Преглед на кодот на Етники етерија

{{Инфокутија Воена организација
| unit_name =  Етники етерија (Εθνική Εταιρεία)
| image =  [[Податотека:Печат на Етники Етерија.jpg|200п]]
| caption = Печат на Етники Етерија 
| dates = [[1894]] – [[1897]] 
| countries = [[Грција]], ([[Крит]], [[Македонија (регион)|Македонија]] и [[Отоманско Царство]]
| type =  паравоенa-националистичка организација
| motto = 
<!-- Војводи -->
|notable_commanders= Бруфе <br />Чам Помладиот<br />Давели
}}
'''Етники етерија''' ({{lang-el|Εθνική Εταιρεία}}, ''Национално друштво'') — грчка паравоена националистичка организација која дејствувала кон крајот на [[19 век]] во [[Балканскиот Полуостров]]. Нејзина главна цел е остварување на [[Мегали Идеја]]та ([[грчки]]: Μεγάλη Ιδέα), односно создавање на голема Грција.

== Причини за појавување ==

За појавата на оваа [[организација]] постојат причини. Од една страна била неуспешната надворешна грчка политика и слабото влијание на [[Грција]] на [[Балканскиот Полуостров]], намалувањата на расходите за грчката војска кој биле последица од политиката на грчкиот премиер Трикупис како и постојната економска криза.

Во текот на 80-те години на [[19 век]] во [[Грција]] била извршена реформа на војската при што се создал млад офицерски кадар од понизок ешалон кој бил добро образуван, тие не се согласувале со лошиот однос на државата кон војската и грчкото општество.

Повисоките офицери во грчката армија дошле преку наследните привилегии и активно се вклучиле во грчката политика преку влегување во некоја партија, меѓутоа новите млади офицери не сакале да се приклонат кон некоја партија, но сакале да имаат по активна улога во политичкиот живот и затоа тие ја создале ''Етники етерија''.

== Основање ==

=== Нормативни акти, цел и финансии===

Во [[август]] [[1894]] година офицерите најпрво ја формирале ''воената лига'' која на [[12 ноември]] [[1894]] година се трансформирала во ''Етники етерија''. Физиономијата на [[организација]]та била уредена со три устави.

Првиот устав е од денот на основањето и тој не е познат, вториот устав е од 4.09.1895 година, а третиот од 5.12.1896 година се чуваале во архивата на генералот П. Данглис. И во двата устава како цел на ''Етники етерија'' во ''членот 1'' било дека тие работат за:

{{Цитатник|''Разбудување на националното чувство, заштита на интересите на поробените Грци и подготовка за нивно ослободување по секоја цена'' <ref name="UnEE"><small>''Δαγκλής, Π. Αναμνήσεις – έγγραφα – αλληλογραφία. Το αρχείο του. Επιμέλεια Ξ. Λευκοπαρίδη, τ. Α, Αθήναι, 1965, σ. 136; Γενικό Επιτέλειο Στρατού, Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, Αθήνα, 1993, σ. 317.  според  текстот на устава от 1896 г. публикуван во Γενικό Επιτέλειο Στρατού, Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος..., σ. 315–317''</small></ref> }}
[[Податотека:Map of Great Greece (Megali Hellas) Venizelos c1920.jpg|thumb|десно|280px|<small>Географска карта на [[Мегали идеја]]та - Голема Грција - Елефтериос Венизелос, творецот на Мегали идејата</small>]]
Тајниот карактер на организацијата се гледа во ''членот 2''. ''Етники етерија'' била воено друштво и нејзини членови сè до [[октомври]] [[1895]] година (тогаш бил примен генералот Данглис), само младите офицери, во Етники етерија можеле да членуваат само професионални воените лица, меѓутоа според вториот устав можеле да членуваат и цивили, но воената компонента останала доминантна сè до карој и таа ја определувала дејноста на организацијата <ref name="GGH"><small>''Γιανουλόπουλος, Γ. Η ευγενής μας τύφλωσις...“..., σ. 36–52''</small></ref>.

