Преглед на кодот на Фердинанд I (Свето Римско Царство)

{{Инфокутија за монарх
|name =Фердинанд I <br /> Ferdinand I
|title =Цар на Светото Римско Царство<br /> Крал на Чешка, Крал на Унгарија<ref>http://www.bartleby.com/65/fe/Ferdi1HRE.html</ref>
|image =Hans Bocksberger der Aeltere 001.jpg
|succession =[[Свет римски цар]]
|reign =1558 - 1564<ref name="Britannica2009">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/204416/Ferdinand-I Britannica 2009]</ref>
|coronation =
|predecessor =[[Карло V]]
|successor =[[Максимилијан II]]
|succession1 =
|reign1 =1526 - 1564
|coronation1 =
|predecessor1 =[[Лајош II]]
|successor1 =[[Максимилијан II (Свето Римско Царство)|Максимилијан II]]
|succession2 =[[Архивојвода на Австрија]]
|reign2 =1521 - 1564
|coronation2 =
|predecessor2 =[[Карло V (Свето Римско Царство)|Карло I]]
|successor2 =[[Максимилијан II (Свето Римско Царство)|Максимилијан II]] (потесна Австрија)<br />[[Карло V (Свето Римско Царство)|Карло II]] (Внатрешна Австрија)<br />[[Фердинанд II (Австрија)|Фердинанд II]] (Предна Австрија)
|spouse =[[Ана Јагелонска]]
|issue =[[Максимилијан II]]<br />Елизабета, Кралица на Полска<br />Јохана, Војвотка на Тоскана<br />Ана, Војвотка на Баварија<br />Фердинанд II, Архивојвода на Австрија<br />Катерина, Кралица на Полска<br />Барбара, Војвотка на Ферара<br />Карло II, Надвојвода на Австрија<br />Елеонора, Војвотка од Мантова 
|royal house =[[Хабсбуршка династија]]
|royal anthem =
|father =Филип I од Кастиља
|mother =Јоана од Кастиља
|date of birth ={{роден на|10 |март|1503}}  
|place of birth =Алкала де Хенарес, Кастиља, денешна [[Шпанија]] 
|date of death ={{починал на|25|јули |1564}} 
|place of death ={{починал во|Виена|}}, денешна [[Австрија]] 
|place of burial=[[Катедрала „Св. Вид“]] во [[Прага]] 
}}

'''Фердинанд I''' ({{lang-de|Ferdinand I}}, роден на {{роден на|10|март|1503}} во {{роден во|Алкала де Енарес}} - починал на {{починал на|25|јули|1564}} во {{починал во|Виена}}) — владетел од Хабсбуршката династија, цар на [[Светото Римско Царство]] од [[1558]] година до неговата смрт и крал на Бохемија и Унгарија од [[1526]] година до неговата смрт, како и крал на [[Далмација]], [[Хрватска]], [[Славонија]], [[Галиција]], [[Лодомерија]]. Во поголемиот дел од својот живот управувал со австриските територии на Хабсбурговците во името на својот брат Карло V. Фердинанд бил надвојвода на Австрија од [[1521]] до [[1564]] година. По смртта на својот зет Лајош II, Фердинанд управувал со Бохемија и Унгарија. Кога Карло доброволно абдицирал во [[1556]] година, Фердинанд де факто станал наследник на престолот на [[Светото Римско Царство]], а официјално неговото прогласување се случило во 1558 година, додека [[Шпанија]], [[Шпанската империја]], [[Неапол]], [[Сицилија]], [[Милано]] и [[Холандија]] останале за [[Филип II (Шпанија)|Филип II]], син на Карло V.

== Рани години ==

Фердинанд е роден во Алкала де Енарес, [[Кастиља]] на 40 километри од [[Мадрид]]. Тој бил син на Филип Убавиот (1478 - 1506), војводата од Бургундија и иднен крал на Кастиља и [[Јована I Кастиљска]] (1479 - 1555), наречена „Луда“, идна кралица на Кастиља. Таткото на Фердинанд бил роднина на [[Максимилијан I (Свето Римско Царство)|Максимилијан I]]. Фердинанд е роден на иста дата како својот прадедо по мајчина линија [[Фердинанд II Арагонски]].

Карло V ја доверил на својот брат Фердинанд власта над териториите во Австрија, кои грубо кажано ги опфаќаат денешна [[Австрија]] и [[Словенија]]. Фердинанд исто така ја презел службата на заменик на својот брат како цар на [[Светото Римско Царство]] во времето кога тој отсуствувал, додека во [[1531]] година Фердинанд бил избран за крал на Римјаните, што значело наследник на престолот. Карло абдицирал во [[1556]] година и неговиот брат го наследил, преземајќи ја официјално титулата цар во 1558 година.

