Преглед на кодот на Слух

[[Податотека:Journey_of_Sound_to_the_Brain.ogg|мини|250x250пкс|Како звуците се пробиваат од изворот до мозокот]]
'''Слух''' — едно од петте [[Сетилни органи|сетила]]. Со него, организмите можат да ги слушнат [[Звук|звуците]] што ги опкружуваат, со помош на [[уво]]то. Тоа служи како [[инка]] за собирање [[Звук|звучни бранови]] од [[воздух]]от околу копнените организми и од [[водата]] за животните кои живеат во водни средини.<ref>{{Наведена книга|title=The Sense of Hearing|last=Plack|first=C. J.|date=2014|publisher=Psychology Press Ltd|isbn=978-1848725157}}</ref><ref>{{Наведена книга|url=https://mustelid.physiol.ox.ac.uk/drupal|title=Auditory Neuroscience|last=Jan Schnupp|last2=Israel Nelken|last3=Andrew King|publisher=MIT Press|year=2011|isbn=978-0-262-11318-2|access-date=2011-04-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20110129053859/https://mustelid.physiol.ox.ac.uk/drupal/|archive-date=2011-01-29}}</ref> Брановите минуваат низ [[Ушен канал|ушниот канал]] и удираат во [[ушно тапанче|тапанчето]]. [[Колебање|Вибрациите]] поминуваат долж три ситни [[Слушни коски|коски]], [[Чеканче (коска)|чеканче]], [[Наковална (коска)|наковална]] и [[Стремен (коска)|стремен]]. Стременот испраќа вибрации до делот од увото кој е исполнет со течност и се нарекува [[Полжав (уво)|полжав]]. Вибрациите се пренесуваат во бранови низ течноста и ги тресат микроскопски малите влакненца кои излегуваат од [[Неврон|нервните клетки]]. Како што се движат влакненцата, клетките произведуваат нервни сигнали, кои патуваат долж слушниот нерв до мозокот.

Слухот е едно од петте [[Сетилен систем|сетила]] на [[’Рбетници|’рбетниците]], вклучувајќи ги и [[Човек|луѓето]]. Кај нив, слушниот систем собира [[Механика|механички]] вибрации, кои предизвикуваат звучни бранови. [[Звук]]от се слуша бидејќи нервите во [[Уво|ушите]] ги претвораат вибрациите во сигнали, кои одат во [[мозок]]от.<ref>Craig A., Rosney C. (1990): Dječja enciklopedija znanosti, Svjetlost Sarajevo.</ref> Слушниот систем се состои од уво, слушен нерв и делови од централниот нервен систем кои се вклучени во сетилото за слух. Неможноста на слушните органи да примаат дразби се нарекува [[глувост]].

Сетилото за слух е многу осетлив рецептор на надворешните дразби, кое има високо развиена способност механичката енергија на звучните бранови да ги претвора во биоелектрични импулси и да ги упатува на соодветните [[Мозок|мозочни]] центри.<ref>{{Наведено списание|last=Kung C.|date=2005-08-04|title=A possible unifying principle for mechanosensation|journal=Nature|volume=436|issue=7051|pages=647–654|doi=10.1038/nature03896|pmid=16079835}}</ref><ref name="Peng 2011">{{Наведено списание|last=Peng|first=AW.|last2=Salles|first2=FT.|last3=Pan|first3=B.|last4=Ricci|first4=AJ.|year=2011|title=Integrating the biophysical and molecular mechanisms of auditory hair cell mechanotransduction.|journal=Nat Commun|volume=2|pages=523|doi=10.1038/ncomms1533|pmc=3418221|pmid=22045002}}</ref> Механорецепторите на ова стило се сместени во т.н. [[Кортиев орган]] на внатрешното [[уво]], главниот функционален дел на [[Полжав (уво)|полжавот]]. До него звукот доаѓа преку надворешното и средното уво. Звучните бранови предизвикуваат треперење на [[Ушно тапанче|ушното тапанче]], кое се пренесува на слушните ковчиња: чекан, наковална и стремен. Бидејќи меѓусебно се поврзани со лигаменти, тие имаат постојана положба, но и особено значајна способност да делуваат како своевидна пружина, која јачината на примените треперења ги зголемува за повеќе од 20 пати. Од стременот овие вибрации (преку „овалното окно“) стигаат до полжавот.

