Кралица од Горјани

Кралицата од Горјан (хр. Godišnji proljetni ophod Kraljice ili Ljelje iz Gorjana) годишна прослава што се случува во селото Горјани, во Осијечко-барањската жупанија во Хрватска. Ова е народен обичај во кој девојките на пролет, на празникот на Духовден, во поворка поминуваат низ селото и изведува ритуал составен од специфични песни и танц со сабји. Овој танц на девојките, кој во традиционалната култура на северна Хрватска е поврзан со подвижниот празник Духовден, денес поради својата атрактивност почесто може да се види на сцена (како туристички манифестација) отколку во селските средини.

Историја

Обичајот не потекнува од турскиот период, како што често се смета, туку од старите времиња со доаѓање на Словените на Балканскиот Полуостров. Улогата на кралиците и кралевите (девојки со украсени шапки на главаите како машки ознаки), чауши, знаменосци, деверуши и девери врзана е со свадбената тематика на овие поворки.

Се базира на митската приказна за небесните кралици и кралеви кои немаат никаква врска со земното царство. Љеља се смета за сопруга на словенскиот бог Перун, па Љеља и Љељо се сметаат за деца на богот Перун според хрватските верувања. Децата се изгубени и не знаат дека се на Перу. Во христијанската традиција, нивните имиња се променети во Јура и Мара. Обичајот најмногу се зачувал и најдолго трае во Ѓаково.

Обичајот им бил познат на Хрватите низ подрачјето кое го населувале во доцниот среден век. Така, на пример, Гундулиќ и Палмотиќ добро го познавале овој обичај и го споредувале со Амор и Купидон.

Иако значењето и изворот на овој ритуал не се сосем познати, селаните го сметаат за симбол на селото Горјани и преку овој обичај сакаат да ја покажат убавината и отменоста на нивните млади жители.

Опис на културното добро

Според содржината на нивните песни, учесниците на овој настан се девојки, кои формираат духовни поворки, кои во Горјани се нарекуваат и Љељи. Во оваа поворка нејзините учесници се делат на:

• десет кралеви, носејќи сабји и машки шапки на главите украсени со цвеќиња,
• пет кралици, кои на главите,како млади невести, носат бели венчиња.

Улогите на кралици и кралеви (девојки со украсени шапки на главите како ознаки за машкиот род), додека чауши, знаменосцит, деверуши и девери ја откриваат свадбената тема на овие поворки.

Така поделени во две групи и облечени во свечени народни носии, учесниците на Љеља посетуваат одреден број на куќи во селото Горјан. Во минатото кралицата редовно ја придружувале гајдаџии, а во поново време и тамбураши.

За време на овој ритуал од поширокиот репертоар на кралски текстови тие ги избираат песните според семејството кое го посетуваат; најчесто и пејат на девојка, момче или млада невеста. Потоа кралевите изведуваат танц со сабји, а кралиците со песна ги имитираат танцовите фигури. Потоа следи народниот танц во придружба на музика, на кој може да се придружат и домашните. Откако домаќините ќе ги почестат со храна и пијалок, поворката оди во друга куќа.

Вториот ден на Духовден кралиците заминуваат во соседното село или блиското гратче. На крајот манифестацијата завршува со заедничка гозба и забава кај еден од учесниците.

Целата заедница, вклучувајќи го и основното училиште, црквата и многу градски семејствата, помагаат во подготовка за поворката, со тоа што се гордеат со сите жени кои учествувале.

Заштита

Годишната пролетна поворка на кралицата во Горјани, славонска кралица или Љеља, како народен обичај е запишана во 1966 година хрватското културно наследство. Како нематеријално светско наследство познато е во 2007 година, а на списокот на УНЕСКО за нематеријално светско наследство во Европа запишана е во 2009 година.

Надворешни врски

• Нематеријални добра регистрирани на Репрезентативната листа на УНЕСКО за нематеријално културно наследство на човештвото (језик: хрватски)
• Список на УНЕСКО на нематеријално културно наследство во Хрватска (језик: хрватски)