Масакрот во Сјеверин
Масакрот во Сјеверин бил масакр што се случил на 22 октомври 1992 година врз 16 Бошњаци од селото Сјеверин, кои биле киднапирани од автобус во селото Миоче, во Босна и Херцеговина.[1] Киднапираните биле однесени во хотелот „Вилина Влас“ во Вишеград каде биле мачени пред да бидат однесени на реката Дрина и погубени.[2] Припадниците на српската паравоена единица со која командувал Милан Лукиќ биле осудени за ова злосторство во 2002 година.[2]
Позадина[уреди | уреди извор]
Утрото на 22 октомври 1992 година, автобус кој патувал од Рудо, Босна, до Прибој во областа Санџак во Србија, бил запрен во босанското село Миоче од четворица членови на паравоената единица Осветници (Одмаздници) под команда на Милан Лукиќ. Останатите членови на групата биле Оливер Крсмановиќ, Драгутин Драгичевиќ и Ѓорѓе Севиќ.[1]
Бошњачките патници од Сјеверин - 15 мажи и една жена,[1] сите југословенски и српски државјани - биле извадени од автобусот и принудени да се качат на камион. Тие биле одведени во Вишеград, во источна Босна, кој бил под контрола на војската на босанските Срби. Попатно затворениците биле принудувани да пеат српски националистички песни.[3] Камионот застанал во хотелот Вилина Влас во Вишеград. Заложниците биле жестоко претепани и мачени во хотелот, а потоа однесени крај реката Дрина каде што биле погубени.[3]
Жртвите се: Мехмед Шебо, Зафер Хаџиќ, Медо Хаџиќ, Медредин Хоџиќ, Рамиз Беговиќ, Дервиш Софтиќ, Мехад Софтиќ, Мујо Алихоџиќ, Алија Мандал, Сеад Пецикоза, Мустафа Бајрамовиќ, Хајрудин Сајтарежовиќ. Нивните тела сè уште не се пронајдени.[1]
Истражување[уреди | уреди извор]
Истражувачкиот документарен филм Киднапирање (српски: Отмица, режисер: Иван Марков), продуциран од Веран Матиќ за ТВ Б92 во 2002 година, известува за неуспехот на југословенската федерална и српската влада да го истражат злосторството, да ја одредат судбината на киднапираните и да ги заштитат другите преплашени жители на Сјеверин.[4]
Југословенскиот сојузен министер за човекови и малцински права, Момчило Грубач, ја посетил областа два дена по киднапирањето. Локалниот пратеник во Сојузниот парламент Зоран Ќирковиќ го повикал Грубач итно да протестира кај Радован Караџиќ и да побара екстрадиција на сторителите. Ќирковиќ, Србин, нагласил дека киднапираните биле обични граѓани, а не војници или екстремисти или муџахедини или членови на единиците на босанските зелени беретки, туку само локални жители.
Присутен бил и Ратко Младиќ, министер за одбрана на Република Српска. Тој рекол дека не знае ништо за киднапирањето, дошол да види што се случува и да каже дека Армијата на Република Српска нема никаква врска со тоа, како и дека ќе направи сè што е во негова моќ да помогне во лоцирањето на киднапираните. Локалните жители биле подложени на дополнително заплашување од Милан Лукиќ. Српскиот претседател Слободан Милошевиќ одбил да ги прими роднините на исчезнатите лица, додека специјалниот владин комитет формиран од југословенската претседателка Добрица Ќосиќ не дал дополнителни резултати. Останатите бошњачки жители на Сјеверин побегнале во Прибој. Четири дена по киднапирањето, кога српската полиција го запрела Милан Лукиќ, тој извадил фалсификувана лична карта и возачка дозвола, издадени од полицијата на Вишеград.
Во автомобилот полицијата пронашла оружје и муниција. Лукиќ и Драгичевиќ биле обвинети за недозволено поседување оружје и фалсификување лични документи. По посетата на областа на Радмило Богдановиќ, претседател на Одборот за одбрана и безбедност на Комората на граѓани на југословенскиот парламент, влијателна личност во српските полициски кругови, Лукиќ и Драгичевиќ биле ослободени од притвор врз основа на недостиг на транспарентност. Милан Лукиќ бил уапсен од српската полиција уште двапати, во 1993 година, под сомнение дека убил жител на Вишеград на српска територија и во 1994 година, кога бил осомничен дека е командант на групата која киднапирала неколку патници од воз во Штрпци. Секој пат, истрагата бил прекината, и Лукиќ бил ослободен.