Полжавот е 2,5 пати спирално свиткана цевка, чија внатрешност, со базната [[Мембрана (биологија)|мембрана]], е надолжно поделена на две шуплини. Тој е исполнет со слушна [[течност]], преку која звучните вибрации се пренесуваат до базната мембрана, а од таму до сетилните клетки на [[Кортиев орган|Кортиевиот орган]]. Базната мембрана е потесна во основата отколку на врвот на полжавот, што овозможува да се слушнат високи тонови на почетокот и длабоки тонови на крајот на цевката од полжавот. Со ова се постигнува просторна анализа на звукот '''по висина'''. Механорецепторите на Кортиевиот орган опфаќаат три надворешни и еден внатрешен ред на цилијарни клетки. Крајните надворешни ќелии ги регистрираат најтивките звуци, на границата на чујност. Кон внатрешноста се распознаваат сè посилни тонови, што овозможува звукот да се разликува '''по јачина'''. Создадените биоелектрични импулси на сетилните клетки, преку слушниот нерв, стигнуваат до слепоочниот дел на кората на [[Голем мозок|големиот мозок]], каде што се врши не само изострување на звукот, туку и психоакустична анализа, особено кога станува збор за говорните елементи.

== Својства на звукот и тестирање на функцијата ==
Интензитетот (јачината) и [[честота]]та (честотата) на звучните вибрации се основните својства на [[Звучни бранови|звучните бранови]], од кои зависи количината и квалитетот на звучните информации. Звукот е воздушно треперење со одредена амплитуда ([[бранова должина]]) и честота (број на треперење во секунда). Основната единица мерка е [[децибел]] (dB), а честотата е [[херц]] (Hz). Силните звучни дразби имаат висока амплитуда, а честотата се зголемува со висината на гласот. Нормалните човечки сетила ги чувствуваат звучните бранови со честота од 20 до 20.000. Инфразвукот е треперење под 16&nbsp;Hz, а [[ултразвук]]от е треперење над 20.000&nbsp;Hz.

Функционалните способности на сетилото за слух се одредуваат со минималната количина на звучни информации врз основа на кои прецизно се препознаваат најмалите промени во интензитетот и честотата [[Звук|на звучните]] вибрации. Овие диференцијални прагови (дистинкции) се особено важни во областа на тивки, едвај звучни и многу силни тонови.

Апсолутниот праг на слухот е степенот на неговата чувствителност при кој одреден звук тешко може да се препознае од апсолутна тишина. Диференцијалниот праг на две честоти или два интензитета на звук ја претставува најмалата разлика што може да се почувствува во одредена област на длабочината на слушното поле. Нема константна вредност и зависи од честотата на звучните вибрации. Прагот на непријатност и прагот на болка се во областа на високи интензитети, кога звукот ги губи своите суштински својства и предизвикува чувство на непријатност и болка. Прагот на слухот е различен за поединечни честоти и се означува со 0 (нула), додека прагот на болка е приближно константен и нормално се движи од 110 до 130.

[[Физиологија|Физиолошкото]] дејство на бучавата врз сетилото за слух и [[Организам|на организмот]] во целина најмногу се постигнува со зголемување на стимулацијата на симпатичкиот дел од [[Нервен систем|нервниот систем]], кој делува без влијание на нашата волја. Огромното мнозинство на човековите активности се одвиваат во услови на одреден звучен систем на работниот простор, а организмот е прилагоден на одредени „нормални“ тоналитети на бучава. Неговиот оптимум во голема мера зависи од видот на работата, расположението, индивидуалните преференции и други фактори. Затоа апсолутната тишина, во која телесните звуци, [[пулс]]от, [[дишење]]то, протокот на [[крв]] и звучните знаци на други витални функции стануваат многу гласни, предизвикува непријатни чувства, вознемиреност и [[Психологија|ментални]] нарушувања кои не можат да траат долго. Но, при интензитет на бучава над 60, а особено над 80, се појавуваат различни симптоми на зголемена иритација на симпатиите, кои на поголема будност стануваат уште поизразени и доведуваат до бурни реакции на организмот и оштетување на сетилото за слух.

; Можни нарушувања во човечкото тело поради прекумерна бучава

{| class="wikitable"
!Нарушена функција
! Последица
|-
| [[Циркулаторен систем|Циркулација]]
| align="left" | Стегање на крвните садови:

* зголемување на крвниот притисок,
* слабеење на периферната циркулација
|-
| [[Дишење]]
| Нарушувања на ритамот и размената на гасови
|-
| [[Варење]]
| Нарушувања на мускулната активност (перисталтика) на органите за варење
|-
| [[Метаболизам]]
|
* Раст на општиот метаболизам,
* Зголемена потрошувачка на енергија
|-
| Функција на централниот нервен систем
| Замор, раздразливост и несоница
|-
| [[Жлезда|Ендокрина активност]]
| align="left" |
* Зголемено лачење на [[Метаболизам|метаболички]] стимуланси ([[хипофиза]])
* Намалена [[Инсулин|секреција на инсулин]] ([[панкреас]]): зголемување на [[шеќер]]от во [[крв]]та
|-
|}
Во полжавот, особено во горниот дел, циркулацијата на [[крв]]та се намалува, особено на звучни честоти околу 4000&nbsp;Hz. Во исто време, се зголемува оптоварувањето на Кортиевиот орган и базната мембрана, каде што обично се јавуваат првите органски оштетувања на внатрешното уво.

