Преглед на кодот на Хаплогрупа R1b

{{Инфокутија Хаплогрупа
|name         = R1b
|origin-date  = Најверојатно кратко по R1, меѓу 18.000-14.000 п.н.е.<ref name="fu2016" />
|origin-place = [[Западна Азија]], Северна Евроазија или Источна Европа{{sfn|Haak|Lazaridis|Patterson|Rohland|2015}}
|ancestor     = [[Хаплогрупа R1|R1]]
|descendants  =
* R1b1a (L754, PF6269, YSC0000022)
* R1b2 (PH155)
|mutations    =  M343
|members      =
|map          = File:Haplogrupo R1b (ADN-Y).png
}}

'''Хаплогрупата R1b''' ('''R-M343'''), претходно позната како '''Hg1''' и '''Eu18''', е хаплогрупа на човечки Y-хромозом.

Тоа е најчестата татковска лоза во [[Западна Европа]], како и некои делови на [[Русија]] (на пр. [[Башкири]]те) и во [[Сахел]] во [[Централна Африка]], имено: Камерун, Чад, Гвинеја Мавританија, Мали, Нигер, Нигерија и Сенегал (концентрирани во делови на [[Чад]] со концентрација во племето Хауса и меѓуетничките групи во [[Камерун]] што зборуваат чадски).

Кладот е присутен и на пониски честоти низ [[Источна Европа]], [[Југозападна Азија|Западна Азија]], [[Средна Азија]] како и делови од [[Северна Африка]], [[Јужна Азија]] и [[Средна Азија]].

R1b има две примарни гранки: R1b1-L754 и R1b2-PH155. R1b1-L754 има две главни подклади: R1b1a1b-M269, која преовладува во Западна Европа и R1b1b-V88, која денес е вообичаена во делови од Централна Африка. Другата гранка, R1b2-PH155, е толку ретка и широко распространета што е тешко да се извлечат какви било заклучоци за нејзиното потекло. Пронајдена е во [[Бахреин]], [[Индија]], [[Непал]], [[Бутан]], [[Ладах]], [[Таџикистан]], [[Турција]] и Западна Кина.

Според студиите за древната ДНК, повеќето лози на [[Хаплогрупа R1a|R1a]] и R1b се прошириле од [[Понтско-касписка Степа|Понтско-касписката Степа]] заедно со [[Индоевропски јазици|индоевропските јазици]].{{Sfn|Haak|Lazaridis|Patterson|Rohland|2015}}<ref name="ReferenceC">{{Наведено списание|year=2015|title=Eight thousand years of natural selection in Europe|journal=bioRxiv|pages=016477|doi=10.1101/016477}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=January 2016|title=Neolithic and Bronze Age migration to Ireland and establishment of the insular Atlantic genome|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=113|issue=2|pages=368–73|bibcode=2016PNAS..113..368C|doi=10.1073/pnas.1518445113|pmc=4720318|pmid=26712024|doi-access=free}}</ref><ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=July 2017|title=The population genomics of archaeological transition in west Iberia: Investigation of ancient substructure using imputation and haplotype-based methods|journal=PLOS Genetics|volume=13|issue=7|pages=e1006852|doi=10.1371/journal.pgen.1006852|pmc=5531429|pmid=28749934|doi-access=free}}</ref>

== Потекло и распространување ==
[[Податотека:Map_Corded_Ware_culture-en.svg|мини| Генетските студии извршени од 2015 година наваму, открија дека [[Јамна култура|културата Јамна]], за која се смета дека зборувала некоја фаза на [[Праиндоевропски јазик|праиндоевропски]], носи R1b-L23.]]
Староста на R1 била проценета од Татјана Карафет и сор. (2008) помеѓу 12.500 и 25.700 [[Пред сегашноста|п.с.]], а најверојатно оваа хаплогрупа се појавила пред околу 18.500 години.<ref name="Karafet08">{{Наведено списание|date=May 2008|title=New binary polymorphisms reshape and increase resolution of the human Y chromosomal haplogroup tree|journal=Genome Research|volume=18|issue=5|pages=830–8|doi=10.1101/gr.7172008|pmc=2336805|pmid=18385274}}</ref> Бидејќи најраниот познат примерок е датиран на пред околу 14.000 години, и припаѓа на R1b1 (R-L754),<ref name="fu2016">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=June 2016|title=The genetic history of Ice Age Europe|journal=Nature|volume=534|issue=7606|pages=200–5|bibcode=2016Natur.534..200F|doi=10.1038/nature17993|pmc=4943878|pmid=27135931}}</ref> R1b мора да се појавила релативно брзо по појавата на R1.

Раните човечки остатоци пронајдени дека носат R1b вклучуваат:

* Вилабруна 1 (поединец I9030), западен ловец-собирач, пронајден во епиграветска култура во долината Цисмон (денес [[Венето]], Италија), кој живеел околу 14000 [[Пред сегашноста|п.с.]] и припаѓал на R1b1a.<ref name="fu2016"/>{{Sfn|Mathieson|2018}}
* Неколку мажи од мезолитот на Железните порти на [[Балкански Полуостров|Балканот]] закопани пред помеѓу 11.200 и 8.200 година, биле R1b1a1a. За овие индивидуи утврдено е дека во голема мера се со потекло од западен ловец-собирач, со мала мешавина на источен ловец-собирач.{{Sfn|Mathieson|2018}}
* Неколку мажи од мезолитската Кунда култура и неолитската Нарва култура закопани во гробницата Звејниеки во денешна [[Латвија]] пред околу 9500-6000 години, имале R1b1b.{{Sfn|Jones|2017}}{{Sfn|Mathieson|2018}} За овие индивидуи утврдено е дека се главно со потекло од западен ловец-собирач, со мала примеса на источен ловец-собирач. {{Sfn|Jones|2017}}
* Неколку мажи од мезолит и неолит закопани во Деривка и Василевка во денешна Украина околу 9.500-7.000 години имале R1b1a.{{Sfn|Mathieson|2018}} Овие индивидуи главно биле со потекло на источен ловец-собирач, со значителна примеса на западен ловец-собирач.{{Sfn|Mathieson|2018}}
* Маж западен ловец-собирач закопан во Островул Корбули, [[Романија]] околу 8.700 години пред сегашноста, имал R1b1c.{{Sfn|González-Fortes et al.|2017}}{{Sfn|González-Fortes et al.|2017}}{{Sfn|Sánchez-Quinto et al.|2019}}
* Погребан маж во [[Лепенски Вир]], Србија околу 8200-7900 пред сегашноста, имал R1b1a.{{Sfn|Mathieson|2018}}
* Источен ловец-собирач закопан во близина на [[Самара]], Русија 7500 пред сегашноста, имал R1b1a1a.{{Sfn|Mathieson|2018}}
* [[Бакарно време|Енеолитски]] маж закопан во Хвалинск, Русија околу 7200-6000 пред сегашноста, имал R1b1a.{{Sfn|Mathieson|2018}}
* [[Младо камено време|Неолитски]] маж закопан во Елс Трокс, Шпанија околу 7178-7066 пред сегашноста, кој можеби припаѓал на [[Импресо култура]]та,{{Sfn|Haak|Lazaridis|Patterson|Rohland|2015}} било откриено дека е носител на R1b1.{{Sfn|Haak|Lazaridis|Patterson|Rohland|2015}}{{Sfn|Haak|Lazaridis|Patterson|Rohland|2015}}{{Sfn|Mathieson|2018}}
* Маж погребан во Смјадово, Бугарија околу 6500 пред сегашноста, имал R1b1a.{{Sfn|Mathieson|2018}}
* Маж од раното бакарно време закопан во Канас ди Сото, Карбонија, Сардинија околу 6450 пред сегашноста, имал R1b1b2.{{Sfn|Marcus et al.|2020}}
* Погребан маж од групата Баалбергска во Централна Европа околу 5600 пред сегашноста, имал R1b1a.{{Sfn|Mathieson|2018}}
* Погребан маж од [[Ботајска култура|Ботајската култура]] во [[Средна Азија]] околу 5500 години пред сегашноста, имал R1b1a1 (R1b-M478).<ref name="deBarros2018">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=June 2018|title=The first horse herders and the impact of early Bronze Age steppe expansions into Asia|journal=Science|volume=360|issue=6396|pages=eaar7711|doi=10.1126/science.aar7711|pmc=6748862|pmid=29743352}}</ref>
* Откриено е дека 7 мажи кои биле тестирани за [[Јамна култура|културата Јамна]] припаѓаат на подкладата M269 на хаплогрупата R1b.{{Sfn|Haak et al.|2015}}

R1b е подклада во рамките на „макро-хаплогрупата“ [[Хаплогрупа K-M9|K (M9)]], најчестата група на човечки машки линии надвор од Африка. Се верува дека К потекнува од Азија (како што е случајот со уште претходна хаплогрупа на предците, F (F-M89). Карафет Т. и сор. (2014) „брзиот процес на диверзификација на K-M526 најверојатно се случил во [[Југоисточна Азија]], со последователни проширувања на запад на предците на хаплогрупите R и Q “.<ref name="nature.com">{{Наведено списание|date=March 2015|title=Improved phylogenetic resolution and rapid diversification of Y-chromosome haplogroup K-M526 in Southeast Asia|journal=European Journal of Human Genetics|volume=23|issue=3|pages=369–73|doi=10.1038/ejhg.2014.106|pmc=4326703|pmid=24896152}}</ref>