Обвинителство[уреди | уреди извор]
На 23 октомври 2002 година, по падот на Милошевиќ, Канцеларијата на Јавното обвинителство во Белград издала обвинение против Милан Лукиќ, Драгутин Драгичевиќ, Оливер Крсмановиќ, Ѓорѓе Севиќ и уште пет други лица. Заштитата на сведоците се покажала како проблематична во судскиот процес.[5]
На 29 септември 2003 година Драгутин Драгиќевиќ, Оливер Крсмановиќ и Милан Лукиќ биле прогласени за виновни за тортура и убиство на киднапираните, и биле осудени на 20 години затвор (последниве двајца во отсуство), додека Ѓорѓе Шевиќ бил осуден на 15 години.[6] Овие пресуди биле први по назначувањето на специјален обвинител за воени злосторства од страна на српскиот парламент.[2]
Едно од објаснувањата предложено за киднапирањето е дека луѓето биле киднапирани за да бидат разменети за 28 српски војници и цивили кои неколку дена претходно биле заробени од босанската армија. Откако била одбиена размената, киднапираните биле убиени.[4] Друго објаснување е дека целта била да се заплашат Бошњаците во Санџак како дел од планот за етничко чистење на пограничната област што граничи со Република Српска.[4]
Последните случувања[уреди | уреди извор]
На 22 октомври 2008 година, на 16-годишнината од киднапирањата и убиствата, Фондот за хуманитарно право (ФХП) во Белград ја повикал српската влада да ја истражи и идентификува локацијата каде се скриени посмртните останки на 16-те убиени Бошњаци. ФХП истакна дека „Србија не учествува во одбележувањето на денот на убиството на Бошњаците од Сјеверин, ниту е подготвена да им даде на семејствата на жртвите финансиска компензација за нивното страдање“.[1]
На 2 април 2009 година, Првиот општински суд во Белград ја отфрлил тужбата поднесена од ФХП против Република Србија во име на 25 членови на семејствата на жртвите, која барала компензација. Иако жртвите биле државјани на Србија, српското законодавство за државни репарации за членовите на семејствата на цивилните жртви на војната им негира на нивните семејства каква било материјална поддршка, бидејќи државата не ги смета членовите на семејствата на жртвите за жртви на војната (за разлика од другите граѓани на Србија кои изгубиле членови на блиското семејство за време на војната).[7]
Злосторствата на Лукиќ биле опишани како едни од најтешките изведени пред Трибуналот, и тој е вториот човек осуден од Трибуналот на доживотен затвор. Судскиот совет на МКТЈ забележал дека две од злосторствата за кои тој бил прогласен за виновен, пожарот на улицата Пионирска и пожарот во Бикавац, „се пример за најлошите дејствија на нечовечност што едно лице може да ги нанесе врз другите“ и тие „мора да бидат високо рангирани“ во „предолга, тажна и бедна историја на човековата нечовечност кон човекот“.[8]
Продолжува да се поставува прашањето дали единицата на Лукиќ дејствувала како паравојска или всушност била дел од Вишеградската бригада на војската на Република Српска.[7] Оливер Крсмановиќ, еден од соучесниците на Милан Лукиќ прогласен за виновен од страна на Окружниот суд во Белград, живеел како бегалец со години,[1] додека неговото апсење било во мај 2011 година.[9]
Современо значење[уреди | уреди извор]
Неуспехот на српската држава во ерата по Милошевиќ да ги реши прашањата за човековите права поврзани со масакрот се смета за симбол на проблематичниот статус на националните малцинства во Србија.
Во својот извештај за изборите во 2007 година „Извештај за статусот на националните малцинства во парламентарната изборна кампања 2007“, Младинската иницијатива за човекови права, меѓународно почитувана организација за човекови права, забележала дека статусот на националните малцинства во Србија е одреден „со злосторствата и атмосфера на страв, која владееше со земјата во 1990-тите“.[10]
Извештајот го идентификува масакрот во Сјеверин како едно од најтешките злосторства извршени во Санџак, повикувајќи се на публикациите на Фондот за хуманитарно право, Комитетот за човекови права во Санџак и Младинската иницијатива за човекови права за дополнителни информации.[10] Понатаму се вели дека „Ниту едно масовно злосторство извршено во Србија во 1990-тите не е целосно истражено, ниту пак одговорните за нив се кривично гонети и соодветно казнети.[10] Сепак, Србија не направила ништо за да им помогне на жртвите и нивните семејства, ниту да ја признае државната одговорност за постапките на највисоките државни функционери во минатото. Ова во голема мера придонесува за недовербата на малцинствата и недовербата во српската држава.“[10]
Подоцна во извештајот Горан Милетиќ од шведскиот Хелсиншки комитет за човекови права го идентификувал второто најважно прашање што ги засега малцинствата (по неадекватното законодавство за малцинските права) е „справувањето со минатото, или кратко - правдата“. Тој забележува „Замислете дека припаѓате на некое од националните малцинства во Србија. Замислете се себеси како Бошњак и запомнете ги само рациите за пребарување на оружје низ Сањак. Сетете се на Сјеверин, запомнете сè што се случи таму. Тоа биле сериозни прекршувања на човековите права. Сторителите сè уште не се казнети. Наместо тоа, тие остануваат во полициските сили и сè уште шетаат покрај истите луѓе во Пазар, Тутин, Сјеница итн. Сам го видов тоа.“[10]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 „Bosniaks mark Sjeverin massacre“. B92. 22 October 2008. Архивирано од изворникот на 2022-04-30. Посетено на 2022-02-19.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Serbs sentenced for war crimes“. BBC. 30 September 2003.
- ↑ 3,0 3,1 Nosov, Andrej (6 October 2003). „Justice Served in Sjeverin Case?“. Transitions Online.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Matic, Veran. „Abduction“. B92.
- ↑ „Witness Protection“. HRW.
- ↑ „Serbia and Montenegro: Sjeverin war crimes verdict in Belgrade -- Amnesty International calls for all those responsible for the policy of abductions and murders to be brought to justice“. Amnesty International. 1 October 2003.
- ↑ 7,0 7,1 „Request for reparation of family members of kidnapped persons from Sjeverin denied“. EMportal. 13 April 2009. Архивирано од изворникот на 2011-07-28. Посетено на 2022-02-19.
- ↑ „Judgement Summary For Milan Lukić and Sredoje Lukić“ (PDF). The Hague. 20 July 2009.
- ↑ Report of Krsmanović's arrest in Višegrad Genocide Memories blog, 31 May 2011, accessed 16 June 2011
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 „Report on Status of National Minorities in Parliamentary Election Campaign 2007“ (PDF). Youth Initiative for Human Rights. 25 February 2007. Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-01-31. Посетено на 2022-02-19.