Испитувањето на функцијата на сетилото за слух вклучува проучување на неговите квалитативни (квалитативни) и квантитативни (квантитативни, мерни) својства. Квалитативните способности се одредуваат приближно, за да се процени општата состојба на острината на слухот, а квантитативните одлики се однесуваат на можноста за диференцирање на јачината и честотата на звукот, односно степенот на оштетување на рецепторот за опсегот на честота што ненормално се слуша. Во оваа област сè уште може да се применат тестови за слух со шепоти и говор со различен волумен. Шепотот обично се слуша од далечина од 6. Ако неговата чујност е под 4, тоа е благо оштетување, под 1 - умерено, а способноста да се слуша само викање со самото уво, е придружена со сериозно оштетување на оваа функција. Современите квантитативни методи за тестирање на функцијата на слухот се: акуметрија - со помош на звучни виљушки и аудиометрија - со помош на електронски аудиометар.

Во двата случаи, се мери спроводливоста на звучните вибрации низ [[Уво|ушниот канал]] и мастоидниот (млечен) дел од темпоралната коска зад ушната ресичка. Првиот се нарекува спроводливост на воздухот, а вториот како спроводливост на коските. Аудиометријата е научно најсигурен и точен метод за тестирање на сите својства на функцијата на слухот и може да биде тонски, користејќи чист и говорен генератор на звук - врз основа на бројот на препознаени и правилно повторени емитувани зборови. Доколку од која било причина испитаникот не може или не сака да соработува субјективно, се применува објективна аудиометрија при тестирањето на оваа функција, според природата на соодветните [[Мозок|мозочни]] и рефлексни реакции.

== Механизам на слухот ==
[[Податотека:Gray919.png|десно|мини| Средното уво користи три мали коски, [[Чеканче (коска)|чеканче]], [[Наковална (коска)|наковална]] и [[Стремен (коска)|стремен]], за да ги пренесе вибрациите од тапанчето до внатрешното уво.]]
Постојат три главни компоненти на човечкиот [[слушен систем]]: надворешното уво, средното уво и внатрешното уво.

=== Надворешно уво ===
Надворешното уво ја опфаќа [[Ушна школка|ушната школка]], видливиот дел од увото, како и [[Надворешн слушен канал|надворешниот слушен канал]], кој завршува со [[Ушно тапанче|тапанчето]]. Ушната школка служи за фокусирање на звучните бранови низ ушниот канал кон тапанчето. Поради асиметричниот карактер на надворешното уво на повеќето цицачи, звукот различно се филтрира на својот пат до увото, во зависност од местото на неговото потекло. Ова им дава на овие животни способност да го локализираат звукот вертикално. Ушното тапанче е херметички затворена мембрана и кога звучните бранови ќе стигнат таму, предизвикуваат вибрирање, следејќи го брановиот облик на звукот. [[Церумен]]от (ушниот восок) се произведува од [[Церуминозна жлезда|церуминозните]] и [[Лојна жлезда|лојните жлезди]] во кожата на човечкиот ушен канал, заштитувајќи го ушниот канал и ушните тапанчиња од физичко оштетување и инвазија на микроби.<ref>{{Наведена книга|title=Essentials of audiology|last=Gelfand|first=Stanley A.|date=2009|publisher=Thieme|isbn=978-1-60406-044-7|edition=3|location=New York|oclc=276814877}}</ref>

=== Средно уво ===
Средното уво се состои од мала комора исполнета со воздух која се наоѓа медијално од тапанчето. Внатре во оваа комора се наоѓаат трите најмали коски во телото, колективно познати како [[слушни ковчиња]], (познати и како чеканче, наковална и стремен). Тие помагаат да се пренесат вибрациите од тапанчето до внатрешното уво, [[Полжав (уво)|полжавот]]. Целта на слушните ковчиња на средното уво е да се надмине несовпаѓањето на [[Акустична импеданса|импедансата]] помеѓу воздушните и брановите на полжавот, обезбедувајќи ускладување на импедансата.

Во средното уво, исто така, се наоѓа мускулот на стременот и мускулот затегнувач на тапанчето, кои го штитат слушниот механизам преку рефлексот на вкочанување. Стременот пренесува звучни бранови до внатрешното уво низ [[Овален прозорец|овалниот прозорец]], флексибилна мембрана што го одделува средното уво исполнето со воздух од внатрешното уво исполнето со течност. Кружниот прозорец, уште една флексибилна мембрана, овозможува мазно движење на течноста од внатрешното уво предизвикано од влезните звучни бранови.