Во ''членот 5'' било истакнато дека основоположниците на организацијата не сакаат да ја претворат во политичка сила и од тука во ''Етники етерија'' им било забрането да членуваат припадници на грчкото кралско семејство како и министри од владата, меѓутоа во текот на [[1896]] година во организцијата влегле истакнати грчки општественици, а меѓу нив се нашле Георгиос Филаретос (политичар и писател), Спиридон Ламброс (професор на Атинскиот универзитет), Николаос Политис (писател), Лукас Беллос (лекар, пратеник), а блиски до ''Етники етерија'' биле Димитриос Ралис, Атос Романос, Николаос Левидис.

Според членот 6 секој член на друштвото морал да положи заклетва ''во име на Бога и татковината'', дека ќе работи во интерес на друштвото и нема да преземе нешто во спротивност со целите на друштвото.

Во ''членот 9'' било истакнато дека секој член на друштвото кој бил приман морал да даде не помалу од 5 драхми, а месечната членарина изнесувала од 1 до 3 драхми во зависност од социјалната положба.

По [[Грчко-турска војна (1897)|Грчко-турската војна]] биле проверени сметките на друштвото и од нив се гледа дека располагале со големи финансиски средства.

Првата година располагале само со 245 драхми, следната година сумата се искачила на 2082 драхми, во [[1896]] година располагале со 80 413 драхми, а финансиските средства до [[Грчко-турска војна (1897)|Грчко-турската војна]] достигнале 1 149 094 драхми.

Најголемиот дел од овие средства биле обезбедени од грчките емигранти, а особено се истакнале оние од [[Александрија]].

===Хиерархија и односи со грчкото општество===

{{Странски пропаганди во Македонија}}

Друштвото било поставено врз строги конспиративни и централистички начела. На чело на ''Етники етерија'' стоел еден управен совет од 18 души кој бил главен раководен орган и тој бил задолжен да ги штити интересите на друштвото со сите средства.

Раководното тело понекогаш било нарекувано како ''Поголемата'' или ''Невидливата власт''.

За односот на друштвото кон грчкото општество и односот на самото општество кон ораганизацијата постојат две гледишта.

Според едното гледиште, ''Етники етерија'' била независна организација и како таква не сакала да се стави во служба на ниедна политичка партија туку служела за интересите на грчката нација. Според дипломатските претставници во [[Атина]]:

{{Цитатник|''тоа мистично друштво се поставува над владата''}}

''Невидливата влада'' по привлекувањето на клучните личности од политичката и духовната власт, почнала да игра улога на најважен фактор во внатрешната политика. Според ова гледиште Грчкиот премиер Делијанес се обидел но не успеал да ја контролира ''Етники етерија''.

Според другото гледиште, иако ''Етники етерија'' се претставувала за независна организација таа бил под контрола на грчкиот крал и како таква таа работела во негов интерес <ref name="LPP"><small>''Р. Поплазаров, Грчката политика спрема Македонија...24.''</small></ref>.

==Источно прашање==

=== Прва акција ===

{{Главна|Андартска провокација}}

Во [[1894]] година започнала [[Ерменска криза|Ерменската криза]] со што повторно се разгорело [[Источно прашање|Источното прашање]], а ведна потоа започнува и востанието во [[Крит]].

Сето тоа влијаело врз идната дејност на ''Етники етрија''. Треба да се истакне дека нема конкретни податоци кој би укажале на контакти меѓу членовите на ''Етники етерија'' и критските востаници од друга пак страна самата организација била насочена кон [[Македонија]] поради што дипломатскте претставници во [[Атина]] ја нарекуваат ''Македонски комитет'' <ref name="AUD"><small>''ЦДИА, ф. 176, а.е. 916, л.16, а.е. 1049, л. 1; Austro-Hungarian Documents..., p. 46''</small></ref>.

[[Македонија]] имала предност поради успехот на [[Бугарска пропаганда во Македонија|Бугарската пропаганда]] и ослабените позиции на [[Цариградската патријаршија]].

Во [[февруари]] [[1896]] година при друштвото биле формирани разни комисии кои требало да соберат материјали за проучување на [[Македонија]] од секоја гледна точка <ref name="KS"<small>''Δαγκλής, Π. Αναμνήσεις – έγγραφα – αλληλογραφία…, σ. 138''</small></ref>.

