Вукан Немањиќ

Детал од фреската Лоза Немањичи, Вукан, Високи Дечани, Србија

Вукан Немањиќ бил „голем жупан“ од 1202-1203 до 1204/1205 ), но пред и после тоа како најстар син на Стефан Немања бил управник во Зета од околу 1190 до почетокот на 1208 година.

Биографија

Се претпоставува дека тој е роден пред Стефан Немања да стане голем жупан и дека го добил името по дедото на Стефан Немања, но нема доказ дали тој дедо бил големиот жупан Вукан (од околу 1084 до околу 1112 г.) или, според ретките мислења, неговиот внук Стефан Вукан.

Кон крајот на владеењето на неговиот татко, Вукан ја добил контролата над Зета. Како управител во Зета се споменува во повелбата на Стефан Немања издадена од големиот жупан во Сплит. Во истата повелба како управител во Захумље се споменува неговиот најмлад син Растко (Свети Сава). Според тоа, се претпоставува дека повелбата е издадена во периодот 1190-1192 година. Натпис на црквата во Котор вели дека била врежана во 1195 година, во времето на големиот жупан Немања и неговиот син Вукан, кралот Диоклецијан. Можеби и престолонаследникот Стефан Првовенчани имал област со која владеел или бил до владетелскиот двор, без некоја посебна област.

Како најстар, најстар син на Стефан Немања, Вукан можел да очекува да биде назначен за наследник на српскиот трон, но тоа не се случило. Заминување од власт на Стефан Немања на 25 март 1196 година и назначувањето на тронот на големиот жупан на неговиот второроден син Стефан, кој подоцна го добил прекарот Првовенчани, не предизвикало отворен конфликт меѓу браќата додека Немања бил жив. Овде треба да се забележи и дека, очигледно, бракот на Стефан Немањиќ, подоцна Првокрунисан, со Евдокија Анџео довел до промена на наследниот редослед. Имено, постоел обичај византиските принцези, нивните сопрузи или синови да бидат владетели на земјата со која се омажила принцезата, без разлика на редот на раѓање. Во прилог на тоа зборува и фактот дека граѓанската војна меѓу Стефан и Вукан настанала дури откако Стефан го раскинал бракот со Евдокија. Како велики војвода, Вукан ги чувал Зета, Требиње, Топлица и Хвосно. Меѓутоа, желбата на Немања да го наследи неговиот среден син Стефан може да создаде чувство на повреденост кај постариот Вукан.

Вукан ги имитирал претходните владетели во Зета кои ја носеле титулата крал најдоцна од 1077 година, а ја зел титулата „Крал на кралството Далмација и Диоклецијан“, а со титулата крал Вукан се појавува на натпис од 1195 година и од 1197 година. години во неколку зачувани одлуки на Градскиот совет на Котор. Вукан бил охрабрен од неговиот непопустлив однос кон својот помлад брат со примерот на конфликтот меѓу принцовите Андреј и Емерик за кралската круна во Унгарија. Тој го организирал Диоклецијанскиот црковен собор со папата.

Не постои сигурен показател дека католичкото население во Зета тешко го издржувало доминантното влијание на православието на Немања во Србија. Вукан во 1198 година му се обратил на папата со барање да испрати легати во неговата земја и да го зајакне надзорот и влијанието на западната црква. Папата ја искористил можноста да го зајакне своето влијание во почетокот на 1199 година. Тој испратил двајца свои пратеници кај Зета, но испраќајќи им ја својата препорака за нив, го испратил и врховниот владетел на Србија, големиот жупан Стефан Немањиќ. Вукан имал намера да ја искористи и помошта на Католичката црква за да стигне до тронот, но римскиот водач не сакал отворено да го поддржи Вукан против својот брат испраќајќи пратеници, туку само да го зајакне влијанието на Рим врз српските земји. Првокрунисаниот човек се однесувал многу вешто и љубезно ги примил двата папски легати и во писмо до папата како „негов духовен татко“ рекол дека ќе ја испрати својата мисија во Рим. Тој се обидел да ја добие целосната поддршка од папата и го молел папата да му ја испрати кралската круна. На тој начин би ја добил за себе поддршката од папата против евентуален сојуз меѓу Вукан и Унгарците. Папата Инокентиј III не можел да одлучи да му ја испрати кралската круна на Првокрунисаниот, поради унгарскиот крал и Вукан кои се противеле на таа одлука.

