Список на архаични зборови во македонскиот јазик

Ова е список на архаични зборови во македонскиот јазик, каде има поголем број зборови кои со тек на времето отпаднале од употреба и како такви се сметаат за архаични, или застарени. Овој список не ги вклучува архаичните зборови од турско потекло, бидејќи тие се наведени во статијата „список на македонски зборови од турско потекло“. Изведените зборови се даваат веднаш под зборот од кој се изведени и се во закосени букви.

Овој список е нецелосен. Можете да помогнете со тоа што ќе го дополните.

Азбучник A Б В Г Д Ѓ Е Ж З Ѕ И Ј К Л Љ М Н Њ О П Р С Т Ќ У Ф Х Ц Ч Џ Ш

А

Збор	Значење	Забелешка
абре (ч.)	честичка, ајде
автограф (и/ м.р) автографски (прид.)	1. Текст напишан со сопствена рака, оригинален ракопис. 2. Машина за умножување ракописи.
адам (и/ м.р.)	неплоден, кастриран, скопен
аеронаут (и/ м.р.)	воздухопловец, авијатичар
аеронаутика (и/ ж.р.)	воздухопловство, авијатика
ајмана (и/ ж.р.)	1. ајван 2. скитник, неранимајко, неработник
ајта (и/ ж.р.)	1. широк бел празничен фустан 2. широка машка кошула до над колена
акордеон (и/ м.р.)	стар музички инструмент, сличен на рачна хармоника
ала (и/ ж.р.) алетина (и/ ж.р.)	аждер, ламја, змеј
алабак (и/ м.р.)	будала, глупак
аландарка (и/ ж.р.)	Жена скитничка, алапачка, што шета по куќи.
алем-камен (и/ м.р.)	скапоцен камен, дијамант.
антерија (и/ ж.р.) антериче (и/ с.р.)	Старинска горна облека, долга до под колена или куса до појас.
ариза (г./ сврш. форма)	подари.
аро (и./ с.р.)	1. Стар човек, најчесто во изразот. 2. зло, лошо	нема еднина и се користи во изразите од типот „старо-аро“

Б

Збор	Значење	Забелешка
бабовина (и./ ж.р.)	1. оставина од татко 2. оставина од баба	технички е од турско потекло, баба.
баждарина (и./ ж.р.)	трошарина, такса
балтон (и./ м.р.)	палто
банда (и./ ж.р.)	1. толпа, група, дружина што врши злосторства 2. оркестар (особено воен) од лимени инструменти	архаично значење би било второто
бандаџија (и./ м.р.)	член на музичка банда, музичар
барабанџија (и./ м.р.)	1. тој што удира на барабан во оркестар, музичар што исполнува партии за барабан 2. службен известувач што се огласувал со барабан.
барутчија (и./ м.р.)	тој што прави или продава барут
баста (и./ ж.р.)	набор на фустан, фалта
баџ (и./ м.р.)	наплата за премин или превоз преку гранична вода или граница.
бедствие (и./ с.р.)	беда
безбожие (и./ с.р.) безбожје (и./ с.р.)	отсуство на верата во Бога
безветрие (и./ с.р.)	безветрина
безделие (и./ с.р.)	отсуство на желба за работење
белило (и./ с.р.)	1. козметичко средство за белење лице 2. хемиско средство за белење при перење и при варосување
бенкалија (прид.)	(немен по род) бенкичав
бердана (и./ ж.р.) берданка (и./ ж.р.)	пушка од втората половина на 19 век
бесалија (и./ м.р.)	човек од збор
бесправие (и./ с.р.)	бесправност, беззаконие
бесрамие (и./ с.р.)	отсуство на срам
бесилие (и./ с.р.)	бессилност, слабост, немоќ
бестрашие (и./ с.р.)	бестрашност, храброст
би (г./ сврш. форма)	1. стана, се случи 2. тепа, бие - аористна форма.
бивак (и./ м.р.) бивачен (прид.)	војнички логор за привремен престој
билјоса (г./ сврш. форма) билјосува (несврш. форма) билјосување (и./ с.р.)	се опие, се замае од билје, се маѓоса
билка (и./ ж.р.)	1. тревка, растение со лековита или со магиска моќ 2. лек
благден (и./ м.р.)	празник
благоверен (прид.) благоверност (и. ж.р.)	правоверен (обично пред титулите на старите владетели)
благоверник (и. м.р.)	тој што е правоверен, чист во верата, со христијанска доблест.
благодушие (и. с.р.)	благодушност, добродушност.
благословија (и. ж.р.)	благослов
блуден (прид.) блудност (и./ж.р.) блудно (прид.)	1. што се оддава на блуд 2. што има својство на блуд, што поттикнува на блуд. 3. што го згрешил правилниот пат, што заблудел.
бљудо (и./ с.р.)	чинија
богатник (и./ м.р.) богатница (и./ж.р.)	богаташ
богољубец (и./ м.р.)	што го љуби Бога; побожен човек, праведник.
божев (прид.)	божји
божевен (прид.) божевност (и./ ж.р.)	побожен
бојник (и./ м.р.)	1. слатководна риба, вид крап 2. војник
бомбе (и./ с.р.)	полуцилиндер
брзописец (и./ м.р.)	човек што пишува брзо
буица (и./ ж.р.)	1. вода што тече силно, брзо, што надоаѓа, обично по пороен дожд 2. треска, грозница
бусија (и./ ж.р.)	заседа

