Соборна црква

Соборниот архиепископски храм на Македонската православна црква „Свети Климент Охридски“ во Скопје е најголем и соборен храм на Македонската православна црква денес.

Катедралата на Скопската бискупија

Соборна црква, соборен храм или катедрален храм, во западното христијанство почесто катедрала (грчки: καθέδρα - катедра = „долна столица“) — посебен назив на црквата, што вообичаено го добива одредена црква поради некоја особеност. Денес, соборна црква обично се нарекува престолната (главната) црква на архиепископот или епископот (епископ, митрополит, односно бискуп, надбискуп), каде што чинодејствува самиот архиепископ. Затоа, соборните цркви се непосредно до или во близина на епископијата (митрополијата, бискупијата).

Соборната црква обично не е обична црква по изглед и уредување, но потребата за величественост, големина, висина и сила на впечатливост е нагласена во случајот со соборните цркви. Црквите со функција на „соборен храм“ обично се специфични за оние христијански деноминации со епископска хиерархија, како што се католичките, источноправославните, англиканските и некои лутерански цркви. Црковните градби кои ги отелотворуваат функциите на соборниот храм првпат се појавиле во Италија, Галија, Шпанија и Северна Африка во 4 век, но соборните храмови станале сеопшти во рамките на западната католичка црква до 12 век, до кога развиле архитектонски облици, институционални структури и правни особености различни од парохиските цркви, манастирските цркви и епископските резиденции. Соборната црква е поважна во хиерархијата отколку обичната црква бидејќи од соборната црква епископот управува со областа под негова административна власт.

Потекло на поимот

Поимот соборна црква е поврзан со поимот соборност или католичност (грчки: καθολικη = „универзалност“, „васеленство“), како една од четирите обележја на Црквата и ја претставува васеленската особеност на црквата.

Поимот катедрален храм или катедрала потекнува од грчката сложенка катедра (= „долна столица“), од зборот ката (= „долу“) + хедра (= „седиште“, „стол“, „престол“). Првично, тоа е исто така поврзано со соборноста или католичноста. Зборот е изведен од грчкиот збор за архијерејски престол, кој првично ја означувал улогата на епископот како учител.

Источно христијанство

Митрополитска црква во Атина

Во случајот со православните цркви, бидејќи има автокефални помесни цркви, може да се случи да има две или повеќе соборни цркви во ист град, но тие да припаѓаат на различни помесни цркви. Ова е обично случај со заедниците во дијаспората, но може да се случи и во земјите со матични цркви. Пример за тоа е Темишвар, каде што има романскиа и српска соборна црква.

Грчка црква

Грчката православна црква прави разлика меѓу поимите за пониски и повисоко рангирани соборни цркви. Во првиот случај, тоа се т.н. „соборни светилишта“ (грчки: καθεδρικό ναό) и се поврзани со престолните цркви на епископии и „долни“ на митрополии. Во вториот случај, тоа се митрополиски цркви, кои се однесуваат на престолни цркви на многу значајни митрополити (грчки: μητρόπολη).

Словенски православни цркви

Во словенските православни цркви, главно се користи поимот собор. Во Руската православна црква, звањето на соборот припаѓа на престолната црква на епископите, сегашни и поранешни. Главните манастирски цркви (католикони) овде можат да се наречат и соборни, без разлика дали тие се и седиште на епископ или не.

Западно христијанство

Богородичната катедрала во Ремс

Римокатоличка црква

Во римокатолицизмот се користи името катедрала (латински: cathedra) и тоа е престолна црква на бискупот или надбискупот. Покрај тоа, постојат голем број сродни црковни градби:

• Протокатедралата е поранешна катедрала, сега парохиска црква.
• Прокатедрала е парохиска црква која привремено се нарекува катедрала.
• Сокатедрала е црква која не е единствената со титулата катедрала во рамките на епархијата (бискупија или надбискупија),
• Митрополиската катедрала е црква на викарен епископ,
• Првокатедрала е катедрала која има митрополиски катедрали под неа,
• Патријаршиската катедрала е катедрала од највисок ранг, на која и се подредени претходно споменатите видови катедрали.

Кај словенските католички народи преовладува името катедрала, освен во случајот кај Словенците, каде што се негува името столница, столна црква.

Протестантски цркви

Вестминстерската опатија

Соборната црква во Белград

Во повеќето протестантски цркви, поимот катедрала е зачуван во секојдневниот говор, но често се среќаваат и други поими: опатија, минстер, дом.