Во [[лето]]то [[1896]] година Етники етерија ја организира својата прва вооружена акција која е позната како [[Андартска провокација]].

Целта на акцијата е да се подобрат грчките позиции во [[Македонија]] и да и се покаже на [[Европа]] дека и Грците имаат свои права и интереси во оваа земја.

=== Мешање во надворешната политика===

==== Критското прашање ====

По ерменските масакри во [[септември]] [[1896]] година доаѓа до раздвижување на европската дипломатија и [[Источна криза|Источната криза]] ја достигнала својата кулминација.

Во [[Грција]] на преден план излегло прашањето како таа криза да се искористи за сопствени интереси. Од своја страна грчката влада се стремела да ја стабилизира политичката и економската ситуација и се обидела да изнајде компромисно решение за надворешниот долг, меѓутоа за ''Етники етрија'' главно прашање националните интереси. 
[[Податотека:Crete-Johnston-1861.png|мини|лево|350п|Островот [[Крит]] во [[1861]] година]]
Друштвото се изјаснило како противник на попустливата политика на влада, како што тие ја оцениле, владата сакал да одржува добри односи со [[Отоманското Царство]].

Грчкиот премиер Делијанис и неговата влада направиле обид да се спротивстават на растечкото влијание на Етники етерија и националната хистерија кое ова друштво го ширело.

Премиерот бил дури и на мислење да создаде свое друштво кое ќе се спротивстави на самата Етника етерија. Имало обиди за притисок врз грчките политичари и општестевеници кој ја поддржувале ''ЕЕ'', меѓутоа без успех.

''Етники етерија'' од своја страна во голема мера го контролирала атинскиот печат и преку него влијаела врз општестевното грчко мнение, постојано се повикувало на воени акции и се организирале антитурски митинзи.

Раководителите Етники етерија не сакале војна со [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]] тие поскоро посакувале да ги принудат Големите сили на отстапки.

Етерија сакала да го искористи критското прашање за да докаже дека на грчката држава и се потребни воени подготовки за да нема одстапувања пред националните интереси.

Друштвото го користи критското прашање и во август 1896 година, тоа испратило 30 воени офицери и 20 подофицери кој влегле во контакт со раководителите на критското револуционерно движење, ги снабдиле со муниција и оружје и учествувале во борбите со Турците.

Има претпоставка дека под влијание на Етники етерија дошло до промена на барањата на грчкитр востаници, тие од автономија на [[Крит]] побарале присоединување на овој остров кон [[Грција]].

Етерија најверојатно успеала да ги убеди раководителите на критското востание дејка има голема сила и влијание, неуспешните реформи на [[Крит]] во втората половина на [[1896]] година, неподдршката на грчката влада како и задлобочувањето на Источната криза сè на сè довеле до промена на целите на критското движење.

Критското движење во согласност со Етерија истакнало дека се залага за присоединување на [[Крит]] кон [[Грција]]. Некој историчари сметаат дека во почетокот на [[1897]] година, Етрија контролирала голем дел од општетственото мнение, голем дел од политичарите во Грција, Етарија успеала да добие и доминантна улога сред криткото движење.

==== Кулминација ====

Насилствата над христијаните во Хана како и во другите градови на островот придонеле да се разгорат страстите во [[Атина]] и да дојде до промена на грчката официјална политика кон критското прашање.

Во армијата започнал силен ентузијазам за да се направи нешто за да дојде до национално обединување. Таквите случувања во армијата го натерале грчкиот воен министар во заминување да му пренесе на бугарскиот дипломатски претставник Димитров дека грчката армија е толку раздвижена од критските настани што би можела да се нафрли врз [[Турција]] и да предизвика војна, која грчката влада не ја сакала.

Меѓутоа под притисок на военото, опозициското и општествено мнение, грчката влада морала да се согласи на испраќање на два воени кораба за [[Крит]].

