Прво латвиско национално будење
Првото латвиско национално будење или првото будење (латвиски: Pirmā atmoda) било културно и национално движење за преродба помеѓу 1850 и 1880 година меѓу Младите Летонци, група добро образовани Летонци, кои, спротивставени на балтичката германска доминација во гувернерите на Ливонија и Курланд, ја создале основата за модерната латвиска национална држава. Било под влијание на европските романтични националистички движења на Младите Германци и Чешката национална преродба. Најголем дел од нивните напори биле искористени на едукација на Летонците, критикување на Германците и отстранување на стигмата од летонскиот јазик, традиции и култура.
Движењето започнало по 1850 година на Универзитетот во Тарту, кое тогаш било највисокото место на образование во Ливонскиот гувернер и на кој присуствувале околу 30 етнички латвиски студенти. Кришјанис Валдемарс, студент од Курланд, објавил белешка во својата студентска соба во која се идентификувал како Летонец, што во тоа време било нечуено. Многу брзо околу него се создала група од 10-13 студенти кои организирале „латвиски вечери“; таму дебатирале за состојбата на Летонците кои биле угнетувани од страна на Германија. Јурис Алунанс и Кришанис Барони брзо станале водечки членови.[1]
Тие ги основале весниците Mājas Viesis и Pēterburgas Avīzes. Движењето првично било поддржувано од руските власти, кои го сметале за алатка против балтичките провинции во кои доминирала Германија.
Во 1868 година, младиот Летонец Фрисис Бривземниекс започнал да собира латвиски народни песни познати како даина. Неговото дело го продолжило Кришјанис Барони, кој во 1894 година ја објавил првата книга даина и на крајот станал познат како Таткото на Даинас (Даинутевс).
Друг литературен активист бил учителот Атис Кронвалдс, кој открил спомнување на црвено-бело-црвено знаме во Ливонската римирана хроника во 13 век. Овие бои на крајот го сочиниле знамето на Латвија. Кронвалдс неуморно работел на промовирање на образованието меѓу Летонците и го модернизирал летонскиот јазик создавајќи многу нови зборови.
Во 1868 година, првично, како добротворна организација за помош на жртвите од неуспехот на естонските култури, било основано Рига латвиското друштво, кое го организирало летонскиот културен живот во Рига и регионите.[2] Таму била основана првата латвиска театарска трупа предводена од Адолфс Алунанс, која довела до раѓање на драматургија на латвиски јазик.
Во 1873 година, се одржал првиот латвиски фестивал на пеење во Рига, за време на кој повеќето од песните биле латвиски народни песни. Од новите песни изведени таму, една од нив, компонирана од Баумао Карлис, подоцна станала националната химна на Латвија. Плашејќи се од растот на национализмот, првобитното име „Боже, благослови ја Латвија!“ било сменет од руските цензори во „Боже, благослови го Балтикот!“.
Во 1888 година, за прв пат бил објавен националниот еп Lāčplēsis, напишан од Андрејс Пумпурс.
Првото будење било културно движење претежно меѓу добро образованите класи и набрзо останало без замав бидејќи латвиското општество станало позрело и позаинтересирано за нови политички и научни идеи. Многу од водечките млади Летонци умреле рано или работеле во Русија, далеку од својот дом. Летонците, исто така, доживеале бран на русизација при што била забранета употребата на летонскиот јазик во училиштата.
Првото будење било проследено со движењето Нова струја (Jaunā strāva), кое било многу пополитичко и довело до формирање на Социјалдемократската партија.
Интересот на Првото будење за фолклорот го продолжило балтичкото неопаганско движење Диевтуриба, кое било создадено во 1920-тите од Ернест Брастиш и Карлис Маровскис-Брегис.[3]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ „Letonika.lv. Enciklopēdijas - Latvijas vēstures enciklopēdija. Latvija 19. gadsimtā“. letonika.lv. Посетено на 2016-04-03.
- ↑ „Riga Latvian Society's history“. rlb.lv. Посетено на 2016-04-03.
- ↑ Ozoliņš, Gatis (2014). „The Dievturi movement in Latvia as invention of tradition“. Во Aitamurto, Kaarina; Simpson, Scott (уред.). Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Acumen Publishing. стр. 96. ISBN 978-1-8446-5663-9.