Образованието во Полска за време на Втората светска војна
За време на Втората светска војна во Полска, образованието често се одвивало под земја. Тајно спроведеното образование ги подготвило научниците и работниците за повоената реконструкција на Полска и се спротивставила на германските и советските закани за искоренување на полската култура.
Позадина: репресии на полското образование[уреди | уреди извор]
По полскиот пораз во инвазијата на Полска во 1939 година и последователната германска и советска окупација на полската територија, Полска била поделена на области кои биле директно инкорпорирани во Рајхот, области кои директно биле инкорпорирани во Советскиот Сојуз и на Генералната влада контролирана од Германија. Според нацистичките расни теории, на Словените не им требало високо образование и целата нација требала да биде претворена во необразовани кметови за германската раса.[1] Единствените училишта што останале отворени биле трговските училишта и курсевите за фабрички работници.[1] Химлер напишал:[2]
За негерманското население на Истокот не може да има тип на училиште над четирикласното рудиментарно училиште. Работата на овие училишта треба да биде ограничена на настава за броење (не повисоко од 500), пишување на своето име и учење дека Божјата заповед значи послушност кон Германците, чесност, индустрија и учтивост. Читањето не го сметам за суштинско.
До 1941 година, бројот на деца кои посетувале основно училиште во Генералната влада бил половина од бројот пред војната.
На териториите инкорпорирани во Рајхот, образованието на полски јазик било забрането и казнувано со смрт. На целата територија на Полска, Германците го укинале целото универзитетско образование за неГерманците. Сите високообразовни институции биле затворени. Нивната опрема и повеќето лаборатории биле однесени во Германија и поделени на германските универзитети, додека зградите биле претворени во канцеларии и во воени касарни.
Меѓутоа, постоело Staatliche Kunstgewerbeschule Krakau, кое образувало многу полски уметници. Исто така, инспирирало голем број театарски творци кои соработувале со Тадеуш Кантор.
Отпор: подземното образование[уреди | уреди извор]
Сепак, многу наставници, професори и образовни активисти организирале подземни курсеви насекаде низ земјата, оживувајќи ја традицијата на Летечкиот универзитет од времето на поделбата на Полска. Оние кои го преживеале АБ Актион и не биле испратени во концентрациони логори активно предавале на мали групи во приватни станови. Службениците постојано имале ризик од депортација или смрт.
Најголем дел од андерграунд образованието го организирала Тајната наставна организација (Tajna Organizacja Nauczycielska, TON), која се грижела за подземното основно и средно образование. Норман Дејвис забележал дека Организацијата едуцирала милион деца. До 1942 година, околу 1.500.000 ученици учествувале во подземното основно образование; во 1944 година, тајниот средношколски систем опфатил 100.000 луѓе, а тајните курсеви на универзитетско ниво околу 10.000.[3]
Мрежата од подземни универзитетски факултети брзо се раширила и до 1944 година имало повеќе од 300 предавачи и 3.500 студенти на различни курсеви само на Универзитетот во Варшава. Подземните правни и општествени науки, како и хуманистичките, медицинските, теолошките, математичките и биолошките факултети биле одржувани во живот на Универзитетот Стефан Батори во Вилно (денес Вилнус) од 1939 до 1944 година со предавања, семинари и испити.
Главните универзитети ги опфаќале Универзитетот во Лув, Универзитетот во Варшава, Универзитетот Стефан Батори во Вилно и Јагелонскиот универзитет во Краков. Во Варшава бил создаден нов Универзитет на западните земји (Uniwersytet Ziem Zachodnich) со филијали во Киелце, Једжејов, Честохова и Милановек. Последниот универзитет бил составен претежно од професори на Универзитетот Адам Мицкевич во Познањ и имал 17 различни единици, меѓу кои и Факултетот за медицина и хирургија.
Речиси 10.000 студенти магистрирале од тајните универзитети, а неколку стотици други докторирале. Тајните печатници кои се појавиле низ Полска набргу по почетокот на војната, обезбедиле можности за тајно учење со прирачници и скрипти.
Професорите организирале многу тајни средни училишта, трговски училишта и специјални курсеви за забранети теми, како што биле полскиот јазик, историја и географија. Посебен случај биле тајните талмудски школи организирани во гета. До 1944 година, имало повеќе од милион тајни средношколци во Полска. Најмалку 18.000 ученици ги положиле завршните училишни испити и ги добиле своите свидетелства. Ова довело до бизарна ситуација во која учениците од формално непостоечките средни училишта влегувале во формално непостоечки универзитети. Повеќето од овие сертификати биле издадени на предвоени обрасци со фалсификувани датуми за да укажуваат на 1938 или 1939 година. Подоцна биле прифатени од повоените полски универзитети.