Три генетски студии во 2015 година дале поддршка на курганската хипотеза на [[Марија Гимбутас]] во врска со праиндоевропската татковина. Според тие студии, хаплогрупите R1b-M269 и R1a, сега најчести во Европа (R1a е исто така вообичаена во Јужна Азија) се прошириле од западниот дел на евроазиската степа, заедно со [[Индоевропски јазици|индоевропските јазици]]; тие, исто така, откриле автосомна компонента присутна кај современите Европејци, која не била присутна кај Европејците од неолитот, која пак била воведена со татковската лоза R1b и R1a, како и со индоевропските јазици.{{Sfn|Haak|Lazaridis|Patterson|Rohland|2015}}<ref name="ReferenceC"/><ref name="ReferenceB">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=June 2015|title=Population genomics of Bronze Age Eurasia|url=https://depot.ceon.pl/handle/123456789/13155|journal=Nature|volume=522|issue=7555|pages=167–72|bibcode=2015Natur.522..167A|doi=10.1038/nature14507|pmid=26062507}}</ref>
[[Податотека:IE_expansion.png|десно|мини| Карта на индоевропските преселби од околу 4000 до 1000 г. п.н.е. според моделот Курган. Областа одговара на претпоставената прародина (Самарска култура, Средностоговска култура).]]
Анализа на древната Y-ДНК од остатоците од ранонеолитските населби на линеарната керамика во раниот неолит, сè уште не откриле мажи кои припаѓаат на хаплогрупата R1b-M269.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=June 2011|title=Ancient DNA reveals male diffusion through the Neolithic Mediterranean route|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=108|issue=24|pages=9788–91|bibcode=2011PNAS..108.9788L|doi=10.1073/pnas.1100723108|pmc=3116412|pmid=21628562|doi-access=free}}</ref><ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=November 2010|title=Ancient DNA from European early neolithic farmers reveals their near eastern affinities|journal=PLOS Biology|volume=8|issue=11|pages=e1000536|doi=10.1371/journal.pbio.1000536|pmc=2976717|pmid=21085689|doi-access=free}}</ref> Олалде и сор. (2017) го проследи ширењето на хаплогрупата R1b-M269 во западна Европа, особено во Британија, со ненадејна појава на многу хаплогрупи R1b-M269 во Западна Европа околу. 5000–4500 години пред сегашноста за време на раното бронзено време.<ref name="pmid29466337">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=March 2018|title=The Beaker phenomenon and the genomic transformation of northwest Europe|journal=Nature|volume=555|issue=7695|pages=190–196|bibcode=2018Natur.555..190O|doi=10.1038/nature25738|pmc=5973796|pmid=29466337}}</ref>

== Структура ==

=== Надворешна филогена на R1b ===
Пошироката хаплогрупа [[Хаплогрупа R (Y-ДНК)|R]] (M207) е примарна подклада на хаплогрупата [[Хаплогупра P-M45|P1]] (M45) и самата примарна гранка на [[Хаплогупра P (Y-ДНК)|P]] (P295), која е позната и како хаплогрупа K2b2. Според тоа, R-M207 е секундарна гранка на [[Хаплогрупа K2b (Y-ДНК)|K2b]] (P331) и директен потомок на [[Хаплогрупа K2|K2]] (M526).

Имало „почетна брза диверзификација“ на [[Хаплогрупа K2|K-M526]], според Карафет и сор. (2014), што „веројатно се случило во [[Југоисточна Азија]], со последователни проширувања на запад на предците на хаплогрупите R и [[Хаплогрупа Q-M242|Q]] “.

; Филогенијата во рамките на ''K2b''

* P P295/PF5866/S8 (исто така позната како ''K2b2'').
** P1 M45 (познато како ''K2b2a'' )
*** Q M242 ( ''K2b2a1'' )
*** R M207 ( ''K2b2a2'' )
**** R1 (M173)
***** R1a (M420)
***** '''R1b''' (M343)

=== Внатрешна структура на R1b ===
Имињата како што се R1b, R1b1 и така натаму се [[Филогенија|филогенетски]] имиња (т.е. „семејно стебло“) кои јасно го објаснуваат нивното место во разгранетоста на хаплогрупите или филогенетското дрво. Алтернативен начин за именување на истите хаплогрупи и подклади се однесува на нивните дефинирани [[Еднонуклеотиден полиморфизам|SNP]] мутации: на пример, R-M343 е еквивалентно на R1b.<ref name="Cinnio04">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=January 2004|title=Excavating Y-chromosome haplotype strata in Anatolia|journal=Human Genetics|volume=114|issue=2|pages=127–48|doi=10.1007/s00439-003-1031-4|pmid=14586639}}</ref> Филогенетските имиња се менуваат со новите откритија и имињата базирани врз SNP последователно се рекласифицираат во филогенетското дрво. Во некои случаи, се покажа дека SNP е несигурен како дефинирачка мутација и името базирано врз SNP е целосно отстрането. На пример, пред 2005 година, R1b бил синоним за R-P25, кој подоцна бил рекласифициран како R1b1; во 2016 година, R-P25 бил целосно отстранет како дефинирачки SNP, поради значителна стапка на задна мутација.<ref name="isogg2016">{{Наведена мрежна страница|url=https://isogg.org/tree/2016/ISOGG_HapgrpR16.html|title=ISOGG 2016 Y-DNA Haplogroup R|work=isogg.org}}</ref> (Подолу е основниот преглед на R1b според ISOGG дрвото како што стоело на 30 јануари 2017 година<ref name="isogg">{{Наведена мрежна страница|url=https://isogg.org/tree/ISOGG_HapgrpR.html|title=ISOGG 2017 Y-DNA Haplogroup R|work=isogg.org}}</ref>)
{|  cellpadding="1" border="1px solid darkgray"
|+ style="text-align:left";| '''Основно филогенско дрво за R1b'''

|-  style="vertical-align:top; text-align:left;"
|{{Clade
| label1=<small> M343/PF6242 </small>
| 1={{Clade
  | label1=
  | 1=   <small>R-M343* (R1b*). Не се пријавени случаи.</small>
      | label2=<small> L278 </small>
      | 2={{Clade
      | label1=<small>PH155</small>
      | 1=   <small>R-PH155 (R1b2) најден во поединци од Албанија, Бахреин, Бутан, Кина, Германија, Индија, Италија, Сингапур, [[Таџикистан]], [[Турција]], Обединето Кралство, и САД.</small>
      | label2=<small>{{nowrap| L754/PF6269/YSC0000022}}</small>
      | 2={{Clade
          | label1= <small>V88</small>
          | 1=   <small>R-V88 (R1b1b):највообичаената форма на R1b најдена е кај мажи од [[Потсахарска Африка]], и многу ретко на други места.</small>  
          | label2=<small>{{nowrap| L389/PF6531 }}</small>         
          | 2={{Clade          
            | label1= <small> V1636</small>  
            | 1=   <small>R-V1636 (R1b1a2) е ретка, но најдена е во [[Кина]],<ref name = "YFull_R-V1636">[https://www.yfull.com/tree/R-V1636/ YFull YTree v10.00.00]</ref><ref name = "23mofang_R-V1636">[https://www.23mofang.com/ancestry/ytree/R-V1636 Phylogenetic tree of haplogroup R-V1636 at 23mofang]</ref> [[Бугарија]], [[Белорусија]], Јужна [[Финска]], [[Турција]], [[Ирак]], [[Либан]], [[Кувајт]], [[Катар]], [[Саудиска Арабија]], [[Русија]] (вклучувајќи ги сибирските Татари), [[Италија]] (вклучувајќи еден од провинцијата Салерно), [[Пуерто Рико]], [[Доминиканска Република]], [[Канада]], [[Германија]], [[Валаис]], [[Израел]], и [[Ерменија]].<ref name = "FTDNAHaplotreeR">[https://www.familytreedna.com/public/y-dna-haplotree/R Haplogroup R on the Y-DNA Haplotree at FTDNA]</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.yfull.com/tree/R-V1636/|title=R-V1636 YTree|website=www.yfull.com}}</ref></small>
            | label2= <small> P297/PF6398 </small>       
            | 2={{Clade
              |label1=<small> M73 </small>           
              | 1= <small>Подклада на R-M73 (R1b1a1a)е многу ретка, при што најголемиот број на случаи биле најдени во [[Кавказ]], [[Сибир]], [[Средна Азија]], и [[Монголија]].</small>
              | label2= <small> M269/PF6517 </small> 
              | 2= <small> Подклада на R-M269 (R1b1a1b; претходно R1b1a1a2) денес е многу честа во Западна Европа, а најдена е и во делови од Западна Евроазија и Медитеран.</small>}}}}}}
    }}
  }}
}}
|}

== Географска распространетост ==

=== R1b* (R-M343*) ===
Не се пријавени потврдени случаи на R1b* (R-M343*) - односно R1b (xR1b1, R1b2), исто така познат како R-M343 (xL754, PH155) - во стручната литература.

; R-M343 (xM73, M269, V88)

При раните истражувања, бидејќи R-M269, R-M73 и R-V88 се далеку најчестите форми на R1b, примерите на R1b (xM73, xM269) понекогаш се претпоставувало дека означуваат базални примери на „R1b*“.<ref name="isogg2016" /> Сепак, иако парагрупата R-M343 (xM73, M269, V88) е ретка, таа не го исклучува членството на ретки и/или последователно откриени, релативно базални подклади на R1b, како што се R-L278* (R1b*), R -L389* (R1b1a*), R-P297* (R1b1a1*), R-V1636 (R1b1a2) или R-PH155 (R1b2).

Населението за кое се верува дека има најголем дел од R-M343 (xM73, M269, V88) се [[Курди]]те од југоисточен [[Казахстан]] со 13%.  Меѓутоа, неодамна, голема студија за варијација на Y-хромозомот во [[Иран]], открила дека R-M343 (xV88, M73, M269) е дури 4,3% кај иранските подпопулации.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=July 18, 2012|title=Ancient migratory events in the Middle East: new clues from the Y-chromosome variation of modern Iranians|journal=PLOS ONE|volume=7|issue=7|pages=e41252|bibcode=2012PLoSO...741252G|doi=10.1371/journal.pone.0041252|pmc=3399854|pmid=22815981|doi-access=free}}</ref>

Останува можност некои, па дури и повеќето од овие случаи, да бидат R-L278* (R1b*), R-L389* (R1b1a*), R-P297* (R1b1a1*), R-V1636 (R1b1a2), R-PH155 (R1b2), R1b* (R-M343*), R1a* (R-M420*), инаку недокументирана гранка на R1 (R-M173) и/или задни мутации на маркер, од позитивна до негативна состојба на предците,<ref>{{Наведено списание|date=May 2006|title=The case of the unreliable SNP: recurrent back-mutation of Y-chromosomal marker P25 through gene conversion|url=https://figshare.com/articles/journal_contribution/10076234|journal=Forensic Science International|volume=159|issue=1|pages=14–20|doi=10.1016/j.forsciint.2005.06.003|pmid=16026953|hdl-access=free}}</ref> и оттаму сочинуваат недокументирани подклади на R1b.