=== Внатрешно уво ===
[[Податотека:Gray920.png|десно|мини| Внатрешното уво е мал, но многу сложен орган.]]
Внатрешното уво се состои од [[Полжав (уво)|полжав]], кој е спирално обликувано цевче исполнета со течност. Надолжно се дели со Кортиевиот орган, кој е главниот орган на преминот од механичка во нервна трансдукција. Во Кортиевиот орган се наоѓа базиларна мембрана, структура која вибрира кога брановите од средното уво се шират низ течноста на полжавот - ендолимфата. Базиларната мембрана е тонотопска, така што секоја честота има карактеристично место на резонанца по неа. Карактеристичните честоти се високи на базалниот влез на полжавот, а ниски на врвот. Базиларното движење на мембраната предизвикува [[деполаризација]] на клетките на влакната, специјализирани слушни рецептори сместени во Кортиевиот орган.<ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/psychology0000scha|title=Psychology|last=Daniel Schacter|last2=Daniel Gilbert|last3=Daniel Wegner|publisher=Worth Publishers|year=2011|isbn=978-1-4292-3719-2|editor-last=Charles Linsmeiser|pages=[https://archive.org/details/psychology0000scha/page/158 158–159]|chapter=Sensation and Perception|url-access=registration}}</ref> Иако самите влакнести клетки не произведуваат [[Дејствен потенцијал|акциони потенцијали]], тие ослободуваат невротрансмитер во синапсите со влакната на слушниот нервн, што создава акциони потенцијали. На овој начин, обрасците на осцилациите на базиларната мембрана се трансформираат во [[Просторнотемпорална шема|просторно-временски обрасци]] на сигнали кои пренесуваат информации за звукот во [[Мозочно стебло|мозочното стебло]].<ref>{{Наведена книга|title=Handbook of Psychology: Experimental psychology|last=William Yost|publisher=John Wiley and Sons|year=2003|isbn=978-0-471-39262-0|editor-last=Alice F. Healy|page=130|chapter=Audition|editor-last2=Robert W. Proctor|chapter-url=https://books.google.com/books?id=sPkIn4sUyXEC&pg=PA130}}</ref>

== Тестови на слухот ==
Слухот може да се мери со тестови за однесување со помош на аудиометар . Електрофизиолошките тестови на слухот можат да обезбедат точни мерења на праговите на слухот дури и кај субјекти во несвест. Таквите тестови вклучуваат акустички евоцирани потенцијали на мозочното стебло {{Lang-en|auditory brainstem response, ABR}}) {{Lang-en|otoacoustic emissions, OAE}} отоакустични емисии) и електрокохлеографија (). Техничкиот напредок на овие тестови овозможил да се прошири тестирањето на слухот кај новороденчињата.

Слухот може да се мери со помош и на мобилни апликации кои вклучуваат функција на аудиолошко испитување на слухот или  [[Апликација за служен апарат|апликација за слушен апарат]]. Овие апликации му овозможуваат на корисникот да ги мери  [[Праг на чујност|праговите на чујност]] на различни честоти (аудиограм). И покрај можните грешки во мерењата, може да се детектира оштетување на слухот.<ref>{{Наведено списание|last=Shojaeemend|first=Hassan|last2=Ayatollahi|first2=Haleh|date=2018|title=Automated Audiometry: A Review of the Implementation and Evaluation Methods|journal=Healthcare Informatics Research|volume=24|issue=4|pages=263–275|doi=10.4258/hir.2018.24.4.263|issn=2093-3681|pmc=6230538|pmid=30443414}}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Keidser|first=Gitte|last2=Convery|first2=Elizabeth|date=2016-04-12|title=Self-Fitting Hearing Aids|journal=Trends in Hearing|volume=20|pages=233121651664328|doi=10.1177/2331216516643284|issn=2331-2165|pmc=4871211|pmid=27072929}}</ref>

== Поврзано ==
* [[Сетилен систем|Сетило]]
* [[Глувост]]
* [[Тинитус]]

== Наводи ==
{{наводи}}

== Литература ==
*{{Наведена книга  | last1 = Lopez-Poveda | first1 = Enrique A. | last2 = Palmer | first2 = A. R. (Alan R.) | last3 = Meddis | first3 = Ray. | title = The neurophysiological bases of auditory perception | date = 2010 | publisher = Springer | location = New York | isbn = 978-1-4419-5685-9 | oclc = 471801201 }}

== Надворешни врски ==
*[https://www.who.int/health-topics/hearing-loss World Health Organization, Deafness and Hearing Loss]
*{{рр}}
* [http://www.open.edu/openlearn/science-maths-technology/science/biology/hearing/content-section-0 Open University - OpenLearn - Article about hearing] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181015083304/http://www.open.edu/openlearn/science-maths-technology/science/biology/hearing/content-section-0 |date=2018-10-15 }}

[[Категорија:Слух]]
[[Категорија:Звук]]