Се чини дека Вукан ја искористил разделбата на Првокрунисаниот и неговата сопруга Евдокија околу 1201 година за да покаже отворено несогласување со својот брат, бидејќи го прекорил за грубоста кон поранешната сопруга, а Евдокија ја придружувал до Драч. Ова можеби укажало на почеток на отворен раскол меѓу браќата. Тоа ги забрзало унгарските намери и во сојуз со Вукан во 1202 година, Унгарците навлегле во Србија. Според пишувањата на Првокрунисаниот, Вукан „ги оставил заповедите на својот господар и татко и станал злосторник“. Затоа што тој ги донел странците во својата татковина, и ги одзел земјиштата и ги опустошил“. Според папски писма, Вукан бил владетел на Србија во март 1203, а во еден дел во 1204 година Вукан станал голем префектор и ги добил Рашка земјиштето и регионот на Ниш, а унгарскиот крал Емерик зел титула на српски крал и областите источно од Морава. Така Вукан станал унгарски вазал како и босанскиот Бан Кулин. Првовенчаниот најверојатно се засолниле во Бугарија кај Калојан. Многу брзо веќе во 1203 година меѓу Бугарите и Унгарците дошло до конфликт околу областа долж Велика и Јужна Моравија. Унгарците биле принудени да се повлечат од Браничево, а нивниот штитеник Вукан од областа Ниш. Вукан морал да склучи некаков договор со својот брат Првовенчан кој се случил во 1204 година. или 1205 година да се врати во Србија на својот владејачки трон, а Зета ја оставил на чело на својот постар брат.

Веројатно во февруари 1208 година, Сава Немањиќ дошол во Србија и го донел телото на татко му да го погребаат во Студеница. Во Студеничкиот типик Сава напишал дека осум години по смртта на Симеон дошол во Хвосно „со чесни мошти“. А учејќи за својот владетелски син Стефан и брат му кнезот Вукан, собрал светци, свештеници и игумени со многу црнци и сите болјари,... со голема чест ги зеле моштите на господинот Симеон“. Од неговиот опис на тој настан, може да се заклучи дека тој потоа успеал да ги помири своите постари браќа околу ковчегот на неговиот татко. Постои легенда дека овој собор се одржал во Полумир, односно во црквата Свети Никола на Ушче), неколку километри северно од манастирот Студеница.

Според Сава, пренесувањето на ковчегот на свети Симеон се случило на барање на двајцата негови постари браќа. Тој пишува дека добивал писма со такво барање од „Стефан, кој владеел со неговата земја, и неговиот брат, великиот војвода Вукан“. Уште во летото 1208 година, најстариот син на Вукан, Џорџ, се појавил како управител во Зета. Можно е Вукан да побарал да се донесе ковчегот на свети Симеон затоа што видел дека се ближи крајот или само сакал да му ја предаде власта на синот по примерот на својот татко. Во тој случај, уште едно помирување со братот на Првовенчаниот би било начин Вукан да ги зајакне врските меѓу себе и неговиот наследник со големиот жупан. Оваа постапка ќе му го олесни владеењето на неговиот син Ѓорѓи, кој на 3 јули 1208 г. му се заколнал на верност на венецијанскиот дуж без разлика на неговиот вујко Првокрунисан и бил подготвен да се бори со Венецијанците против Арбанас Димитриј Прогоновиќ, инаку зет на неговата куќа. Ѓорѓибил прилично независен во водењето на својата земја.

Покрај Ѓорѓи Вукан, тој имал уште три сина: Стефан, кој го изградил манастирот Морача, монахот Дмитар и Владин Немањиќ . Синот на Дмитар е Вратислав, а неговиот внук е Вратко, кој е татко на Милица, сопругата на кнезот Лазар Хребељановиќ.

Предание

Инаку, она што е многу интересно за потеклото на српскиот народ и едно од најголемите ако не и најголемото племе на Васојевиќ, чиј роден крај е во областа на Црногорските Ридови, е тоа што ова племе потекнува од лозата. на Вукан Немањиќ. Имено, предокот на племето Васо имал тројца браќа, Крас и Ота (од кои се албанските племиња Красниќи и Хоти) и Озра (од кои се Озрниќи), а според некои и Пипа (од кои се Пипери). Тие се синови на Костадин чиј татко бил Стефан. Таткото на Стефан бил Васоје и дедо Костадин, според некои син на Вукан Немањиќ, но поверојатно внук на синот на Стефан.