединуваат во буквите ''[[ајин]]'' односно ''[[тет]]'', и така хебрејскиот збор ''ерец'' ארץ (земја, почва) е ''{{Уникод|араа}}'' ארעא на арамејски.

Феникиската буква била претворена во [[Грчка азбука|грчката]] буква [[сампи]] {{Уникод|Ϡ}} и [[Сан (буква)|сан]] {{Уникод|Ϻ}} на [[Староиталска азбука|етрурски]] {{Уникод|𐌑}} ''Ś''. Истата е и веројатен извор на инспирација за создавањето на буквата [[Ц]] во [[глаголица]]та, а потоа и во [[кирилица]]та.

Соодветната буква во [[Угаритска азбука|угаритската азбука]] е {{уникод|𐎕}}.

== Потекло ==
Потеклото на буквата цаде е нејасно. Можеби дошла од [[Писма од средното бонзено доба|писмата од средното бронзено доба]], заснована на пиктографот за тастение, можеби [[папирус]], или пак јадица („цајад“ = лов на денешен хребрејски , или на арапски „сад“ = рибарење или лов).

== Хебрејското цаде ==
=== Име ===
Буквата ги носи имињата цаде, цади, саде и др. Видете [[хебрејска азбука]] за список на разни транслитерации и изговори.

=== Изговор ===
На [[хебрејски јазик|денешен хебрејски]], буквата цаде претставува [[безвучен алвеоларен африкат]] ({{IPA2|ʦ}}). Ова важи и за [[јидиш]]. Историски, веројатно претставувала [[фарингијализација|фарингијализирано]] {{МФА|/sˤ/}}; [[Јеменски евреи|јеменските евреи]] и ден денес ја изговараат така.

=== Варијации ===
Цаде, како и [[каф]], [[мем]], [[Пе (арабица)|пе]] и [[нун]], има финална форма која се користи на крајот на зборовите. Обликот му се менува од: '''צ''' на: '''ץ'''. Изговорот не се менува.

=== Значење ===
Во [[гематрија]], цаде го означува бројот 90. Финалната форма на буквата претставува 900, но ретко се користи - наместо ова се користат [[Тау (буква)|тав]], [[Тау (буква)|тав]] и [[коф]] (400+400+100).

По цаде може да се стави и ''[[Хебрејски бројки#Гершајим|Гереш]]'' ('צ), давајќи му МФА-звучност /{{МФА|[[Безвучен посталвеоларен африкат|ʧ]]}}/. Ова најчесто го наоѓаме во хебрејскиот збор צ'יפּסים = ''деланки, чипс''. Стручњаците го користат ова обликување на буквата за недвосмислено претставување на арапската и протосемитската буква дад.

Како кратенка буквата го претставува зборот ''цафон''=север.

Цаде е една од седумте букви која добива посебна круна (наречена ''тагин'') кога е напишана во [[Сефер тора]]. Видете [[Шин (буква)|шин]], [[ајин]], [[тет]], [[нун]], [[зајин]] и [[Гимел (буква)|гимел]].

== Поврзано ==
* [[Шин (буква)]]
* [[Ц (буква)]]
{{Hebrew alphabet}}
{{Syriac alphabet}}

[[Категорија:Сириска азбука]]
[[Категорија:Феникиска азбука]]
[[Категорија:Арапска азбука]]
[[Категорија:Арамејско писмо]]
[[Категорија:Хебрејска азбука]]