Компилација од претходни студии во врска со дистрибуцијата на R1b може да се најде во Круцијани и соработниците (2010).<ref name="Cruciani2010">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=July 2010|title=Human Y chromosome haplogroup R-V88: a paternal genetic record of early mid Holocene trans-Saharan connections and the spread of Chadic languages|journal=European Journal of Human Genetics|volume=18|issue=7|pages=800–7|doi=10.1038/ejhg.2009.231|pmc=2987365|pmid=20051990}}</ref> Тоа е сумирано во табелата што следи. (Круцијани не вклучил некои студии кои сугерираат уште повисоки честоти на R1b1a1b [R-M269] во некои делови од Западна Европа.)
{| class="wikitable sortable"
|+Распространетост на R-V88, R-M73 и M269
!Континент
!Регион
!Примерок<br />
!Вкупно R1b
!R-P25<br /><br /><small>(несигурен маркер за<br />R1b1*)</small>
!R-V88<br /><br />(R1b1b)
!R-M269<br /><br />(R1b1a1a2)
!R-M73<br /><br />(R1b1a1a1)
|-
|Африка
|Северна Африка
|691
|5.9%
|0.0%
|5.2%
|0.7%
|0.0%
|-
|Африка
|Централен регион
|461
|23.0%
|0.0%
|23.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|Африка
|Западна Африка
|123
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|Африка
|Источна Африка
|442
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|Африка
|Јужна Африка
|105
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|Европа
|Западна Европа
|465
|57.8%
|0.0%
|0.0%
|57.8%
|0.0%
|-
|Европа
|Северозападна Европа
|43
|55.8%
|0.0%
|0.0%
|55.8%
|0.0%
|-
|Европа
|Централна Европа
|77
|42.9%
|0.0%
|0.0%
|42.9%
|0.0%
|-
|Европа
|Североисточна Европа
|74
|1.4%
|0.0%
|0.0%
|1.4%
|0.0%
|-
|Европа
|Руси
|60
|6.7%
|0.0%
|0.0%
|6.7%
|0.0%
|-
|Европа
|Источна Европа
|149
|20.8%
|0.0%
|0.0%
|20.8%
|0.0%
|-
|Европа
|Југоисточна Европа
|510
|13.1%
|0.0%
|0.2%
|12.9%
|0.0%
|-
|Азија
|Западна Азија
|328
|5.8%
|0.0%
|0.3%
|5.5%
|0.0%
|-
|Азија
|Јужна Азија
|288
|4.8%
|0.0%
|0.0%
|1.7%
|3.1%
|-
|Азија
|Југиисточна
Азија
|10
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|Азија
|Североисточна 
Азија
|30
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|Азија
|Источна Азија
|156
|0.6%
|0.0%
|0.0%
|0.6%
|0.0%
|-
! colspan="2" |Вкупно
!5326
!
!
!
!
!
|}

=== R1b (R-L278) ===
R-L278 кај современите мажи спаѓа во подкладите R-L754 и R-PH155, иако е можно да постојат некои многу ретки R-L278*, бидејќи не се тестирани сите примери за двете гранки. Примерите може да постојат и во древната ДНК, иако поради лошиот квалитет често е невозможно да се каже дали тие луѓе ги носеле мутациите што ги дефинираат подкладите или не.

Некои примери опишани во постари статии, на пример два пронајдени во Турција,<ref name="Cinnio04" /> сега се смета дека се главно во неодамна откриената подклада R1b1b (R-V88). Затоа, повеќето примери на R1b спаѓаат во подкладите R1b1b (R-V88) или R1b1a (R-P297). Круцијани и сор. во големата студија од 2010 година пронашле 3 случаи меѓу 1173 Италијанци, 1 од 328 западноазијци и 1 од 156 источноазијци.<ref name="Cruciani2010" /> Варзари открил 3 случаи во [[Украина]], во студија на 322 лица од регионот [[Днестар]]-[[Карпати]]те, кои биле P25 позитивни, но M269 негативни. Случаите од постарите студии се главно од Африка, Блискиот Исток или Медитеранот, и се дискутирани подолу како веројатни случаи на R1b1b (R-V88).

=== R1b1 (R-L754) ===
R-L754 го содржи најголемиот дел на R1b. Единствениот познат пример на R-L754* (xL389, V88) е исто така најраниот познат поединец што го носи R1b: „Вилабруна 1“, кој живеел околу 14.000 години пред сегашноста (во североисточна Италија). Вилабруна 1 припаѓала на епиграветската култура.

=== R1b1a (R-L389) ===
R-L389, познат и како R1b1a (L388/PF6468, L389/PF6531), ја содржи многу вообичаената подклада R-P297 и ретката подклада R-V1636. Не е познато дали сите претходно пријавени R-L389* (xP297) припаѓаат на R-V1636 или не.

=== R1b1a1 (R-P297) ===
SNP маркерот P297 бил препознат во 2008 година како предок на значајните подклади M73 и M269, комбинирајќи ги во еден кластер.<ref name="Karafet08" /> Ова го добило филогенетското име R1b1a1a (и, претходно, R1b1a).

Поголемиот дел од евроазискиот R1b спаѓа во оваа подклада, што претставува многу голема денешна популација. Иако самиот P297 сè уште не е многу тестиран, истата популација е релативно добро проучена во однос на другите маркери. Затоа, разгранувањето во оваа клада може да се објасни со релативно високи детали подолу.

=== R1b1a1a (R-M73) ===
Маљарчук ''и сор.'' (2011) го нашол R-M73 кај 13,2% (5/38) од Шорс, 11,4% (5/44) од Телеутите, 3,3% (2/60) од Калмиците, 3,1% (2/64) од Какасијците, 1,9% (2/108) од Тувинците, и 1,1% (1/89) од Алтајците.<ref name="Malyarchuk2011">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=August 2011|title=Ancient links between Siberians and Native Americans revealed by subtyping the Y chromosome haplogroup Q1a|journal=Journal of Human Genetics|volume=56|issue=8|pages=583–8|doi=10.1038/jhg.2011.64|pmid=21677663|doi-access=free}}</ref> Калмиците, Тувинците и Алтајците припаѓаат на кластерот Y-STR означен со DYS390=19, DYS389=14-16 (или 14–15 во случајот со поединецот Алтај) и DYS385=13-13.

Дулик ''и сор.'' (2012) го нашол R-M73 во 35,3% (6/17) од примерок од Кумандин од Република Алтај во Русија.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=February 2012|title=Mitochondrial DNA and Y chromosome variation provides evidence for a recent common ancestry between Native Americans and Indigenous Altaians|journal=American Journal of Human Genetics|volume=90|issue=2|pages=229–46|doi=10.1016/j.ajhg.2011.12.014|pmc=3276666|pmid=22281367}}</ref> Три од овие шест Кумандини споделуваат идентичен хаплотип со 15 локуси Y-STR, а други две се разликуваат само во локусот DYS458, имајќи DYS458=18 наместо DYS458=17. Овој пар на хаплотипови на Кумандин R-M73 наликува на хаплотипите на двајца Калмици, двајца Тувинци и еден Алтајец чија Y-ДНК е анализирана од Малиарчук ''и сор.'' (2011). Преостанатиот R-M73 Кумандин има хаплотип Y-STR кој е сосема различен од хаплотиповите на другите R-M73 Кумандини, наместо тоа наликува на хаплотиповите на петмина од Шор, петмина Телеути и двајца Хакасијци.<ref name="Malyarchuk2011" />

Додека раните истражувања за R-M73 тврделе дека тој е значително застапен меѓу [[Хазарите]] во Авганистан и [[Башкири]]те на Урал, ова очигледно е поништено. На пример, придружниот материјал од студијата од 2010 година на Бехар ''и сор.'' сугерирал дека Сенгупта ''и сор.'' (2006) можеби погрешно ги идентификувале поединците Хазари, кои наместо тоа припаѓале на „PQR2“ за разлика од „R(xR1a)“.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=July 2010|title=The genome-wide structure of the Jewish people|journal=Nature|volume=466|issue=7303|pages=238–42|bibcode=2010Natur.466..238B|doi=10.1038/nature09103|pmid=20531471}}</ref><ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=February 2006|title=Polarity and temporality of high-resolution y-chromosome distributions in India identify both indigenous and exogenous expansions and reveal minor genetic influence of Central Asian pastoralists|journal=American Journal of Human Genetics|volume=78|issue=2|pages=202–21|doi=10.1086/499411|pmc=1380230|pmid=16400607}}</ref> Сепак, доделувањето на Y-ДНК на овие Хазари во категоријата „PQR2“ од Бехар ''и сор.'' (2010) веројатно се припишува на навиката која била популарна некое време за етикетирање на R-M269 како „R1b“ или „R(xR1a),“ при што сите членови на R-M343 (xM269) биле ставени во полифилетски целата категорија „R*“ или „P“. Мајрес ''и сор.'' (2011), Ди Кристофаро ''и сор.'' (2013) и Липолд ''и сор.'' (2014) сите се согласуваат дека Y-ДНК од 32% (8/25) од примерокот HGDP на пакистанската Хазара треба да припаѓа на хаплогрупата R-M478/M73.<ref name="DiCristofaro2013">{{Наведено списание|displayauthors=6|year=2013|title=Afghan Hindu Kush: where Eurasian sub-continent gene flows converge|journal=PLOS ONE|volume=8|issue=10|pages=e76748|bibcode=2013PLoSO...876748D|doi=10.1371/journal.pone.0076748|pmc=3799995|pmid=24204668|doi-access=free}}</ref><ref name="Lippold2014">{{Наведено списание|displayauthors=6|year=2014|title=Human paternal and maternal demographic histories: insights from high-resolution Y chromosome and mtDNA sequences|journal=Investigative Genetics|volume=5|pages=13|doi=10.1186/2041-2223-5-13|pmc=4174254|pmid=25254093|doi-access=free}}</ref> Слично на тоа, најдено е дека повеќето башкирски мажи припаѓаат на U-152 (R1b1a1a2a1a2b), а некои, главно од југоисточен Башкортостан, припаѓале на [[Хаплогрупа Q-M25|Хаплогрупата Q-M25]] (Q1a1b), наместо на R1b; наспроти ова, Мајрес ''и сор.'' (2011) нашле висока честота на R-M73 меѓу нивниот примерок на Башкири од југоисточен Башкортостан (77/329 = 23,4% R1b-M73), во согласност со претходната студија за Башкирите. Покрај високата честота на R-M73 во југоисточните Башкири, Мирес и соработниците исто така, објавил дека наоѓа R-M73 во следните примероци: 10,3% (14/136) од [[Балкарци]]те од северозападен Кавказ, 9,4% (8/85) од примероците на HGDP од северен Пакистан (ова се гореспоменатите пакистански Хазари), 5,8% (4/69) од [[Карачајци]] од северозападен Кавказ, 2,6% (1/39) од Татарите од Башкортостан, 1,9% (1/54) од Башкирите од југозападниот дел на Башкортостан, 1,5% (1/67) од Мегрелите од јужниот дел на Кавказ, 1,4% (1/70) од Башкирите од северен Башкортостан, 1,3% (1/80) од Татарите од Казан, 1,1% (1/89) од примерокот од Кападокија, Турција, 0,7% (1/141) од Кабардијанците од северозападен Кавказ, 0,6% (3/522) од базенот примероци од Турција и 0,38% (1/263) Руси од Централна Русија.