Во англосаксонските земји за такви „цркви“ често се користи зборот опатија (англиски: abbey). Пример е Вестминстерската опатија.

Во земјите од германското говорно подрачје, без разлика дали се работи за римокатолицизам или протестантизам, некои од најважните катедрали се нарекуваат минстери (Eng. Minster, German Münster). Ова име потекнува од зборот манастир, бидејќи овие цркви првично биле во рамките на манастир. Примери се минстрите во Јорк или Келн.

Во скандинавските земји се користи името дом (на пример: на дански е Domkirke).

Галерија

• 
  Велешката соборна црква
• 
  Тетовскиот соборен храм
• 
  Кумановската соборна црква
• 
  Прилепската соборна црква

Литература

• New Standard Encyclopedia, 1992 by Standard Educational Corporation, Chicago, Illinois; page C-172/3
• Carl F. Barnes, Jr. "Cathedral". In: Joseph Strayer, ed. Dictionary of the Middle Ages. New York: Scribner's, 1938. Vol. III. pp. 191–92.
• Johnson, Paul. British Cathedrals. London: Weidenfeld & Nicolson, 1980. ISBN 0-297-77828-5.
• Richard Utz. "The Medieval Cathedral: From Spiritual Site to National Super-Signifier". The Year's Work in Medievalism 15 (2001), 127–31.
• Richard Utz. "The Cathedral as Time Machine: Art, Architecture, and Religion." In: The Idea of the Gothic Cathedral. Interdisciplinary Perspectives on the Meanings of the Medieval Edifice in the Modern Period, ed. Stephanie Glaser (Turnhout: Brepols, 2018). pp. 239–59.
• André Vauchez. "La cathédrale". In: Pierre Nora, ed. Les Lieux de Mémoire. Paris: Gallimard, 1997. Vol. III. pp. 3122–34.
• Krautheimer, Richard (1992). Early Christian and Byzantine architecture. New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 0-300-05294-4.
• Architecture of the basilica
• Syndicus, Eduard, Early Christian Art, Burns & Oates, London, 1962
• Basilica Porcia
• W. Thayer, "Basilicas of Ancient Rome": from Samuel Ball Platner (as completed and revised by Thomas Ashby), 1929. A Topographical Dictionary of Ancient Rome (London: Oxford University Press)
• Paul Veyne, ed. A History of Private Life I: From Pagan Rome to Byzantium, 1987
• Heritage Foundation of Newfoundland and Labrador
•  Gietmann, G. (1913). „Basilica“ . Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
• Henig, Martin (ed.), A Handbook of Roman Art, Phaidon, p. 55, 1983, ISBN 0714822140; Sear, F. B., "Architecture, 1, a) Religious", section in Diane Favro, et al. "Rome, ancient." Grove Art Online. Oxford Art Online. Oxford University Press. Retrieved 26 March 2016, subscription required
• Roberts, John, уред. (2007), „basilica“, The Oxford Dictionary of the Classical World (англиски), Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780192801463.001.0001, ISBN 978-0-19-280146-3
• Dumser, Elisha Ann (2010), „Basilica“, Во Gagarin, Michael (уред.), The Oxford Encyclopedia of Ancient Greece and Rome (англиски), Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780195170726.001.0001, ISBN 978-0-19-517072-6
• „The Institute for Sacred Architecture – Articles – The Eschatological Dimension of Church Architecture“. sacredarchitecture.org.
• Donati, Jamieson C. (4 November 2014), Marconi, Clemente (уред.), „The City in the Greek and Roman World“, The Oxford Handbook of Greek and Roman Art and Architecture (online. изд.), Oxford University Press, doi:10.1093/oxfordhb/9780199783304.013.011, ISBN 978-0-19-978330-4
• Hurlet, Frédéric (6 January 2015). Bruun, Christer; Edmondson, Jonathan (уред.). The Roman Emperor and the Imperial Family. The Oxford Handbook of Roman Epigraphy (англиски). 1 (online. изд.). Oxford University Press. стр. 178–201. doi:10.1093/oxfordhb/9780195336467.013.010. ISBN 978-0-19-533646-7.
• Bagnani, Gilbert (1919). „"The Subterranean Basilica at Porta Maggiore."“. The Journal of Roman Studies. 9: 78–85. doi:10.2307/295990. JSTOR 295990. S2CID 163868898 – преку JSTOR.
• Merrifield, Ralph (1983). London, City of the Romans (англиски). Berkeley and Los Angeles: University of California Press. стр. 61–67. ISBN 978-0-520-04922-2.