Преглед на кодот на Оплодување

'''Оплодување''' ('''фертилизација''') — процес при којшто доаѓа до соединување на женската ([[јајце-клетка]]) и машката ([[сперматозоид]]) [[гамета]]. При оплодувањето настанува и навлегување на [[хаплоид]]ниот сет од [[хромозом]]и на сперматозоидот во јајце-клетката, која исто така содржи хаплоиден број на хромозоми. Како резултат на ова се формира една [[диплоид]]на [[клетка]] наречена [[зигот]]. Во основа, овој процес е ист кај [[растенија]]та и [[животни]]те, со некои специфични за нив разлики.

== Оплодување кај растенијата ==

По [[опрашување]]то кај растенијата, [[полен]]от со машките гамети кои ги содржи се наоѓа на устенцето (жигот) на [[плодник]]от, во кој женската гамета е сместена во [[Семенов зачеток|семеновиот зачеток]]. Бидејќи поленот е на извесно растојание од јајце-клетката, тој никне и образува поленова цевка, која издолжувајќи  се надолу низ столбчето, навлегува во семеновиот зачеток. Притоа се образува ембрионална торбичка во која се наоѓа јајце-клетката. Врвот на поленовата цевка, во која се наоѓаат секогаш две машки гамети, навлегува во ембрионалната торбичка преку [[микропила]]та. Една од двете машки гамети се спојува со јајце-клетката и дава зигот, кој ќе се развие во [[ембрион]] на ново растение. Другата гамета се соединува со диплоидното централно [[Клеточно јадро|јадро]] на ембрионалната торбичка, при што се образува [[ендосперм]]от, односно [[ткиво]]то од кое ќе се исхранува ембрионот.

Оплодувањето поттикнува и други промени: интегументот (надворешниот дел на семеновиот зачеток) образува [[семена обвивка]] (''Testa'') околу ембрионот и ендоспермот; венечните ливчиња од [[цвет]]от отпаѓаат, жигот и столбчето свенуваат, а ѕидот на плодникот (наречен [[перикарп]]) образува слој кој го опкружува [[семе]]то ([[нуцелус]]). Перикарпот и семето заедно го чинат [[плод]]от. Треба да се спомне и дека кај некои виодови растенија може да се јави појава на [[апомиксија]]. При ваква појава, семето се образува без оплодување, меѓутоа формирањето на ендоспермот и развитокот на плодот се одвива како кај другите видови.

== Оплодување кај животните ==

Оплодувањето кај животните настанува на два начина: надворешно и внатрешно.

Надворешното оплодување е релативно примитивно и се одвива надвор од телото на родителите, т.е. во надворешната средина. Притоа, мажјакот ги оплодува јајце-клетките веднаш по нивното снесување од страна на женката. Овој вид на оплодување се среќава кај најголем број водни животни, како што се [[жаркари]]те, некои од [[мекотели]]те, најголем број од [[иглокожи]]те, [[риби]]те и [[водоземци]]те.

Внатрешното оплодување е значително покомплицирано и поусовршено од надворешното. Тоа се одвива во телото на женката или во [[хермафродит]]ниот [[организам]]. Застапено е највеќе кај копнените животни, како [[инсект]]ите, [[птици]]те, [[цицач]]ите итн. За таа цел се развиени [[Копулација|копулаторни]] [[Репродуктивен систем|репродуктивни органи]], од кои машкиот ги внесува сперматозоидите во женскиот копулаторен орган, каде се одвива [[ембриогенеза]]та. Ова значи дека пред внатрешното оплодување треба да дојде до здружување на [[пол]]ово различни единки. При ваков тип на оплодување постојат поповолни и посигурни услови за оплодување, како и поголема заштита и исхрана во развојот на [[ембрион]]от. Ова е многу значајно за животот на копното, каде што владеат понеповолни усови за живеење одошто во [[вода]]та.

Во [[Еволуција|еволутивниот развиток]] на животните, внатрешното оплодување се јавило по надворешното, бидејќи живиот свет најпрво се јавил во водна средина и дури подоцна дел од него преминал на копнен начин на живеење.

=== Механизам на оплодување кај животните ===

Со самиот контакт на сперматозоидот со површината на јајце-клетката се предизвикува синџир од [[Метаболизам|метаболитички]] реакции во истата, со кои започнува ембриогенезата. Пробивањето на сперматозоидот низ различните прегради и мембрани на јајце-клетката се одвива благодарение на акрозомалната и кортикалната реакција.