Покрај гореспоменатите пакистански Хазари, Ди Кристофаро ''и сор.'' (2013) нашол R-M478/M73 во 11,1% (2/18) од [[Монголци|Монголите]] од централна Монголија, 5,0% (1/20) од [[Киргизи]]те од југозападен Киргистан, 4,3% (1/23) од Монголите од југоисточна Монголија, 4,3 % (4/94) од [[Узбеци]]те од Јавзјан, Авганистан, 3,7% (1/27) од Иранците од [[Гилан]], 2,5% (1/40) од Киргистанците од централен Киргистан, 2,1% (2/97) од Монголите од северозападна Монголија, и 1,4% (1/74) од [[Туркмени]]те од Јавзјан, Авганистан.<ref name="DiCristofaro2013" /> Монголите, како и поединецот од југозападен Киргистан, поединецот од Гилан и еден од Узбеците од Јавзјан припаѓаат на истиот кластер на хаплотип Y-STR како пет од шест членови на Кумандин на R-M73, проучувани од Дулик ''и сор.'' (2012). Најкарактеристичната Y-STR вредност на овој кластер е DYS390=19.

Карафет ''и сор.'' (2018) нашол R-M73 во 37,5% (15/40) од примерок од Телеути од Беково, Кемеровска област, 4,5% (3/66) од примерок Ујгури од автономниот регион Ксинџијанг Ујгур, 3,4% (1/29 ) на примерок од Казахстанци од Казахстан, 2,3% (3/129) од примерок од Селкупи, 2,3% (1/44) од примерок од Туркмени од Туркменистан и 0,7% (1/136) од примерок од Иранци од Иран.<ref name="Karafet2018">{{Наведено списание|date=November 2018|title=Siberian genetic diversity reveals complex origins of the Samoyedic-speaking populations|journal=American Journal of Human Biology|volume=30|issue=6|pages=e23194|doi=10.1002/ajhb.23194|pmid=30408262}}</ref> Четири од овие индивидуи (еден од Телеутите, еден од Ујгурите, Казахстанецот и Иранецот) се чини дека припаѓаат на гореспоменатиот кластер означен со DYS390=19 (кластерот Кумандин-Монголски R-M73); Телеутот и Ујгурот исто така ги делат модалните вредности во локусите DYS385 и DYS389. Иранецот се разликува од модалниот за овој кластер со тоа што има 13-16 (или 13-29) на DYS389 наместо 14-16 (или 14-30). Казахстанецот се разликува од модалниот со тоа што има 13-14 на DYS385 наместо 13-13. Останатите четиринаесет Телеути и трите Селкупи се чини дека припаѓаат на кластерот Телеут-Шор-Хакасијан R-M73 од податоците на Малјарчук и соработниците (2011); овој кластер ги има модалните вредности на DYS390=22 (но 21 во случај на два Телеути и еден Хакасијан), DYS385=13-16 и DYS389=13-17 (или 13-30, но 14-31 во случај на еден Селкуп).

Казахстански труд објавен во 2017 година ја открил хаплогрупата R1b-M478 Y-ДНК во 3,17% (41/1294) од примерокот [[Казаци]] од Казахстан, при што оваа хаплогрупа е набљудувана со поголема од просечната честота меѓу членовите на Ќипшак (12/29 = 41,4%), Исти (6/57 = 10,5%), Конгират (8/95 = 8,4%), Ошакти (2/29 = 6,9%), Кери (1/28 = 3,6%) и Јетиру (3/86 = 3,5%) племиња.<ref name="Ashirbekov2017">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=2017|title=Распределение гаплогрупп И-хромосомы казахов Южно-Казахстанской, Жамбылской и Алматинской областей|trans-title=Distribution of Y-Chromosome Haplogroups of the Kazakh from the South Kazakhstan, Zhambyl, and Almaty Regions|url=http://nblib.library.kz/elib/library.kz/jurnal/%D0%94%D0%BE%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4_06_2017%20(2)/12-%20Biology%20E.E.Ashirbekov0617.pdf|journal=Reports of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan|language=ru|volume=6|pages=85–95|archive-url=https://web.archive.org/web/20210923024313/http://nblib.library.kz/elib/library.kz/jurnal/%D0%94%D0%BE%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4_06_2017%20(2)/12-%20Biology%20E.E.Ashirbekov0617.pdf|archive-date=2021-09-23|access-date=2021-11-20}}</ref> Кинески труд објавен во 2018 година ја открил хаплогрупата R1b-M478 Y-ДНК во 9,2% (7/76) од примерок од Ујгурите од народот Долан, од населеното место Хорикол, округ Ават, Ксинџијанг.<ref name="Liu2018">{{Наведено списание|date=2018|title=A study of genetic diversity of three isolated populations in Xinjiang using Y-SNP.|journal=Acta Anthropologica Sinica|volume=37|issue=1|pages=146–56|doi=10.16359/j.cnki.cn11-1963/q.2017.0067}}</ref>

=== R1b1a1b (R-M269) ===
R-M269, или R1b1a1b (од 2018 година) меѓу другите имиња,<ref>R1b1a1b (R-M269) was previously R1b1a1a2. From 2003 to 2005, what is now R1b1a1b was designated R1b3. From 2005 to 2008, it was R1b1c. From 2008 to 2011, it was R1b1b2. From 2011 to 2018, it was R1b1a1a2.</ref> сега е најчестата лоза на Y-ДНК кај европските мажи. Се проценува дека го носат околу 110 милиони мажи во Европа.<ref name="balaresque">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=January 2010|title=A predominantly neolithic origin for European paternal lineages|journal=PLOS Biology|volume=8|issue=1|pages=e1000285|doi=10.1371/journal.pbio.1000285|pmc=2799514|pmid=20087410|doi-access=free}}</ref>
[[Податотека:Geographical_distribution_of_haplogroup_frequency_of_hgR1b1b2.png|мини|Проектирана просторна честотна распределба во Европа на хаплогрупата R-M269.<ref name="balaresque" />]]
R-M269 добила значителен научен и популарен интерес поради можната поврзаност со индоевропската експанзија во Европа. Поточно, субкладата R-Z2103 е откриено дека е распространета во античката ДНК поврзана со [[Јамна култура|културата Јамна]].{{Sfn|Haak|Lazaridis|Patterson|Rohland|2015}} Утврдено е дека сите седум лица припаѓаат на подкладата R1b-M269.{{Sfn|Haak|Lazaridis|Patterson|Rohland|2015}}

Постарите истражувања, објавени пред истражувачите да можат да ја проучуваат ДНК на античките остатоци, сугерираат дека R-M269 најверојатно потекнува од Западна Азија, и дека оваа хаплогрупа била присутна во Европа во неолитскиот период.<ref name="isogg" /><ref name="Arredi2007">{{Наведена книга|title=Anthropological genetics: theory, methods and applications|vauthors=Arredi B, Poloni ES, Tyler-Smith C|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-54697-3|veditors=Crawford MH|location=Cambridge, UK|page=394|chapter=The peopling of Europe}}</ref><ref name="Cruciani2010b">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=June 2011|title=Strong intra- and inter-continental differentiation revealed by Y chromosome SNPs M269, U106 and U152|journal=Forensic Science International. Genetics|volume=5|issue=3|pages=e49-52|doi=10.1016/j.fsigen.2010.07.006|pmid=20732840}}</ref> Но, резултатите засновани врз вистинската античка ДНК забележале дека имало недостаток на R-M269 во Европа пред бронзеното доба,{{Sfn|Haak|Lazaridis|Patterson|Rohland|2015}} и дистрибуцијата на подкладите во Европа значително се должи на различните миграции од [[Бронзено време|бронзеното]] и [[Железно време|железното време]]. Исто така, најстарите примероци класифицирани како што припаѓаат на R-M269, се пронајдени во Источна Европа и Понтско-касписката степа, а не во Западна Азија. Западноевропските популации се поделени помеѓу подкладите R-P312/S116 и R-U106/S21 на R-M412 (R-L51).