== Османлии и Унгарци ==

Откако [[Сулејман Величествениот]] го убил зетот на Фердинанд - [[Лајош II]], крал на Бохемија и Унгарија во [[Мохачка битка (1526)|Битката кај Мохач]] на [[29 август]] [[1526]] година, Фердинанд бил избран за крал на Бохемија на негово место.

Хрватските благородници го избрале Фердинанд I за свој крал на [[1 јануари]] [[1527]] година во Цетинскиот дворец и ја предале власта на нивните имоти за него и за неговите наследници. Во замена на престолот, Фердинанд свечено ветил на Цетинскиот собор да ги почитува историските права, слободи, закони и обичаи кои [[Хрвати]]те ги имале при нивното здружување со Унгарија, за да ја заштитат [[Хрватска]] од османлиската инвазија во [[Европа]].
	
Во [[Унгарија]] Николај Олај, секретар на Лајош, се зближил со Фердинанд, но го задржал својот пост кај кралицата-вдовица Марија. Фердинанд бил избран за крал на Унгарија на меѓународен конгрес во [[Братислава]] во декември [[1526]] година кога унгарскиот престол станал предмет на династички спор помеѓу Фердинанд и [[Јован I Заполја]], војвода на [[Трансилванија]]. И двете страни биле поддржувани од различни делови на унгарските аристократи. Фердинанд ја добил и поддршката на неговиот брат Карло V. Откако ја изгубил битката против Фердинанд во [[1527]] година, Јован започнал сојузништво со [[Сулејман I]]. Фердинанд успеал да направи контрола само врз западна Унгарија, а источниот дел останал во сопственост на Заполски додека југот бил во рацете на Османлиите. По смртта на [[Јован I Заполја]] неговата вдовица Изабела потпишала договор со Фердинанд и му ја отстапила Унгарија и Трансилванија во [[1551]] година. Во [[1554]] година фландрскиот писател и дипломат Ожиен Гислен де Бусбек бил испратен во [[Истанбул]] од Фердинанд, за да преговара со османлискиот султан за спорната граница меѓу двете царства.

Најопасниот момент во управувањето на Фердинанд се случил во [[1529]] година, кога Османлиите започнале неуспешна [[Опсада на Виена (1529)|опсада на Виена]]. Во [[1533]] година Фердинанд потпишал договор со Сулејман за поделба на Унгарија на два дела, од кои едната останала под власта на Хабсбурговците, а другата останува во сопственост на наследниците на Заполја и последователно станала вазалство на [[Отоманското Царство]].

== Управување ==

Западниот дел од Унгарија, над која Фердинанд продолжил да владее, станал познат како [[Кралство Унгарија]]. Како владетел на Австрија, Бохемија и Унгарија, Фердинанд ја прифатил политиката на [[централизација]] и создал апсолутизам, исто како и другите монарси по негово време. Во [[1527]] година составил устав за своите потчинети територии (''Hofstaatsordnung'') и создал институции по австриски модел во [[Братислава]] за Унгарија, во [[Прага]] за Бохемија и [[Вроцлав]] за [[Шлеска]]. Бунтот на аристократите го принудиле да ја прекине независноста на овие институции и да ги потчини на австриската влада во [[Виена]] во [[1559]] година.

Во [[1547]] година бохемските аристократи кренале востание против Фердинанд, откако тој наредил на бохемската армија да се придвижи против германските протестанти. Откако го задушил бунтот, благодарение на шпанските сили на својот брат Карло V, Фердинанд возвратил на нивната непослушност, намалувајќи ги привилегиите на бохемските градови и назначил нова бирократија од кралски службеници, за да ги контролира градските власти. Фердинанд дал поддршка на [[контрареформација]]та. Во 1551 година тој поканил важни членови од Орденот на језуитите во Виена, а истото го направил и во Прага во 1556 година. На тој начин Фердинанд успеал повторно да ја отвори епархијата на Прага, која пред тоа била уништена поради успехот на протестантите.

Фердинанд починал во Виена на [[25 јули]] [[1564]] година и бил погребан во [[Катедрала „Св. Вид“|катедралата Св. Вит]] во [[Прага]].

== Наводи ==
{{наводи}}

{{Свети римски цареви}}
{{Владетели на Чешка}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Владетели на Штаерска]]
[[Категорија:Кралеви на Чешка]]
[[Категорија:Европски монарси од 16 век]]
[[Категорија:Цареви на Светото Римско Царство]]
[[Категорија:Витези на Златното Руно]]
[[Категорија:Витези на Подвеската]]
[[Категорија:Кралеви на Унгарија]]