Веќе во почетокот на [[1897]] година Етерија ја има целосната поддршка на грчкиот двор и влада за започнување на дејсвтија. Во [[март]] Делијанис на префектите во Лариса и Трикала како и на командантот на армијата во Теалија, генералот Макрис да не се преземаат никакви акции против четите на Етрија, туку напротив на секој можен начин да им се даде поддршка.

Грчката влада на воениот министер му предложила на Етерија да ѝ даде 1 милион патрони за пушките. Од своја страна грчкиот премиер Делијанес го запрашал друштвото како би можел уште да и помогне на самата организација.

Четите на Етники етерија кој се готвеле да дејствуваат во [[Македонија]] и [[Епир]] се организирале со содејство на управниците и било договорено точното место кое ќе го заземат овие чети при распоредувањето на грчката војска.

Од тој момент грчката влада тргнала кон падот кој довел до војна со [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]], иако реално [[Грција]] не била подготвена на таква војна.

== Грчко-турска војна ==

{{Главна|Грчко-турска војна (1897)}}

Големите сили го направиле последниот обид за избегнување на војната и затоа тие на [[2 март]] [[1897]] година се произнеселе за полна политичка автономија на [[Крит]] меѓутоа требало да се запази суверенитетот на турскиот султан но војната била неизбежна.

Грчката војска под команда на полковникот Васос го објавиле во името на грчкиот крал, присоединувањето на [[Крит]] кон [[Грција]] <ref name="TV"><small>''Трайкова, В. Етники етерия..., с. 162–168''</small></ref>.

Повод за започнувањето на војната е навлегувањето на четите на Етрија на османска територија, а според бугарскиот дипломатски претставник тие навлегле во согласност и содејство на грчката влада.

Овие чети во почетокот успеваат да напредуваат но при средбата на редовната турска армија се принудени да се повлечат. Таквите судири кои започнале на [[16 април]] постепено се претвориле во воени дејствија.

Грчката армија била поделена на два дела, во [[Тесалија]] под команда на грчкиот престолонаследник Константин и [[Епир]] под команда на генералот Манос.

Освен редовната армија во воените дејствија учествувале и четите на Етники етерија со јачина од околу 6.000 души, грчки доброволци од околу 9.000 души кој не успеале да стигнат на бојното поле, а имало и доброволци од странство околу 3.000 гарибалдици, Англичани и Французи.

Меѓутоа, грчката армија не била подготвена за оваа војна и [[Грција]] била поразена по што бил потпишан мировен договор на 04.12.1897 година. По неуспешната војна новиот грчки премиер Теотокис ја растурил ''Етники етерија''.

== Значење ==

''Етника етерија'' се појавува во услови на економска криза и политичка затегнатост во [[Грција]]. Она што е интересно е дека таа уште од самиот почеток се декларира за самостојна организација чија цел е заштита на грчките национални интереси.

Воедно, Етерија е организатор на првата грчка вооружена акција во [[Македонија]] и може да се каже дека самата Етерија е еден од главните причини за започнувањето на [[Грчко-турска војна (1897)|Грчко-турската војна]].

Ако се земе предвид сè на сè, Етерија направила голем број на преседани кој во иднина ќе бидат дел од внатрешната и надворешната грчка политика.

Од една страна со појавата на ваквата организација во политичкиот живот на [[Грција]] ја отворила Пандорината кутија за појава на нови слични такви организации во иднина со што грчкото општество добивало милитаристички дух, а на штета на демократијата, од друга страна пак Етерија ја започнала борбата за [[Македонија]], односно го започнала андартското вооружено дејствување во [[Македонија]].

Ако во поранешниот период островот [[Крит]] бил централното надворешно прашање, од тогаш натаму [[Македонија]] сè повеќе станувала актуелна за грчката политика, иако никогаш заборавена, сето тоа ќе кулминира со бројните андартски чети и поделбата на Македонија по [[Балкански војни|Балканските војни]].

== Извори ==
<references/>

== Поврзано ==
* [[Пропаганда]]
* [[Историја на македонскиот народ]]

[[Категорија:Националистички организации]]
[[Категорија:Грчки национализам]]
[[Категорија:Грчка вооружена пропаганда во Македонија]]
[[Категорија:Андарти]]
[[Категорија:Грчки револуционерни организации]]