Дистрибуцијата на R-M269 во Европа се зголемува ако се движиме од исток кон запад. Тој го достигнува својот врв на национално ниво во [[Велс]] со стапка од 92%, со 82% во [[Ирска (остров)|Ирска]], 70% во [[Шкотска]], 68% во [[Шпанија]], 60% во [[Франција]] (76% во [[Нормандија]]), околу 60% во [[Португалија]],  50% во [[Германија]], 50 % во [[Холандија]], 47 % во [[Италија]],<ref>{{Наведено списание|last=Grugni|first=Viola|last2=Raveane|first2=Alessandro|last3=Mattioli|first3=Francesca|last4=Battaglia|first4=Vincenza|last5=Sala|first5=Cinzia|last6=Toniolo|first6=Daniela|last7=Ferretti|first7=Luca|last8=Gardella|first8=Rita|last9=Achilli|first9=Alessandro|date=February 2018|title=Reconstructing the genetic history of Italians: new insights from a male (Y-chromosome) perspective|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29382284/|journal=Annals of Human Biology|volume=45|issue=1|pages=44–56|doi=10.1080/03014460.2017.1409801|issn=1464-5033|pmid=29382284}}</ref> 45 % во Источна [[Англија]] и 42 % во [[Исланд]]. R-M269 достигнува нивоа дури до 95% во делови од Ирска. Пронајден е и на пониски честоти низ централна [[Евроазија]],<ref name="Underhill2000">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=November 2000|title=Y chromosome sequence variation and the history of human populations|journal=Nature Genetics|volume=26|issue=3|pages=358–361|doi=10.1038/81685|pmid=11062480}}</ref> но со релативно висока честота кај [[Башкири]]те од регионот [[Перм]] (84,0%). Овој маркер е присутен во Кина и Индија на честоти помали од еден процент. Во [[Северна Африка]] и соседните острови, додека R-V88 (R1b1b) е посилно претставен, R-M269 се чини дека бил присутен уште од антиката. R-M269 е пронајден, на пример, со стапка од ~44% меѓу остатоците кои датираат од 11 до 13 век во Пунта Азул, на [[Канарски Острови|Канарските Острови]]. Овие остатоци се поврзани со Бимбаче (или Бимапе), подгрупа на Гуанче.<ref>{{Наведено списание|date=2017|title=Genetic studies on the prehispanic population buried in Punta Azul cave (El Hierro, Canary Islands)|journal=Journal of Archaeological Science|volume=78|pages=20–28|bibcode=2017JArSc..78...20O|doi=10.1016/j.jas.2016.11.004}}</ref> Кај живите мажи, го достигнува својот врв во делови од Северна Африка, особено во [[Алжир]], со стапка од 10%.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=May 2008|title=Analysis of Y-chromosomal SNP haplogroups and STR haplotypes in an Algerian population sample|journal=International Journal of Legal Medicine|volume=122|issue=3|pages=251–5|doi=10.1007/s00414-007-0203-5|pmid=17909833}}</ref> Во Суб-Сахарска Африка, R-M269 се чини дека го достигнува својот врв во [[Намибија]], со стапка од 8% кај мажите Хереро.<ref name="Wood2005">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=July 2005|title=Contrasting patterns of Y chromosome and mtDNA variation in Africa: evidence for sex-biased demographic processes|journal=European Journal of Human Genetics|volume=13|issue=7|pages=867–76|doi=10.1038/sj.ejhg.5201408|pmid=15856073|doi-access=free}}</ref> Во западна Азија, R-M269 е забележан кај 40% од [[Ерменци]]те и над 35% кај [[Туркмени]]те.<ref>{{Наведено списание|year=2006|title=Genetic Testing of Language Replacement Hypothesis in Southwest Asia|journal=Iran and the Caucasus|volume=10|issue=2|pages=191–208|doi=10.1163/157338406780345899|jstor=4030922}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Maciamo Hay|title=Haplogrouop R1b (Y-DNA)|url=https://www.eupedia.com/europe/Haplogroup_R1b_Y-DNA.shtml}}</ref> (Во табелата подолу подетално се наведени честотите на M269 во регионите во Азија, Европа и Африка.)

Освен базалниот R-M269* кој не се разделил, постојат (од 2017 година) две примарни гранки на R-M269:

* R-L23 (R1b1a1b1; L23/PF6534/S141) и
* R-PF7558 (R1b1a1b2; PF7558/PF7562.)

R-L23 (Z2105/Z2103; ака R1b1a1b1) е пријавен кај народите на Идел-Урал (од Трофимова и сор. 2015): 21 од 58 (36,2%) од Башкирите во областа Бурзјански, 11 од 52 (21). %) од [[Удмурти|Удмурт]], 4 од 50 (8%) од [[Коми]], 4 од 59 (6,8%) од Мордвини, 2 од 53 (3,8%) од [[Бесермани|Бесермјан]] и 1 од 43 (2,3%) од [[Чуваши|Чуваш]] биле R1b -L23.

Подкладите во парагрупата R-M269(xL23) – односно R-M269* и/или R-PF7558 – се чини дека се наоѓаат на најголема честота во централниот дел на [[Балкански Полуостров|Балканот]], особено [[Република Косово|Косово]] со 7,9%, [[Македонија|Северна Македонија]] 5,1% и [[Србија]] 4,4%. За разлика од повеќето други области со значителен процент на R-L23, [[Република Косово|Косово]], [[Полска]] и [[Башкири]]те од југоисточен [[Башкортостан]] се забележливи по тоа што имаат висок процент на R-L23 (xM412) - со стапки од 11,4% (Косово), 2,4% ( Полска) и 2,4% југоисточен Башкортостан.  (Оваа башкирска популација е забележлива и по високото ниво на R-M73 (R1b1a1a1), со 23,4%.  ) Пет лица од 110 тестирани во Араратската долина во [[Ерменија]] припаѓале на R-M269(xL23) и 36 на R-L23*, при што ниту една не припаѓа на познати подклади на L23.<ref name="Kristian2012">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=March 2012|title=Neolithic patrilineal signals indicate that the Armenian plateau was repopulated by agriculturalists|journal=European Journal of Human Genetics|volume=20|issue=3|pages=313–20|doi=10.1038/ejhg.2011.192|pmc=3286660|pmid=22085901}}</ref>

Во 2009 година, ДНК извлечена од бедрената коска на 6 скелети во раносредновековно гробно место во Ерголдинг (Баварија, Германија) датирана околу 670 година од нашата ера, ги дала следните резултати: 4 биле хаплогрупа R1b со најблиски совпаѓања во модерните популации од Германија, Ирска и САД, додека 2 биле од [[Хаплогрупа G-M201|Хаплогрупата Г2а]].<ref>{{Наведено списание|date=June 2009|title=Kinship and Y-chromosome analysis of 7th century human remains: novel DNA extraction and typing procedure for ancient material|journal=Croatian Medical Journal|series=3|volume=50|issue=3|pages=286–95|doi=10.3325/cmj.2009.50.286|pmc=2702742|pmid=19480023}}</ref>

Следното дава резиме на повеќето студии кои конкретно тестирале за M269, покажувајќи ја неговата дистрибуција (како процент од вкупното население) во Европа, [[Северна Африка]], [[Среден Исток|Блискиот Исток]] и [[Средна Азија]] сè до Кина и [[Непал]].Филогенија на R-M269 според ISOGG 2017:
{{Клад|{{Clade
          | label1=
          | 1= R-M269* (R1b1a1b*)
          | label2=L23/PF6534/S141
          | DUPLICATE-2= R1b1a1b1b   CTS1078/Z2103
          | 4= R-PF7558 (R1b1a1b2)
          | label4= PF7558
         | 2={{Clade
            | label1=
            | 1= R-L23* (R1b1a1b1*)
            | label3= CTS1078/Z2103
            | 3=R-Z2103 (R1b1a1b1b)
            | label2={{nowrap|L51/M412/PF6536/S167}}
            | 2={{Clade
                | label1=
                | 1=R-L51*/R-M412* (R1b1a1b1a*)     
                | label3= PF7589/Z2118
                | 3= R-PF7589 (R1b1a1b1a2)             
                | label2=L151/PF6542
                | 2={{Clade
                  | label1=
                   | 1= R-L151* (R1b1a1b1a1a*)
                  | label4 = P312/PF6547/S116
                  | 4= R-P312 (R1b1a1b1a1a2)
                  | label5 = AM01876/S1194
                  | 5 = R-S1194 (R1b1a1b1a1a3)
                  | label6 = A8051
                  | 6 = R-A8051 (R1b1a1b1a1a4)
                  | label2=M405/U106/S21
             | 2={{Clade
                    | label1=
                    | 1=R-U106/R-M405/R-S21 (R1b1a1b1a1a1)
}}
 }}
    }}
  }}
}}}}

=== R1b1b (R-V88) ===
R1b1b (PF6279/V88; претходно R1b1a2) се дефинира со присуството на SNP маркерот V88, чие откривање било објавено во 2010 година од Круцијани и сор.<ref name="Cruciani2010" /> Освен поединци во јужна Европа и Западна Азија, поголемиот дел од R-V88 бил пронајден во Сахел, особено меѓу популациите што зборувале [[афроазиски јазици]] од [[Чадски јазици|чадската]] гранка.

Студиите од 2005–2008 година објавиле „R1b*“ на високи нивоа во [[Јордан]], [[Египет]] и [[Судан]].<ref name="Wood2005" /><ref name="flores2005">{{Наведено списание|year=2005|title=Isolates in a corridor of migrations: a high-resolution analysis of Y-chromosome variation in Jordan|journal=Journal of Human Genetics|volume=50|issue=9|pages=435–441|doi=10.1007/s10038-005-0274-4|pmid=16142507|doi-access=free}}</ref><ref name="pmid18618658">{{Наведено списание|date=November 2008|title=Y-chromosome variation among Sudanese: restricted gene flow, concordance with language, geography, and history|journal=American Journal of Physical Anthropology|volume=137|issue=3|pages=316–323|doi=10.1002/ajpa.20876|pmid=18618658|quote=13/32}}</ref> Последователно истражување од Мирес и соработниците (2011) укажува дека предметните примероци најверојатно припаѓаат на подкладата R-V88, која сега е концентрирана во [[Потсахарска Африка]]. Според Мирес и сор. (2011), ова може да се објасни со враќањето на миграцијата од Азија во Африка од луѓе кои носат R1b. Гонзалес и сор. (2013), користејќи понапредни техники, покажаа дека е подеднакво веројатно дека V88 потекнува од Централна Африка и се шири кон север кон Азија. Моделите на различноста во африканскиот R1b-V88 не се совпаѓале со движењето на луѓето што зборуваат чадски од север, преку Сахара до Западно-Централна Африка, но биле компатибилни со обратното. Потекло на лозата V88 во Централна Африка, проследено со миграција во Северна Африка.<ref name="Gonzalez2013">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=March 2013|title=The genetic landscape of Equatorial Guinea and the origin and migration routes of the Y chromosome haplogroup R-V88|journal=European Journal of Human Genetics|volume=21|issue=3|pages=324–331|doi=10.1038/ejhg.2012.167|pmc=3573200|pmid=22892526}}</ref> Сепак, Шринер Д., и Ротими, (2018), го поврзале воведувањето на R1b во Чад, со поновите движења на Арапите Багара.<ref>{{Наведено списание|last=Shriner|first=Daniel|last2=Rotimi|first2=Charles N.|date=December 2018|title=Genetic History of Chad|journal=American Journal of Physical Anthropology|volume=167|issue=4|pages=804–812|doi=10.1002/ajpa.23711|issn=0002-9483|pmc=6240361|pmid=30259956}}</ref>