Имало и мрежа од тајни воени колеџи во повеќето поголеми градови. До 1944 година, повеќето полкови на Армија Крајова имале свои воени училишта за подофицери (поофицери), додека регионалниот штаб организирал офицерски курсеви и специјална обука. Сзаре Сзереги (подземната полска извидничка асоцијација) отворила свое училиште за подофицери во Варшава со прекар Агрикола.
Се одржала и веронаука и обука. Нагласено, Римокатоличката црква управувала подземни семинарии за образование на свештеници. Една добро позната семинарија била водена од архиепископот од Краков, кардинал Сапиеха и го обучил идниот кардинал и папа Јован Павле II (Карол Војтила).
Подземни-универзитетски предавачи[уреди | уреди извор]
Ова е мала листа на професори кои ги ризикувале своите животи за да предаваат под нацистичката и советската окупација. Датумите на смрт се дадени за оние кои биле погубени поради нивните наставни активности.
Варшава[уреди | уреди извор]
- Стефан Брила, инженеринг (у. 1943)
- Евгениуш Локајски, спорт (у. 1944 - Варшавско востание)
- Марсели Хендлсман, историја (у. 1945)
- Казимиерз Куратовски, математика
- Тадеуш Мантеуфел, историја
- Анджеј Мостовски, математика
- Казимиерз Ивински, полски јазик
- Зигмунт Швејковски, историја
- Владислав Татаркиевич, историја на филозофијата, историја на естетиката, историја на уметноста
- Јан Лукасиевич, логика и филозофија
Краков[уреди | уреди извор]
- Владислав Чаплињски, историја
- Маријан Гишчикиевич, биологија (у. 1942)
- Мјечислав Малецки, лингвистика (одговорен за организирање на голем дел од подземното образование во Краков)
- Константи Трочински, литература (у. 1942)
- Адам Стефан Сапиеха, теологија
- Владислав Шлебоџински, математика
Лув[уреди | уреди извор]
- Стефан Инглот, историчар, затворен (но не бил убиен)
Вилно[уреди | уреди извор]
- Иво Јаворски - право[4]
- Казимиерз Петрушевич - закон[4]
- Бронислав Броблевски - право[4]
- Стефан Еренкројц
Други[уреди | уреди извор]
- Францишек Леја, историја, Ланкут, Лежајск
- Тадеуш Струмилоло[5]
Студенти од андерграунд-универзитет[уреди | уреди извор]
Ова се некои значајни студенти на подземниот-универзитет:
- Адам Биелански, хемичар, професор на Јагелонскиот универзитет, член на Полската академија на науките, Краков
- Анджеј Марија Дескур, римокатолички кардинал, Краков
- Збигњев Херберт, поет, Краков
- Тадеуш Конвицки, писател, филмски режисер, Вилно
- Карол Јозеф Војтила (папа Јован Павле II), Краков
Украинско образование[уреди | уреди извор]
Украинското образование во окупираната Полска било поразвиено отколку пред војната.[6]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 1,0 1,1 "Chapter XIII - GERMANIZATION AND SPOLIATION Архивирано на 3 декември 2003 г."
- ↑ "HITLER'S PLANS FOR EASTERN EUROPE"
- ↑ (на полски) Ryszard Czekajowski, Tajna edukacja cywilna w latach wojenno-okupacyjnych Polski 1939-1945 Архивирано на 3 март 2016 г.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 (на полски) Mikołaj Tarkowski, Wydział Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie 1919-1939, - przyczynek do dziejów szkolnictwa wyższego w dwudziestoleciu międzywojennym Архивирано на 27 февруари 2008 г.
- ↑ Footnote: information is uncertain, he possibly taught pedagogy and/or psychology, possibly in Kraków
- ↑ Dzieje Najnowsze kwartalnik poswiecony historii bazhum.muzhp.pl 1998 Retrieved 31 March 2023
Дополнителни извори[уреди | уреди извор]
- J. Ślaski Polska Walcząca (1939–1945), кн. 3 „Noc“, Instytut Wydawniczy Pax, Варшава, 1986, стр. 34. Види: расни теории на Хајнрих Химлер
- Adam Redzik, Rocznik, Instytut Lwowski, Варшава, ISSN 1230-0829
- Адам Реџик, полски универзитети за време на Втората светска војна, Encuentros de Historia Comparada Hispano-Polaca / Spotkania poświęcone historii porównawczej hiszpańsko-polskiej конференција, 2004 година
- Зигмунт Алберт, Окупацја Хитлеровска 1941-1944 година, Заклад Народови им. Осолињскич - Видоницво. Вроцлав 1975 година.