==== Акрозомална реакција ====

[[Податотека:Acrosome_reaction_diagram_en.svg|490px|right|Дијаграм на акрозомалната реакција.]]

:''Главна статија: [[Акрозомална реакција]]''

Кај многу видови животни јајцата се обвиткани со тенок заштитен слој. На пример, кај [[Морски еж|морскиот еж]] тие се обвиткани со желатинозна обвивка, додека кај цицачите со слој од [[фоликул]]арни клетки. Овој слој е првата бариера која треба да ја совладаат сперматозоидите кон својот пат кон јадрото на јајце-клетката. Совладувањето на бариерите е и целта на акрозомалната реакција.

При контакт со обвивката на јајце-клетката, од [[акрозом]]от (преден дел од главата на сперматозоидот) се ослободуваат [[белковина|белковини]], од кои дел се [[ензим]]и кои прават отвор во желатинозната обвивка, односно ги разлабавуваат фоликуларните клетки од фоликуларната обвивка. Потоа започнува акрозомалниот процес, кој се одвива со [[полимеризација]] на [[Контрактилна белковина|контрактилната белковина]] [[актин]], кој ги пробива [[Вителинска мембрана|вителинската]] и [[Клеточна мембрана|клеточната мембрана]] од јајце-клетката. Белковинските [[молекули]] кои се наоѓаат на површината од акрозомот се врзуваат за [[рецептор]]ите од вителинската мембрана, при што се овозможува видово препознавање. Доколку сперматозоидот е од друг вид животно, тој нема да може да влезе, бидејќи белковините се карактеристични за еден вид. По соединување на клеточните мембрани од двете гамети се внесува [[Клеточно јадро|јадрото]] на сперматозоидот во [[цитоплазма]]та на јајце-клетката. Притоа, женската гамета нагло го менува својот [[електричен потенцијал]], со кој привремено (околу една [[минута]]) се заштитува од [[полиспермија]] (навлегување на повеќе сперматозоиди).

==== Кортикална реакција ====

:''Главна статија: [[Кортикална реакција]]''

Долготрајното блокирање на влезот на другите сперматозоиди во јајце-клетката е овозможено со кортикалната реакција. Најпрво кортикалните [[Везикула|везикули]] кои се наоѓаат во кортексот (кората, периферниот дел) на јајцето, се соединуваат со клеточната мембрана и ја ослободуваат својата содржина по пат на [[егзоцитоза]]. [[Ензим]]ите и другите [[Супстанција|супстанции]] ослободени од овие везикули го издигнуваат вителинскиот слој и образуваат фертилизациона мембрана која служи како блокада од полиспермија.

==== Вистинско оплодување ====

Вистинско оплодување е соединувањето на јадрата од двете гамети под дејство на одредена привлечна сила од јајцевото јадро, чија природа е непозната.

Спојувањето на сперматозоид со јајце-клетка образува зигот и обезбедува стимулус (импулс) кој го започнува развитокот на ембрионот. Меѓутоа, почетниот стимулус зависи од контактот на двете клеточни мембрани, а не од соединувањето на јадрата на двете гамети. Оплодувањето не е неопходно за да се индуцира ембрионалниот развиток кај многу животни, дури и кај животни кои нормално не се развиваат [[Партеногенеза|партеногенетски]] (од неоплодени јајца). На пример, можно е да се индуцираат неоплодени јајца од [[жаба]] да ја започнат својата ембриогенеза со едноставно допирање на нивната површина со фина игла натопена во [[крв]]. Дел од ваквите јајца ќе се развијат во нормални [[Полноглавец|полноглавци]], но тие нема да се развијат во жаба. Оплодените јајца можат дури да бидат стимулирани да го отпочнат развитокот со благ [[електричен шок]], со промената на [[соли]] во околната течност, или со физичка дразба. Но во повеќето случаи развитокот се стопира по неколку [[Делба на клетките|делби]].

== Надворешни врски ==
* [http://www.ringeraja.mk/vontelesno-oploduvanje-ivf_430.html Вонтелесно оплодување (ИВФ)] {{мк}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Развојна биологија]]
[[Категорија:Размножување]]
[[Категорија:Опрашување]]
[[Категорија:Плодност]]