Д'Атанасио и сор. (2018) предложиле дека R1b-V88 потекнува од Европа пред околу 12.000 години и преминал во Северна Африка пред околу 8000 години; можеби порано бил вообичаен во јужна Европа, каде што оттогаш е заменет со бранови од други хаплогрупи, оставајќи преостанати подклади речиси исклучиво во [[Сардинија]]. Прво го имало во Африка, веројатно пред 8000 и 7000 години - во исто време со транссахарските експанзии во неповрзаните хаплогрупи Е-М2 и А-М13 - веројатно поради растот на населението дозволен од влажните услови и усвојувањето на сточарството во Сахара. R1b-V1589, главната подклада во рамките на R1b-V88, претрпела дополнително проширување пред околу 5500 години, веројатно во регионот на басенот на езерото Чад, од кој некои линии повторно ја преминалеСахара до Северна Африка.<ref name="D'Atanasio2018">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=February 2018|title=The peopling of the last Green Sahara revealed by high-coverage resequencing of trans-Saharan patrilineages|journal=Genome Biology|volume=19|issue=1|pages=20|doi=10.1186/s13059-018-1393-5|pmc=5809971|pmid=29433568|doi-access=free}}</ref>

Маркус и сор. (2020) обезбедил силен доказ за овој предложен модел на транссахарско движење од север кон југ: најраните базални R1b-V88 хаплогрупи биле пронајдени во неколку источноевропски ловци собирачи пред околу 10.000 години. Хаплогрупата потоа навидум дополнително се раширила со експанзијата на неолитската кардијална опрема, која го воспоставила земјоделството во Западниот Медитеран околу 7500 пред сегашноста.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=February 2020|title=Genetic history from the Middle Neolithic to present on the Mediterranean island of Sardinia|journal=Nature Communications|volume=11|issue=1|pages=939|bibcode=2020NatCo..11..939M|doi=10.1038/s41467-020-14523-6|pmc=7039977|pmid=32094358}}</ref> Дел од гранката што води до денешните африкански хаплогрупи (V2197) е веќе изведена кај некои од овие антички неолитски европски поединци, обезбедувајќи дополнителна поддршка за транс-сахарското движење од север кон југ.
{| class="wikitable sortable"
|+Распространетост на R1b in Africa
!Регион
!Население
!Земја
!Јазик
!Примерок<br />
!Вкупно<br /><br />%
!R1b1b<br /><br />(R-V88)
!R1b1a1b<br /><br />(R-M269)
!R1b1b*<br /><br />(R-V88*)
!R1b1b2a2a1<br /><br />(R-V69)
|-
|С. Африка
|Измешано
|Мароко
|AA
|338
|0.0%
|0.3%
|0.6%
|0.3%
|0.0%
|-
|С. Африка
|Мозабите Бербери
|Алжир
|AA/берберски
|67
|3.0%
|3.0%
|0.0%
|3.0%
|0.0%
|-
|С. Африка
|Северни Египќани
|Египет
|AA/семитски
|49
|6.1%
|4.1%
|2.0%
|4.1%
|0.0%
|-
|С. Африка
|Бербери од Сива
|Египет
|AA/берберски
|93
|28.0%
|26.9%
|1.1%
|23.7%
|3.2%
|-
|С. Африка
|Бахарци
|Египет
|AA/семитски
|41
|7.3%
|4.9%
|2.4%
|0.0%
|4.9%
|-
|С. Африка
|Гурна Оазис
|Египет
|AA/семитски
|34
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|С. Африка
|Јужни Египќани
|Египет
|AA/семитски
|69
|5.8%
|5.8%
|0.0%
|2.9%
|2.9%
|-
|Ц. Африка
|Сонгаи
|Нигер
|NS/сонгаи
|10
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Фулбе
|Нигер
|NC/атлантски
|7
|14.3%
|14.3%
|0.0%
|14.3%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Туарег
|Нигер
|AA/берберски
|22
|4.5%
|4.5%
|0.0%
|4.5%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Нгамбаи
|Чад
|NS/судански
|11
|9.1%
|9.1%
|0.0%
|9.1%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Хауса
|Нигерија  (север)
|AA/чадски
|10
|20.0%
|20.0%
|0.0%
|20.0%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Фулбе
|Нигерија  (север)
|NC/атлантски
|32
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Јоруба
|Нигерија (југ)
|NC/дефоидски
|21
|4.8%
|4.8%
|0.0%
|4.8%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Оулдеме
|Камерун (север)
|AA/чадски
|22
|95.5%
|95.5%
|0.0%
|95.5%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Мада
|Камерун (север)
|AA/чадски
|17
|82.4%
|82.4%
|0.0%
|76.5%
|5.9%
|-
|Ц. Африка
|Мафа
|Камерун (север)
|AA/чадски
|8
|87.5%
|87.5%
|0.0%
|25.0%
|62.5%
|-
|Ц. Африка
|Гуизига
|Камерун (север)
|AA/чадски
|9
|77.8%
|77.8%
|0.0%
|22.2%
|55.6%
|-
|Ц. Африка
|Даба
|Камерун (север)
|AA/чадски
|19
|42.1%
|42.1%
|0.0%
|36.8%
|5.3%
|-
|Ц. Африка
|Гвидар
|Камерун (север)
|AA/чадски
|9
|66.7%
|66.7%
|0.0%
|22.2%
|44.4%
|-
|Ц. Африка
|Маса
|Камерун (север)
|AA/чадски
|7
|28.6%
|28.6%
|0.0%
|14.3%
|14.3%
|-
|Ц. Африка
|Други Чаѓанци
|Камерун (север)
|AA/чадски
|4
|75.0%
|75.0%
|0.0%
|25.0%
|50.0%
|-
|Ц. Африка
|Шува Арапи
|Камерун (север)
|AA/семитски
|5
|40.0%
|40.0%
|0.0%
|40.0%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Канури
|Камерун (север)
|NS/сахарски
|7
|14.3%
|14.3%
|0.0%
|14.3%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Фулбе
|Камерун (север)
|NC/атлантски
|18
|11.1%
|11.1%
|0.0%
|5.6%
|5.6%
|-
|Ц. Африка
|Моунданг
|Камерун (север)
|NC/адамава
|21
|66.7%
|66.7%
|0.0%
|14.3%
|52.4%
|-
|Ц. Африка
|Фали
|Камерун (север)
|NC/адамава
|48
|20.8%
|20.8%
|0.0%
|10.4%
|10.4%
|-
|Ц. Африка
|Тали
|Камерун (север)
|NC/адамава
|22
|9.1%
|9.1%
|0.0%
|4.5%
|4.5%
|-
|Ц. Африка
|Мбоум
|Камерун (север)
|NC/адамава
|9
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Измешано
|Камерун (југ)
|NC/банту
|90
|0.0%
|1.1%
|0.0%
|1.1%
|0.0%
|-
|Ц. Африка
|Бјака Пигмеи
|Централноафриканска Република
|NC/банту
|33
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|З. Африка
|
|Измешано
|—
|123
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|И. Африка
|
|Измешано
|—
|442
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
|Ј. Африка
|
|Измешано
|—
|105
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|0.0%
|-
! colspan="4" |Вкупно
!1822
!
!
!
!
!
|}
{{Клад|{{Clade
      | label1=недефинирано
      | 1=R-V88* (R1b1b*)
      | label2=M18
      | 2=R-M18 (R1b1b1)
      | label3=V35
      | 3=R-V35 (R1b1b2a1)
      | label4=V69
      | 4=R-V69 (R1b1b2a2a1)}}}}
Две гранки на R-V88, R-M18 и R-V35, се наоѓаат речиси исклучиво на островот [[Сардинија]].

Како што може да се види во горната табела со податоци, R-V88 е пронајден во северен [[Камерун]] во западна централна Африка со многу висока зачестеност, каде што се смета дека е предизвикан од предисламското движење на луѓе од [[Евроазија]].<ref name="Wood2005" /><ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=May 2002|title=A back migration from Asia to sub-Saharan Africa is supported by high-resolution analysis of human Y-chromosome haplotypes|journal=American Journal of Human Genetics|volume=70|issue=5|pages=1197–214|doi=10.1086/340257|pmc=447595|pmid=11910562}}, pp. 13–14</ref>

=== R1b1b1 (R-M18) ===
R1b1b1 е под-клада на R-V88, која е дефинирана со присуство на SNP маркер M18.<ref name="Karafet08" /> Пронајден е само на ниски честоти во примероци од [[Сардинија]]<ref name="Underhill2000" /><ref>{{Наведено списание|date=January 2008|title=Y-chromosome based evidence for pre-neolithic origin of the genetically homogeneous but diverse Sardinian population: inference for association scans|journal=PLOS ONE|volume=3|issue=1|pages=e1430|bibcode=2008PLoSO...3.1430C|doi=10.1371/journal.pone.0001430|pmc=2174525|pmid=18183308|doi-access=free}}</ref> и [[Либан]].<ref name="ZallouaLebanon">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=April 2008|title=Y-chromosomal diversity in Lebanon is structured by recent historical events|journal=American Journal of Human Genetics|volume=82|issue=4|pages=873–882|doi=10.1016/j.ajhg.2008.01.020|pmc=2427286|pmid=18374297}}</ref>

=== R1b2 (R-PH155) ===
R1b2 е исклучително редок и дефиниран со присуство на PH155.<ref name="isogg" /> Живи мажи кои носат подклади на R-PH155 се пронајдени во [[Бахреин]], [[Бутан]], Ладак, [[Таџикистан]], Турција, [[Шјинџјианг]] и [[Јунан]]. ISOGG (2022) наведува две примарни гранки: R-M335 (R1b2a) и R-PH200 (R1b2b).

