Монетарна политика во отворена економија
Во отворените економии, девизниот пазар, а аналогно на тоа и девизниот курс, се јавува како една од најзначајните економски променливи. Девизниот курс има директно и индиректно влијание врз цените на домашните производи. Директното влијание се остварува преку трошоците на увезените фактори на производство. Во продолжение, цените на домашните производи се под конкурентски притисок од страна на странските производи, па од таму следува и посредното, индиректо влијание на девизниот курс врз домашните цени. Во отворените економии, приносите на домашните финансиски инструменти, зависат од варијациите на приносите на меѓународните финансиски пазари. Од таму, може со сигурност да кажеме дека девизниот курс претставува клучен елемент во трансмисиониот механизам на монетарната политика во отворените економии.
Интервенции на девизниот пазар[уреди | уреди извор]
Монетарната политика во отворена економија е под големо влијание на девизниот пазар. Врската помеѓу нив се девизните средства, кои ги поседува централната банка, а кои во најголем дел се состојат од депозити кај странски централни банки и странски државни записи. Централните банки, користејќи ги своите девизни средства, интервенираат на девизниот пазар со цел да влијаат на девизниот курс. Притоа, централната банка изведува спротивни девизни трансакции, во зависнот од тоа дали сака да спречи апрецијација или депрецијација на домашната валута.[1]
Вишокот на понуда на домашна валута на странските пазари може да доведе до депрецијација, односно намалување на надворешната вредност на валутата. Доколку централната банка сака да ја спречи депрецијацијата, таа мора да го смири притисокот на девизниот пазар преку продажба на странската валута што недостасува, во замена за сопствената валута. Како резултат на ваквата трансакција, на страната на средствата од нејзниот биланс на состојба, се намалуваат девизните средства, а на страната на обврските, се намалува монетарната база, бидејќи домашната валута откупена на девизниот пазар е делотворно повлечена од оптек. Под дејство на монетарениот мултипликатор и пошироките монетарни агрегати исто така се намалуваат.
За да спречи апрецијација, централната банка ја продава сопствената валута, со цел да ја задоволи вишокот на побарувачка кој се јавува на девизниот пазар и се стекнува со странски средства. Следствено, монетарната база се зголемува, а исто така и пошироките монетарни агрегати.
Монетарните власти одредуваат дали, и во која мера ќе вршат интервенции на девизниот пазар. При еден екстремен случај, доколку централната банка го има таргетирано девизниот курс и има безусловна обврска да го држи курсот фиксен, таа мора да продава и купува странска валута во оној износ кој ќе се јави како неопходен. Другиот екстремен случај е кога девизниот курс слободно флуктоира и се формира исклучиво на девизниот пазар, па од таму централната банка нема обврска да интервенира.[1]
Сличност помеѓу интервенциите на девизниот пазар и интервенциите на отворениот пазар[уреди | уреди извор]
Постои сличност помеѓу интервенциите на девизниот и на отворениот пазар. Сличноста произлегува од таму што и двете активности влијаат врз обврските на централната банка (односно монетарната база), а исто така и врз нејзините средства. Уште повеќе, и во двата случаи, под дејство на монетарниот мултипликатор, вкупниот ефект е многу поголем од првичниот. Разликата е во тоа која категорија на стредства се менува. Кога станува збор за интервенциите на девизниот пазар, доаѓа до промена на девизните средства. Спротивно, интервенциите на отворениот пазар предизвикуваат промена кај домашните средства. Оваа сличност во навидум различните активности на централната банка, создава можност за конфликт помеѓу монетарната контрола и контролата на девизниот курс. Со оглед на тоа што интервенциите на отворениот пазар директно влијаат врз големината на монетарната база, автономијата на централната банка се губи кога таа треба да интервенира на девизниот пазар за да го одржи курсот фиксен. Следниот дел објаснува како централната банка може да ја прекине врската помеѓу интервенциите на девизниот и отворениот пазар, во обид да ја зачува својата автономија и кредибилитет.
Стерилизација[уреди | уреди извор]
Сличноста меѓу интервенциите на пазарот на пари и девизниот пазар е причина акциите на централната банка да имаат спротивен ефект врз домашната економија. Од таму, се наметнува потребата за изнаоѓање на решение кое ќе ја намали тензијата помеѓу монетарната контрола и контролата на девизниот курс. Централната банка може, за да го стерилизира (неутрализира) ефектот од преземената акција на девизниот пазар, да изврши иста таква интервенција на отворениот пазар, од ист обем, но со спротивен ефект врз ликвидноста на пазарот на пари.
На пример, ако централната банка сака да спречи депрецијација на домашната валута, на девизниот пазар продава дел од своите девизни резерви (да претпоставиме 10 000 000) и откупува еквивалентен износ од својата валута. Резултатот од ваквата интервенција е намалување на средствата и монетарната база на страната на активата во билансот на централната банка (панел а)). Ако, централната банка, преку интервенција на отворениот пазар купи државни хартии од вредност во износ од 10 000 000, таа го емитира истиот износ на монетарна база, која претходно беше повлечена од оптек преку интервенциите на девизниот пазар. Крајниот ефект од стерилизацијата е прегрупирање на средствата на страната на активата од билансот на централната банка, зголемување на домашните средства и намалување на девизните резерви за истиот износ, додека пак страната на обврски, односно монетарната база останува непромената (панел б)).
Важно е да се напомене дека ваквото решение на централната банка предизвикува други проблеми, како што е слабеење на домашната валута, а не се избегнува ни можноста за појава на шпекулативни напади. Според тоа, постои автоматска врска помеѓу интервенциите на девизниот пазар и девизниот пазар и таа врска може да биде прекината преку стерилизација.
Користена литература[уреди | уреди извор]
1.Љубе Трпески, Монетарна економија, прво издание, Скен поинт, Скопје 2010
2.Макроекономија - европски текст, Мајкл Бурда и Чарлс Виплош, Академски печат, Скопје 2009
3.Пари и банкарствo -Проф. д-р Љупчо Трпески
4.http://mk.wikipedia.org/wiki/Таргетирање_на_девизниот_курс
5.https://mk.wikipedia.org/wiki/Инструментина_монетарната_политика