З

Збор	Значење	Забелешка
забан (и./ м.р.) забанче (и./с.р.)	дел од некогашната селска машка или женска горна облека од сукно, со ракави или без нив
забанџија (и./ м.р.)	човек што прави забани
завоевател (и./ м.р.)	завојувач
загон (и./ м.р.)	мера за површина
заим (и./ м.р.)	1. позајмица, позајмување, заем 2. корисник на голем феудален имот (во Османлиското Царство).	Архаично значење е второто.
зајави (г./ сврш. форма) зајавува (г./ несврш. форма) зајавување (и./ с.р.)	1. изјави 2. почне да се јавува, да се покажува
зајчи (прид.)	зајачки
заклина (г./ сврш. форма) заклинање (и./с.р.)	заколне
заклучение (и./с.р.)	заклучок
закмети (г./ сврш. форма) закметува (г./ несврш. форма)	1. остане подолго време на функцијата кмет 2. се намести некаде добро, подолго време.
закон (и./ м.р.)	верски прописи, вера	Другите значења на зборот не се архаични.
законачи (г./ сврш. форма) законачува (г./ несврш. форма)	да остане на конак, на ноќевање.
замк (и./м.р.)	лепило од смола
затемнение (и./с.р.)	затемнување
зачисли (г./сврш. форма) зачислува (г./ несврш. форма)	вброи, вклучува
зборлија (прид.)	зборлив
згорница (и./ ж.р.)	1. вид горна женска облека 2. плетенки што се плетат на горната страна на главата
здолница (и./ ж.р.)	1. долен дел од женска облека 2. плетенки што се плетат на долната страна на главата
земјопис (и./ м.р.)	географија
земјотресение (и./ с.р.)	земјотрес
земски (прид.)	1. што се однесува на земјата како свет 2. 2. што се однесува на земја како административно организирана територија.	Второто значење е архаично.
зилјар (и./ м.р.) зилјарка (и./ ж.р.)	тој што завидува, завидлив
зилје (и./ с.р.)	завист
златец (и./ м.р.)	јули
зло (прил.)	лошо
злодеј (и./ м.р.) злодејски (прид.)	злосторник
злодејание (и./ с.р.)	злосторство
злодејство (и./ с.р.)	злосторство
знамение (и./ с.р.)	предзнак, навестување, најчесто лошо.
зограф (и./ м.р.) зографски (прид.)	тој што слика икони и фрески
зографиса (г./ сврш. форма) зографисува (г./ несврш. форма) зографисување (и./ с.р.)	наслика икона или фреска во црква.
зографство (и./ с.р.)	занает на зографот, зографска дејност
зод (и./ ж.р.)	глеѓ
зоди (г./ несврш. форма) зодоса (г./ сврш. форма) зодење (и./ с.р.)	глеѓосува
золота (и./ ж.р.)	стара монета од времето на османлиската власт со вредност помала од грош.
зорнина (и./ ж.р.)	рана зора, време на развиделување, пред изгревање на сонцето
зрачка (и./ ж.р.)	зрак

Ѕ

Збор	Значење	Забелешка
ѕвездочатец (и./ м.р.)	тој што ја чита, што ја претскажува судбината по ѕвездите.
ѕрнѕурка (и./ ж.р.)	1. дел од накитот во носијата, сребрен украс за на глава, синџир со ситни пари што се спушта над челото 2. ситни предмети за китење, за украсување, со мала вредност
ѕрцала (и./ мн.)	очила

Љ

Збор	Значење	Забелешка
љуба (и./ ж.р.)	1. жена, сопруга 2. љубовница, сакана, љубена
љубочовечен (прид.)	човекољубив
љубочовештина (и./ ж.р.)	човекољубивост

Ќ

Скоро сите архаични зборови на буквата 'ќ' се од турско потекло, и истите може да се најдат во посебен список. Ако имате некој друг архаичен збор кој почнува на 'ќ', а не е од турско потекло, додадете го во табела веднаш под оваа белешка.

Џ

Збор	Значење	Забелешка
џафте (прид.)	евтин, мал
џефа (и./ ж.р.)	џева
џида (и./ ж.р.)	копје, дршка од бајрак.
џока (и./ ж.р.)	вид куса машка и женска облека, еден вид тесен елек.

Белешка: Повеќето од архаичните зборови на буквата 'џ' се турцизми и се наоѓаат во посебен список.

Ш

Збор	Значење	Забелешка
шаваспур (и./ м.р.)	лесна и танка проѕирна ткаенина од лен или свила, слично на газа
шајка (и./ ж.р.)	1. клинец 2. воен брод на весла, чамец 3. група разбојници или злосторници	Вторите две значења се архаични.
шант (и./ м.р.)	бајпас
шашка (и./ ж.р.)	черкеска сабја
шибер (и./ м.р.)	1. направа за пресметување алгоритми 2. направа за блокирање врата, прозор или други подвижни елементи	Првото значење е архаично.
шпекула (и./ ж.р.)	шпекулација
шпиртен (прид.)	што се однесува на шпирт
штембил (и./ м.р.)	печат

Белешка: Повеќето од архаичните зборови на буквата 'ш' се турцизми и се наоѓаат во посебен список.

Легенда

и. — именка

г. — глагол

сврш. форма — глагол од свршена форма

несврш. форма — глагол од несвршена форма

прид. — придавка

прил. — прилог

пред. — предлог

ч. — честичка

сврз. — сврзник

мн. — множина

ж.р. — женски род

м.р.— машки род

с.р.— среден род

Поврзано

• Македонски јазик

Надворешни врски

• Македонски лексикон од 16 век Архивирано на 28 декември 2012 г., А. Вајан.
• Ризница: поретко користени македонски зборови Архивирано на 18 мај 2013 г., на novamakedonija.com.mk