Дефинитивниот SNP на R1b2a, M335, првпат бил документиран во 2004 година, кога бил откриен пример во Турција, иако во тоа време бил класифициран како R1b4.<ref name="Cinnio04" /> Други примери на R-M335 се пријавени во примерок од Хуи од [[Јунан]], Кина<ref name="Zhong2011">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=January 2011|title=Extended Y chromosome investigation suggests postglacial migrations of modern humans into East Asia via the northern route|journal=Molecular Biology and Evolution|volume=28|issue=1|pages=717–27|doi=10.1093/molbev/msq247|pmid=20837606|doi-access=free}}</ref> и во примерок од луѓе од Ладак, Индија.<ref name="Rowold2016">{{Наведено списание|date=March 2016|title=Ladakh, India: the land of high passes and genetic heterogeneity reveals a confluence of migrations|journal=European Journal of Human Genetics|volume=24|issue=3|pages=442–9|doi=10.1038/ejhg.2015.80|pmc=4755386|pmid=25966630}}</ref>

== Во популарната култура ==

* Брајан Сајкс, во својата книга ''„Крвта на островите“'' од 2006 година, на членовите - и на националниот патријарх основач - на R1b им го дава името „Оисин“.
* Стивен Опенхајмер, во својата книга ''Потекло на Британците'' од 2007 година, му го дава на патријархот R1b [[Баскиски јазик|баскиското]] име „Руиско“ во чест на она што Опенхајмер верувал дека е ибериското потекло на R1b.
* Режисерот Артем Лукичев создал (околу 2009 година) 14-минутен анимиран филм базиран на [[Башкирски јазик|башкирски]] еп од [[Урал (планина)|планината Урал]], поврзувајќи го епот со појавата и географската експанзија на R1a и R1b.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.youtube.com/watch?v=wMBuo7JHesg|title=About R1a and R1b from Ural epic story. Artem Lukichev (c)|archive-url=https://web.archive.org/web/20230812133656/https://www.youtube.com/watch?v=wMBuo7JHesg|archive-date=2023-08-12|accessdate=2024-02-01|url-status=bot: unknown}}</ref>
* ДНК-тестовите кои помогнаа во идентификацијата на [[Николај II (Русија)|рускиот цар Николај II]] открија дека тој припаѓа на Р1b.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=2009|title=Mystery solved: the identification of the two missing Romanov children using DNA analysis|journal=PLOS ONE|volume=4|issue=3|pages=e4838|bibcode=2009PLoSO...4.4838C|doi=10.1371/journal.pone.0004838|pmc=2652717|pmid=19277206|doi-access=free}}</ref> Ова може да сугерира дека подоцнежните цареви од [[Романови]], кои потекнуваат по машка линија од Холштајн-Готорп (која потекнува од [[Шлезвиг-Холштајн]]) се исто така членови на R1b.

== Здравје ==
Истражувањата покажаа дека хаплогрупата R1b може да има заштитен ефект врз имунолошкиот систем.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=November 2017|title=The Y chromosome: a blueprint for men's health?|journal=European Journal of Human Genetics|volume=25|issue=11|pages=1181–1188|doi=10.1038/ejhg.2017.128|pmc=5643963|pmid=28853720}}</ref> Сепак, подоцнежните студии потврдија дека Y-хромозомот има многу ограничен ефект врз коронарната артериска болест, на пример, и дека претходно наводната врска помеѓу хаплогрупите на Y-хромозомите и здравјето е далеку од научно утврдена.<ref>{{Наведено списание|date=July 2022|title=Limited Effect of Y Chromosome Variation on Coronary Artery Disease and Mortality in UK Biobank—Brief Report|journal=Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology|volume=42|issue=9|pages=1198–1206|doi=10.1161/ATVBAHA.122.317664|pmc=9394501|pmid=35861954}}</ref>

== Поврзано ==

* [[Y-ДНК хаплогрупи во Европа]]

== Наводи ==
{{Наводи|30em}}

=== Библиографија ===
{{refbegin|30em}}
* {{cite journal | vauthors = Jones ER, Zarina G, Moiseyev V, Lightfoot E, Nigst PR, Manica A, Pinhasi R, Bradley DG | display-authors = 6 | title = The Neolithic Transition in the Baltic Was Not Driven by Admixture with Early European Farmers | journal = Current Biology | volume = 27 | issue = 4 | pages = 576–582 | date = February 2017 | pmid = 28162894 | pmc = 5321670 | doi = 10.1016/j.cub.2016.12.060 | ref = {{harvid|Jones|2017}}  }}
* {{cite journal | vauthors = González-Fortes G, Jones ER, Lightfoot E, Bonsall C, Lazar C, Grandal-d'Anglade A, Garralda MD, Drak L, Siska V, Simalcsik A, Boroneanţ A, Vidal Romaní JR, Vaqueiro Rodríguez M, Arias P, Pinhasi R, Manica A, Hofreiter M | display-authors = 6 | title = Paleogenomic Evidence for Multi-generational Mixing between Neolithic Farmers and Mesolithic Hunter-Gatherers in the Lower Danube Basin | journal = Current Biology | volume = 27 | issue = 12 | pages = 1801–1810.e10 | date = June 2017 | pmid = 28552360 | pmc = 5483232 | doi = 10.1016/j.cub.2017.05.023 | ref = {{harvid|González-Fortes et al.|2017}} }}
* {{cite journal | vauthors = Haak W, Lazaridis I, Patterson N, Rohland N, Mallick S, Llamas B, Brandt G, Nordenfelt S, Harney E, Stewardson K, Fu Q, Mittnik A, Bánffy E, Economou C, Francken M, Friederich S, Pena RG, Hallgren F, Khartanovich V, Khokhlov A, Kunst M, Kuznetsov P, Meller H, Mochalov O, Moiseyev V, Nicklisch N, Pichler SL, Risch R, Rojo Guerra MA, Roth C, Szécsényi-Nagy A, Wahl J, Meyer M, Krause J, Brown D, Anthony D, Cooper A, Alt KW, Reich D | display-authors = 6 | title = Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe | journal = Nature | volume = 522 | issue = 7555 | pages = 207–211 | date = June 2015 | pmid = 25731166 | pmc = 5048219 | doi = 10.1038/nature14317 | name-list-style = vanc | arxiv = 1502.02783 | bibcode = 2015Natur.522..207H }}
* {{cite journal | vauthors = Hollard C, Zvénigorosky V, Kovalev A, Kiryushin Y, Tishkin A, Lazaretov I, Crubézy E, Ludes B, Keyser C | display-authors = 6 | title = New genetic evidence of affinities and discontinuities between bronze age Siberian populations | journal = American Journal of Physical Anthropology | volume = 167 | issue = 1 | pages = 97–107 | date = September 2018 | pmid = 29900529 | doi = 10.1002/ajpa.23607 | s2cid = 205337212 | ref = {{harvid|Hollard et al.|2018}}  }}
* {{cite journal | vauthors = Lipson M, Szécsényi-Nagy A, Mallick S, Pósa A, Stégmár B, Keerl V, Rohland N, Stewardson K, Ferry M, Michel M, Oppenheimer J, Broomandkhoshbacht N, Harney E, Nordenfelt S, Llamas B, Gusztáv Mende B, Köhler K, Oross K, Bondár M, Marton T, Osztás A, Jakucs J, Paluch T, Horváth F, Csengeri P, Koós J, Sebők K, Anders A, Raczky P, Regenye J, Barna JP, Fábián S, Serlegi G, Toldi Z, Gyöngyvér Nagy E, Dani J, Molnár E, Pálfi G, Márk L, Melegh B, Bánfai Z, Domboróczki L, Fernández-Eraso J, Antonio Mujika-Alustiza J, Alonso Fernández C, Jiménez Echevarría J, Bollongino R, Orschiedt J, Schierhold K, Meller H, Cooper A, Burger J, Bánffy E, Alt KW, Lalueza-Fox C, Haak W, Reich D | display-authors = 6 | title = Parallel palaeogenomic transects reveal complex genetic history of early European farmers | journal = Nature | volume = 551 | issue = 7680 | pages = 368–372 | date = November 2017 | pmid = 29144465 | pmc = 5973800 | doi = 10.1038/nature24476 | bibcode = 2017Natur.551..368L | ref = {{harvid|Lipson et al.|2017}}  }}
* {{cite journal | vauthors = Marcus JH, Posth C, Ringbauer H, Lai L, Skeates R, Sidore C, Beckett J, Furtwängler A, Olivieri A, Chiang CW, Al-Asadi H, Dey K, Joseph TA, Liu CC, Der Sarkissian C, Radzevičiūtė R, Michel M, Gradoli MG, Marongiu P, Rubino S, Mazzarello V, Rovina D, La Fragola A, Serra RM, Bandiera P, Bianucci R, Pompianu E, Murgia C, Guirguis M, Orquin RP, Tuross N, van Dommelen P, Haak W, Reich D, Schlessinger D, Cucca F, Krause J, Novembre J | display-authors = 6 | title = Genetic history from the Middle Neolithic to present on the Mediterranean island of Sardinia | journal = Nature Communications | volume = 11 | issue = 1 | pages = 939 | date = February 2020 | pmid = 32094358 | pmc = 7039977 | doi = 10.1038/s41467-020-14523-6 | bibcode = 2020NatCo..11..939M | ref = {{harvid|Marcus et al.|2020}} }}
* {{cite journal | vauthors = Mathieson I, Alpaslan-Roodenberg S, Posth C, Szécsényi-Nagy A, Rohland N, Mallick S, Olalde I, Broomandkhoshbacht N, Candilio F, Cheronet O, Fernandes D, Ferry M, Gamarra B, Fortes GG, Haak W, Harney E, Jones E, Keating D, Krause-Kyora B, Kucukkalipci I, Michel M, Mittnik A, Nägele K, Novak M, Oppenheimer J, Patterson N, Pfrengle S, Sirak K, Stewardson K, Vai S, Alexandrov S, Alt KW, Andreescu R, Antonović D, Ash A, Atanassova N, Bacvarov K, Gusztáv MB, Bocherens H, Bolus M, Boroneanţ A, Boyadzhiev Y, Budnik A, Burmaz J, Chohadzhiev S, Conard NJ, Cottiaux R, Čuka M, Cupillard C, Drucker DG, Elenski N, Francken M, Galabova B, Ganetsovski G, Gély B, Hajdu T, Handzhyiska V, Harvati K, Higham T, Iliev S, Janković I, Karavanić I, Kennett DJ, Komšo D, Kozak A, Labuda D, Lari M, Lazar C, Leppek M, Leshtakov K, Vetro DL, Los D, Lozanov I, Malina M, Martini F, McSweeney K, Meller H, Menđušić M, Mirea P, Moiseyev V, Petrova V, Price TD, Simalcsik A, Sineo L, Šlaus M, Slavchev V, Stanev P, Starović A, Szeniczey T, Talamo S, Teschler-Nicola M, Thevenet C, Valchev I, Valentin F, Vasilyev S, Veljanovska F, Venelinova S, Veselovskaya E, Viola B, Virag C, Zaninović J, Zäuner S, Stockhammer PW, Catalano G, Krauß R, Caramelli D, Zariņa G, Gaydarska B, Lillie M, Nikitin AG, Potekhina I, Papathanasiou A, Borić D, Bonsall C, Krause J, Pinhasi R, Reich D | display-authors = 6 | title = The genomic history of southeastern Europe | journal = Nature | volume = 555 | issue = 7695 | pages = 197–203 | date = March 2018 | pmid = 29466330 | pmc = 6091220 | doi = 10.1038/nature25778 | bibcode = 2018Natur.555..197M | ref = {{harvid|Mathieson|2018}} }}
* {{cite journal | vauthors = Narasimhan VM, Patterson N, Moorjani P, Rohland N, Bernardos R, Mallick S, Lazaridis I, Nakatsuka N, Olalde I, Lipson M, Kim AM, Olivieri LM, Coppa A, Vidale M, Mallory J, Moiseyev V, Kitov E, Monge J, Adamski N, Alex N, Broomandkhoshbacht N, Candilio F, Callan K, Cheronet O, Culleton BJ, Ferry M, Fernandes D, Freilich S, Gamarra B, Gaudio D, Hajdinjak M, Harney É, Harper TK, Keating D, Lawson AM, Mah M, Mandl K, Michel M, Novak M, Oppenheimer J, Rai N, Sirak K, Slon V, Stewardson K, Zalzala F, Zhang Z, Akhatov G, Bagashev AN, Bagnera A, Baitanayev B, Bendezu-Sarmiento J, Bissembaev AA, Bonora GL, Chargynov TT, Chikisheva T, Dashkovskiy PK, Derevianko A, Dobeš M, Douka K, Dubova N, Duisengali MN, Enshin D, Epimakhov A, Fribus AV, Fuller D, Goryachev A, Gromov A, Grushin SP, Hanks B, Judd M, Kazizov E, Khokhlov A, Krygin AP, Kupriyanova E, Kuznetsov P, Luiselli D, Maksudov F, Mamedov AM, Mamirov TB, Meiklejohn C, Merrett DC, Micheli R, Mochalov O, Mustafokulov S, Nayak A, Pettener D, Potts R, Razhev D, Rykun M, Sarno S, Savenkova TM, Sikhymbaeva K, Slepchenko SM, Soltobaev OA, Stepanova N, Svyatko S, Tabaldiev K, Teschler-Nicola M, Tishkin AA, Tkachev VV, Vasilyev S, Velemínský P, Voyakin D, Yermolayeva A, Zahir M, Zubkov VS, Zubova A, Shinde VS, Lalueza-Fox C, Meyer M, Anthony D, Boivin N, Thangaraj K, Kennett DJ, Frachetti M, Pinhasi R, Reich D | display-authors = 6 | title = The formation of human populations in South and Central Asia | journal = Science | volume = 365 | issue = 6457 | date = September 2019 | pages = eaat7487 | pmid = 31488661 | pmc = 6822619 | doi = 10.1126/science.aat7487 | ref = {{harvid|Narasimhan et al.|2019}} }}
* {{cite journal | vauthors = Olalde I, Brace S, Allentoft ME, Armit I, Kristiansen K, Booth T, Rohland N, Mallick S, Szécsényi-Nagy A, Mittnik A, Altena E, Lipson M, Lazaridis I, Harper TK, Patterson N, Broomandkhoshbacht N, Diekmann Y, Faltyskova Z, Fernandes D, Ferry M, Harney E, de Knijff P, Michel M, Oppenheimer J, Stewardson K, Barclay A, Alt KW, Liesau C, Ríos P, Blasco C, Miguel JV, García RM, Fernández AA, Bánffy E, Bernabò-Brea M, Billoin D, Bonsall C, Bonsall L, Allen T, Büster L, Carver S, Navarro LC, Craig OE, Cook GT, Cunliffe B, Denaire A, Dinwiddy KE, Dodwell N, Ernée M, Evans C, Kuchařík M, Farré JF, Fowler C, Gazenbeek M, Pena RG, Haber-Uriarte M, Haduch E, Hey G, Jowett N, Knowles T, Massy K, Pfrengle S, Lefranc P, Lemercier O, Lefebvre A, Martínez CH, Olmo VG, Ramírez AB, Maurandi JL, Majó T, McKinley JI, McSweeney K, Mende BG, Modi A, Kulcsár G, Kiss V, Czene A, Patay R, Endrődi A, Köhler K, Hajdu T, Szeniczey T, Dani J, Bernert Z, Hoole M, Cheronet O, Keating D, Velemínský P, Dobeš M, Candilio F, Brown F, Fernández RF, Herrero-Corral AM, Tusa S, Carnieri E, Lentini L, Valenti A, Zanini A, Waddington C, Delibes G, Guerra-Doce E, Neil B, Brittain M, Luke M, Mortimer R, Desideri J, Besse M, Brücken G, Furmanek M, Hałuszko A, Mackiewicz M, Rapiński A, Leach S, Soriano I, Lillios KT, Cardoso JL, Pearson MP, Włodarczak P, Price TD, Prieto P, Rey PJ, Risch R, Rojo Guerra MA, Schmitt A, Serralongue J, Silva AM, Smrčka V, Vergnaud L, Zilhão J, Caramelli D, Higham T, Thomas MG, Kennett DJ, Fokkens H, Heyd V, Sheridan A, Sjögren KG, Stockhammer PW, Krause J, Pinhasi R, Haak W, Barnes I, Lalueza-Fox C, Reich D | display-authors = 6 | title = The Beaker phenomenon and the genomic transformation of northwest Europe | journal = Nature | volume = 555 | issue = 7695 | pages = 190–196 | date = March 2018 | pmid = 29466337 | pmc = 5973796 | doi = 10.1038/nature25738 | bibcode = 2018Natur.555..190O | ref = {{harvid|Onalde et al.|2019}} }}
*{{Cite journal |ref={{sfnref|Haak et al.|2015}} |last1= Haak |first1= Wolfgang |last2= Lazaridis |first2= Iosif |last3= Patterson |first3= Nick |last4= Rohland |first4= Nadin |last5= Mallick |first5= Swapan |last6= Llamas |first6= Bastien |last7= Brandt |first7= Guido |last8= Nordenfelt |first8= Susanne |last9= Harney |first9= Eadaoin |last10= Stewardson |first10= Kristin |last11= Fu |first11= Qiaomei |last12= Mittnik |first12= Alissa |last13= Bánffy |first13= Eszter |last14= Economou |first14= Christos |last15= Francken |first15= Michael |last16= Friederich |first16= Susanne |last17= Pena |first17= Rafael Garrido |last18= Hallgren |first18= Fredrik |last19= Khartanovich |first19= Valery |last20= Khokhlov |first20= Aleksandr |last21= Kunst |first21= Michael |last22= Kuznetsov |first22= Pavel |last23= Meller |first23= Harald |last24= Mochalov |first24= Oleg |last25= Moiseyev |first25= Vayacheslav |last26= Nicklisch |first26= Nicole |last27= Pichler |first27= Sandra L. |last28= Risch |first28= Roberto |last29= Rojo Guerra |first29= Manuel A. |last30= Roth |first30= Christina |first31=Anna |last31=Szécsényi-Nagy |first32=Joachim |last32=Wahl |first33=Matthias |last33=Meyer |first34=Johannes |last34=Krause |first35=Dorcas |last35=Brown |first36=David |last36=Anthony |first37=Alan |last37=Cooper |first38=Kurt Werner |last38=Alt |first39=David |last39=Reich |display-authors=8 |title= Massive migration from the steppe is a source for Indo-European languages in Europe |journal=  Nature|volume=522 |issue=7555  |year=2015 |pages= 207–211 |arxiv= 1502.02783 |bibcode= 2015Natur.522..207H |pmid= 25731166 |pmc= 5048219 |biorxiv= 10.1101/013433 |doi= 10.1038/NATURE14317}}
* {{cite journal | vauthors = Sánchez-Quinto F, Malmström H, Fraser M, Girdland-Flink L, Svensson EM, Simões LG, George R, Hollfelder N, Burenhult G, Noble G, Britton K, Talamo S, Curtis N, Brzobohata H, Sumberova R, Götherström A, Storå J, Jakobsson M | display-authors = 6 | title = Megalithic tombs in western and northern Neolithic Europe were linked to a kindred society | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 116 | issue = 19 | pages = 9469–9474 | date = May 2019 | pmid = 30988179 | pmc = 6511028 | doi = 10.1073/pnas.1818037116 | bibcode = 2019PNAS..116.9469S | ref = {{harvid|Sánchez-Quinto et al.|2019}} | doi-access = free }}
* {{cite journal | vauthors = Fu Q, Posth C, Hajdinjak M, Petr M, Mallick S, Fernandes D, Furtwängler A, Haak W, Meyer M, Mittnik A, Nickel B, Peltzer A, Rohland N, Slon V, Talamo S, Lazaridis I, Lipson M, Mathieson I, Schiffels S, Skoglund P, Derevianko AP, Drozdov N, Slavinsky V, Tsybankov A, Cremonesi RG, Mallegni F, Gély B, Vacca E, Morales MR, Straus LG, Neugebauer-Maresch C, Teschler-Nicola M, Constantin S, Moldovan OT, Benazzi S, Peresani M, Coppola D, Lari M, Ricci S, Ronchitelli A, Valentin F, Thevenet C, Wehrberger K, Grigorescu D, Rougier H, Crevecoeur I, Flas D, Semal P, Mannino MA, Cupillard C, Bocherens H, Conard NJ, Harvati K, Moiseyev V, Drucker DG, Svoboda J, Richards MP, Caramelli D, Pinhasi R, Kelso J, Patterson N, Krause J, Pääbo S, Reich D | display-authors = 6 | title = The genetic history of Ice Age Europe | journal = Nature | volume = 534 | issue = 7606 | pages = 200–5 | date = June 2016 | pmid = 27135931 | pmc = 4943878 | doi = 10.1038/nature17993 | bibcode = 2016Natur.534..200F }}
{{refend}}

[[Категорија:Прединдоевропејци]]
[[Категорија:Хаплогрупа R]]
[[Категорија:Човечки Y-ДНК хаплогрупи|R1b]]